تفسیر:المیزان جلد۱۰ بخش۸: تفاوت میان نسخه‌ها

در سابق اشاره كرديم كه اگر در نفى صفتى و يا معنائى تعبير شود به نفى كون و نبود وجود آن ، از اين تعبير فهميده مى شود كه آن صفت استعداد و شاءنيت تحقق و وجود ندارد، و اين قسم نفى كردن بليغ ‌تر از نفى خود آن صفت است. بنابراين، فرق است بين اينكه بگوئيم: «ما كان زيد ليقوم - زيد چنين نبود كه بايستد»، و بين اينكه بگوئيم: «زيد لم يقم - زيد نايستاد»، و يا بگوئيم: «ما قام زيد - زيد نايستاد».  

تعبير اول ميفهماند زيد استعداد ايستادن ندارد، و شاءن او چنين شاءنى نيست ، به خلاف تعبير دوم كه تنها نفى قيام را ميرساند و ميفهماند او نايستاده ، و در قرآن كريم نمونه هاى بسيارى از تعبير اول وجود دارد، مثل آيات زير: «فما كانوا ليومنوا بما كذبوا به من قبل»، «ما كنت تدرى ما الكتاب و لا الايمان و ما كان اللّه ليظلمهم».

پس اينكه در آيه مورد بحث فرمود: «و ما كان هذا القرآن ان يفترى من دون اللّه» خواسته است شاءنيت افتراء را از قرآن كريم نفى نموده، همانطور كه ديگران نيز گفته اند خواسته است بفرمايد: قرآن چيزى نيست كه بتوان به آن افتراء بست و گفت كه اين كتاب از ناحيه خدا نبوده و به افتراء به خدا نسبت داده شده. و اين تعبير بليغ ‌تر از آن است كه نفى فعليت نموده بفرمايد: «اين قرآن به ناحق به خدا نسبت داده نشده»، و حاصل معناى آيه اين است كه شاءن قرآن چنين نيست ، و در اين صلاحيت نيست كه ساخته و پرداخته غير خدا باشد، و به افتراء به خدا نسبت داده شود.

«'''و لكن تصديق الذى بين يديه '''» - يعنى قرآن تصديق آن كتابهايى است كه فعلا موجود است ، و از ناحيه خدا نازل شده ، و آن عبارت است از تورات و انجيل ، همچنانكه همين قرآن از مسيح (عليه السلام) حكايت كرده كه آن جناب نيز درباره كتاب آسمانى قبل از

و بنابراين ، اگر تقدم همه اين چهار كتاب را در نظر بگيريم آن كتابى كه از نظر زمان نزديكتر به رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم) بوده يعنى تورات و انجيل مى توانسته موصوف شود به اين صفت كه «بين يدى: پيش روى» آن جناب قرار دارند.

بعضى از مفسرين گفته اند: منظور از جمله «ما بين يديه» حوادثى است كه بعدا پيش مى آيد، نظير مساءله بعث و نشور و حساب و جزاء. ولى اين تفسير درست و قابل اعتناء نيست.

«'''و تفصيل الكتاب '''» - اين جمله عطف است بر جمله «تصديق الذى»، و منظور از كلمه «كتاب» به دلالت سياق ، جنس كتابهاى آسمانى و نازل از ناحيه خداى سبحان بر انبياى گرامش است.  

و منظور از كلمه «تفصيل» ايجاد فاصله بين اجزاء درهم آن است ، و منظور از درهم بودن اجزاء اين است كه معارف آن در يكديگر پيچيده و به يكديگر مرتبط است ، و خداى تعالى با ايضاح و شرح ، اين اجزاء را از يكديگر جدا ساخته.

اين جمله دلالت دارد بر اينكه دين الهى كه بر انبيايش نازل شده همه يك دين است ، و اختلافى در اديان الهى نيست جز اختلاف در اجمال و تفصيل ، و قرآن كريم تفصيل دهنده مطالبى است كه در كتابهاى ديگر آسمانى بطور اجمال آمده بود. دليل ديگر بر اينكه دين الهى يكى است آيه شريفه زير است كه مى فرمايد: «ان الدين عند اللّه الاسلام».

و نيز دليل ديگر اينكه قرآن كريم تفصيل مجملات كتابهاى آسمانى سابق است آيه زير است كه مى فرمايد: «و انزلنا اليك الكتاب بالحق مصدقا لما بين يديه من الكتاب و مهيمنا عليه» و جمله «لا ريب فيه من رب العالمين» به منزله تعليل براى جمله اول است.

«'''أَمْ يَقُولُونَ افْترَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسورَةٍ مِّثْلِهِ ...'''»:

كلمه «ام» دو قسم است: يكى متصله مثل اينكه بگوئيم: «أهذا زيد ام عمرو - آيا اين شخص زيد است و يا عمرو». قسم دوم منقطعه كه به معناى «بلكه» است ، و در آيه مورد بحث به معناى دوم آمده مى فرمايد: «بلكه مى گويند او خودش قرآن را ساخته و پرداخته و به خدا افتراء بسته». و ضمير «ها» در كلمه «افتريه» و كلمه «مثله» به قرآن بر مى گردد.  

و اينكه فرموده: «بگو اگر چنين است سوره اى مثل قرآن بياوريد» خود شاهد براين است كه كلمه «قرآن» همانطور كه بر همه اين كتاب آسمانى اطلاق مى شود بر سوره اى از آن نيز اطلاق مى شود، هم كثير آن قرآن است و هم قليلش.

و معناى آيه اين است : به كسانى كه مى گويند «افتريه» بگو: اگر شما در اين ادعايتان صادقيد يك سوره به مثل اين قرآن كه به قول شما افتراء شده بياوريد، حتى اگر نتوانستيد خود به تنهائى اين كار را انجام دهيد، مى توانيد از تمامى خلائق تا آنجا كه دسترسى داريد كمك بگيريد، چون اگر اين قرآن كلامى باشد مفترى ، قهرا كلامى از كلامهاى بشرى خواهد بود و بايد بشر بتواند مثل آن را بياورد.