تفسیر:المیزان جلد۹ بخش۸: تفاوت میان نسخه‌ها

و جمله «''' ان كان هذا هو الحق من عندك '''» دلالت لفظى دارد بر اينكه آنچه را كه از آنجناب يا به لسان قال شنيده بودند و يا به لسان حال ، پى به دعوتش برده بودند اين بوده كه آنجناب مى خواسته است ادعا كند كه : «''' هذا هو الحق من عند الله '''» : دين حقى كه از ناحيه خدا است تنها و تنها اين است كه من آورده ام و در اين كلام معناى حصر نهفته است ، بخلاف اينكه اگر مى فرمود: هذا حق من عند الله - اين دين حق است و از ناحيه خدا است كه آن حصر را نمى رساند، و اين عبارت را به كسى خطاب مى كنند كه اصلا بدين آسمانى و الهى معتقد و قائل نباشد مانند مشركين يعنى بت پرستان كه مى گفتند: «''' ما انزل الله على بشر من شى ء '''» : خداوند بر هيچ بشرى هيچ دينى نازل نكرده . به خلاف عبارت اول ، كه با آن به كسى خطاب مى كنند كه معتقد باشد به اينكه دين حقى از ناحيه خدا و رسالت الهيى كه آن دين حق را از طرف خدا تبليغ كند هست ، چيزى كه هست منكر اين باشد كه آورده هاى رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) و يا بعضى از آنها حق و از ناحيه خدا باشد، در مقابل چنين كسى است كه گفته مى شود: دين حقى كه از ناحيه خدا باشد تنها و تنها اين است كه من آورده ام ، لا غير و همچنين در مقام انكار چنين دعوائى است كه بطور شرطبندى گفته مى شود: «''' پروردگارا اگر اين همان دين حق است كه از ناحيه تو است پس از آسمان سنگ بر ما بباران و يا ما را به عذاب دردناكى دچار كن '''» .

آيه بعد از اين آيه كه مى فرمايد: «''' و ما كان الله ليعذبهم و انت فيهم و ما كان الله معذبهم و هم يستغفرون '''» اين احتمال را تاييد مى كند. و اما جمله «''' و ما كان الله ليعذبهم و انت فيهم '''» اگر منظور اين باشد كه مادامى كه تو در مكه و در ميان كفار قريش هستى و هنوز هجرت نكرده اى خداوند ايشان را عذاب نمى كند در اين صورت مدلول آيه اين خواهد بود كه مانع از نزول عذاب در آن ايام وجود رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) در ميان آنان بوده ، و نيز منظور از عذاب ، غير عذابى خواهد بود كه بدست رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) بر سر ايشان آمد و ايشان را كشته و اسير كرد، چون آيات قبلى اين را نيز عذاب دانسته و در جاى ديگر هم نظاير آن را عذاب خوانده و فرموده : «''' قل هل تربصون بنا الا احدى الحسنيين و نحن نتربص بكم ان يصيبكم الله بعذاب من عنده او بايدينا '''» بلكه منظور از آن ، عذابى آسمانى و موجب استيصال آنان خواهد بود، مانند آن عذابهايى كه در امتهاى انبياى گذشته جريان داشت ، و ليكن اين معنا (حمل آيه مورد بحث بر نفى عذاب استيصال ) صحيح نيست ، براى اينكه خداوند در آيات بسيارى مانند آيه «''' فان اعرضوا فقل انذرتكم صاعقه مثل صاعقه عاد و ثمود '''» مشركين همين امت را به عذاب استيصال تهديد كرده ، با وجود چنين تهديدات چگونه ممكن است بگوييم جمله «''' و ما كان الله ليعذبهم و انت فيهم '''» عذاب استيصال را از مشركين مكه مادام كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) در مكه است نفى مى كند؟

و از جمله «''' و ما كان الله ليعذبهم و انت فيهم و ما كان الله معذبهم و هم يستغفرون '''» به ضميمه آياتى كه اين امت را وعده عذابى مى دهد كه ميان رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) و امت حكم مى نمايد مانند آيات : «''' و لكل امه رسول فاذا جاء رسولهم قضى بينهم بالقسط و هم لا يظلمون '''» - تا آخر آيات - برمى آيد كه براى اين امت در آينده روزگارى است كه استغفار از آنان منقطع گشته و ديگر مؤ منى خدا ترس ‍ كه استغفار كند نمى ماند و در چنان روزگارى خداوند آنان را عذاب مى كند.

وَ مَا كانَ صلاتهُمْ عِندَ الْبَيْتِ إِلا مُكاءً وَ تَصدِيَةً فَذُوقُوا الْعَذَاب بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ

اين آيه حال كفار را بيان مى كند كه چطور مساعيشان در باطل كردن دعوت خدا و جلوگيرى از سلوك رهروان طريق خدا خنثى و بى اثر است ، و اين معنا را جمله «''' فسينفقونها ثم تكون عليهم حسره ثم يغلبون ... '''» شرح مى دهد. و به اين سياق ظاهر مى شود كه جمله «''' و الذين كفروا الى جهنم يحشرون '''» به منزله تعليل است ، و حاصل معناى آيه اين است كه : كفر مشركين - بحسب سنتى كه خداوند در اسباب دارد - بزودى وادارشان مى كند به اينكه در راه ابطال دعوت و براى جلوگيرى از راه حق فعاليت كنند، و اموالشان را در راه اين غرضهاى آلوده و فاسد خرج كنند، غافل از اينكه ظلم و فسق و هر فساد ديگرى كسى را به سوى رستگارى و گرفتن نتيجه رهبرى نمى كند، پس در نتيجه اموالى كه در اين راه خرج كرده اند هدر رفته و ضايع شدن اموال باعث حسرتشان مى شود، آنگاه مغلوب شده و از اموالشان سودى نمى برند، براى اينكه كفار سر از قبر به سوى دوزخ برمى دارند، و اعمال دنيايى آنان از قبيل اجتماع بر شر و خروج براى جنگ با خدا و رسولش در ازاء حشر به سوى جهنم قرار مى گيرد.

«''' خبيث '''» و «''' طيب '''» - ناپاك و پاك - دو معناى مقابل يكديگرند، و شرحشان گذشت .

اين آيه در موضع تعليل و بيان علت پيشگوئيهايى است كه در آيه سابق بر حسب سنت طبيعى از حال كفار كرده بود، و آن اين بود كه كفار با تمام امكانات و قدرتى كه دارند نمى توانند نور خدا را خاموش نموده و از راه خدا جلوگيرى كنند، آرى در اين راه و بدين منظور اموال خود را خرج نموده و مساعى خود را به كار مى برند، و ليكن به مقصد نامشروع خود راه نبرده و به آرزوى خود نمى رسند، بلكه اموالشان هدر رفته ، و اعمالشان بى اثر مى شود، و وقتى مى بينند كه كوششهايشان به نتيجه نمى رسد حسرت برده و شكست مى خورند.

اين آيه و آيه بعدش مشتمل است بر تكليف مؤ منين به وظيفه اى ، در قبال آن وظيفه اى كه كفار در آيه قبلى مكلف به آن بودند، به اين معنا كه در آيه قبل فرموده بود: (به كفار بگو اگر از دشمنى خدا و رسولش دست بردارند جرائم گذشته شان آمرزيده مى شود، و اگر آن خرابكاريها را تكرار كنند خوب مى دانند كه بر نياكانشان چه گذشت )، آنگاه در اين آيه مى فرمايد به آنان چنين بگو: و اما تو و مؤ منين زنهار كه در مهم خود كه همان اقامه دين و تصفيه كردن و صالح ساختن محيط براى مؤ منين است كوتاهى و سستى نكنيد، و به قتال كفار بپردازيد تا اين فتنه ها كه هر روز به راه مى اندازند خاتمه پذيرد و ديگر هواى فتنه انگيزى در سر نپرورانند، اگر دست بردارند كه خداوند به پاداش اعمالى كه از ايشان ببيند جزاى خيرشان مى دهد، و اگر سرپيچى كنند و همچنان فتنه و جنگ به راه اندازند، شما نيز جنگ را ادامه دهيد كه خداوند ياور شما است ، بايد اين را بدانيد و سستى و ترس به خود راه ندهيد.

و از معناى سابق كه سياق آن را افاده مى كرد برمى آيد كه جمله «''' و قاتلوهم حتى لا تكون فتنه '''» كنايه از اين است كه با جنگ تضعيف شده و ديگر به كفر خود مغرور نشوند، و ديگر فتنه اى كه مؤ منين را مفتون سازد برنينگيزند، و در نتيجه دين همه اش از خدا باشد، و كسى مردم را به خلاف آن دعوت نكند. و نيز برمى آيد كه منظور از «''' انتهاء '''» در جمله «''' فان انتهوا فان الله بما يعملون بصير '''» انتهاى از قتال باشد، و به همين جهت جمله «''' فان الله بما يعملون بصير '''» را مرادف «''' فان انتهوا '''» قرار داد يعنى در اين هنگام است كه خداوند در بين آنان حكم مى كند به آنچه كه مناسب با اعمالشان باشد، و او به اعمالشان بصير است .