تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۶: تفاوت میان نسخه‌ها

==استبعاد و سپس انكار بعث و معاد از جانب كافران ==

قَالُوا أَ ءِذَا مِتْنَا وَ كنَّا تُرَاباً وَ عِظماً أَ ءِنَّا لَمَبْعُوثُونَ

اين آيه بيان همان سخنى است كه قبلا فرمود: «'''همان را مى گويند كه گذشتگان ايشان مى گفتند'''» و اين سخن اساسش استبعاد است ، و اساس ديگرى ندارد.

لَقَدْ وُعِدْنَا نحْنُ وَ ءَابَاؤُنَا هَذَا مِن قَبْلُ إِنْ هَذَا إِلا أَسطِيرُ الاَوَّلِينَ

كلمه «'''اساطير'''» به معناى اباطيل و احاديث خرافى است و مفرد آن اسطوره مى باشد، مانند اكاذيب كه مفردش «'''اكذوبه '''»، و نيز اعاجيب كه مفردش «'''اعجوبه '''» است . و اگر مساله بعث را كه يك چيز است با اساطير كه جمع است تعبير فرموده ، از اين باب است كه همين مفرد (بعث ) مجموع وعده هايى است كه هر يك آنها اسطوره اى است مانند احياى مردگان و همه را يكجا جمع كردن و محشور نمودن و به حساب همه رسيدن . و نيز مانند بهشت و دوزخ و ساير خصوصيات قيامت . و كلمه «'''هذا'''» اشاره به داستان بعث است ، و كلمه «'''من قبل '''» به طورى كه از سياق جمله برمى آيد متعلق به كلمه «'''وعدنا'''» است .

معناى آيه اين است كه : وعده بعث يك وعده قديمى است و حرف تازه اى نيست ، ماسوگند مى خوريم كه همين وعده را قبلا نيز به ما و به پدران ما دادند و اين وعده جز يك مساءله خرافى كه انسانهاى اول آن را به صورت زنده شدن مردگان ، و رسيدگى به حساب اعمال و جمعى را

به بهشت و گروهى را به دوزخ بردن ، در آوردند چيز ديگرى نيست و برهان عقلى بر آن قائم نمى باشد.

بلكه برهان بر خرافى بودن آن هست و آن اين است كه پيغمبران از قديم الايام همواره اين حرف را به ما مى زدند، و ما را از به پا شدن قيامت مى ترساندند، در حالى كه سالهاى سال از اين وعده خرافى مى گذرد و قيامتى قائم نشده . اگر اين حرف صحيح است پس چرا واقع نشده ؟.

از همين جا است كه معلوم مى شود اولا اينكه گفتند: «'''من قبل '''» براى اين بوده كه زمينه را براى برهانى كه بعدا اقامه كردند فراهم سازند. و ثانيا

اينكه كلام ايشان سياق ترقى را دارد، به همين معنا در آيه قبلى كه مى گفتند: «'''ءاذا متنا و كنا ترابا و عظاما ءانا لمبعوثون '''» اساس ‍ حرف ، صرف استبعاد بود كه بعيد است چنين روزى باشد. ولى در آيه مورد بحث مطلب را ترقى داده و مى گويند: اصلا چنين روزى نيست . و در آخر هم ديديد چه برهان سستى بر مدعاى خود اقامه كردند.