۱۶٬۸۸۰
ویرایش
تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۱۴: تفاوت میان نسخه‌ها
از الکتاب
←ترتيب آيات قرآن نيز، توفيقى نبوده و بدون دخالت صحابه انجام نشده است
| خط ۱۲۵: | خط ۱۲۵: | ||
<span id='link122'><span> | <span id='link122'><span> | ||
==ترتيب آيات قرآن نيز، | ==ترتيب آيات قرآن نيز، توقيفى نبوده و بدون دخالت صحابه انجام نشده است == | ||
۳ - | ۳ - اين كه رديف كردن آيات به ترتيبى كه الآن در قرآن ها است، با اين كه اين آيات متفرق نازل شده، بدون دخالت اصحاب نبوده است، و از ظاهر رواياتى كه در گذشته، داستان جمع آورى نوبت اول را نقل مى كرد، بر مى آيد كه اصحاب در اين كار، اجتهاد و نظريه و سليقه خود را به كار زده اند. | ||
و اما روايت عثمان بن ابى | و اما روايت عثمان بن ابى العاص، از رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» كه فرمود: جبرئيل، نزد من آمد و گفت: بايد آيه: «إنَّ اللهَ يَأمُرُ بِالعَدلِ وَ الإحسَان...» را در فلان موضع، از سوره جاى دهى، بيش از اين دلالت ندارد كه عمل رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم»، در پاره اى آيات چنين بوده باشد، نه در تمام آن ها. | ||
و به فرض هم كه تسليم شويم و قبول كنيم كه روايت چنين دلالتى | و به فرض هم كه تسليم شويم و قبول كنيم كه روايت چنين دلالتى دارد، ربطى به قرآن موجود در دست ما ندارد. زيرا رواياتى كه در دست داريم و در ابحاث گذشته نقل كرديم، دلالت ندارد بر مطابقت ترتيب اصحاب با ترتيب رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم». و صرف حسن ظنّى كه ما به اصحاب داريم، باعث نمى شود كه چنين دلالتى در آن روايات پيدا شود. | ||
بله، اين معنا را افاده مى كند كه اصحاب، تعمّدى بر مخالفت ترتيب رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» در آن جا كه علم به ترتيب آن جناب داشته اند، نورزيده اند، و اما آن جايى كه از ترتيب رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» اطلاعى نداشتند، باز مطابق ترتيب او، سوره ها و آيه ها را ترتيب داده باشند، از كجا؟ | |||
علاوه بر لحن روايات | و اتفاقا، در روايات مربوط به جمع اول، بهترين شواهدى هست كه شهادت مى دهند بر اين كه اصحاب، ترتيب رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» را در همه آيات نمى دانستند، و به اين كه جاى هر آيه اى كجاست علم نداشتند، و حتى حافظ تمامى آيات هم نبودند. | ||
علاوه بر لحن روايات مذكور، روايات مستفيضى از طرق شيعه و اهل سنّت آمده كه رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» و صحابه اش، وقتى تمام شدن سوره را مى فهميدند كه «بسم الله» ديگرى نازل مى شد. آن وقت فهميدند سوره قبلى تمام شد. و اين معنا را به طورى كه در الاتقان آورده، ابوداوود و حاكم و بيهقى و بزار، از طريق سعيد بن جبير، از ابن عباس نقل كرده اند. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۱۸۶ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۱۸۶ </center> | ||
و ابن عباس گفته است: رسول خدا | و ابن عباس گفته است: رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» نمى دانست چه وقت سوره تمام مى شود، تا آن كه «بسم الله الرحمن الرحيم» نازل گردد. و بزار اضافه كرده كه: وقتى «بسم الله» نازل مى شد، معلوم مى گشت كه آن سوره خاتمه يافته و سوره ديگرى شروع شده است. | ||
و | و نيز، الاتقان، از حاكم، به طريق ديگر، از سعيد، از ابن عباس نقل كرده كه گفت: مسلمانان نمى دانستند سوره، چه وقت و در كدام آيه تمام مى شود، تا «بسم الله الرحمن الرحيم» ديگرى نازل مى گرديد و چون نازل مى شد، مى دانستند كه سوره تمام شده است. حاكم در باره اين روايت گفته است: همه شرايط بخارى و مسلم را، واجد است. | ||
و نيز از | و نيز از وى، به طريقى ديگر، از سعيد از ابن عباس روايت كرده كه گفت: وقتى جبرئيل بر رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» نازل مى شد و «بسم الله الرحمن الرحيم» را مى خواند، آن حضرت مى فهميد كه از اين جا، سوره اى ديگر شروع مى شود - حاكم روايت را صحيح دانسته است. | ||
مؤلف: قريب به اين | مؤلف: قريب به اين معنا، در تعدادى از روايات ديگر و همچنين عين اين معنا، از طرق شيعه، از امام باقر «عليه السلام» روايت شده است. | ||
و اين | و اين روايات، به طورى كه ملاحظه مى فرماييد، صريح اند در اين كه ترتيب آيات قرآن در نظر رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم»، همان ترتيب نزول بوده. در نتيجه همه آيه هاى مكى در سوره هاى مكى و همه آيه هاى مدنى در سوره هاى مدنى قرار داده شده اند، جز آن سوره اى كه (فرضا) بعضى آياتش در مكه و بعضى ديگر در مدينه نازل شده، و به فرضى هم كه چنين چيزى باشد، حتما بيش از يك سوره نيست. | ||
لازمۀ اين مطلب، اين است كه: اختلافى كه ما در مواضع آيات مى بينيم، همه ناشى از اجتهاد صحابه باشد. | |||
توضيح اين كه: روايات بى شمارى در اسباب نزول داريم كه نزول بسيارى از آيات كه در سوره هاى مدنى | توضيح اين كه: روايات بى شمارى در اسباب نزول داريم كه نزول بسيارى از آيات كه در سوره هاى مدنى است، در مكه و نزول بسيارى از آياتى كه در سوره هاى مكى است، در مدينه معرفى كرده است. | ||
و نيز آياتى را مثلا نشان مى دهد كه در اواخر عمر رسول خدا | و نيز آياتى را مثلا نشان مى دهد كه در اواخر عمر رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» نازل شده و حال آن كه مى بينيم در سوره هايى قرار دارد كه در اوائل هجرت نازل شده است. | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۱۸۷ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۲ صفحه ۱۸۷ </center> | ||
و ما مى دانيم كه از اوايل هجرت تا اواخر عمر آن | و ما مى دانيم كه از اوايل هجرت تا اواخر عمر آن جناب، سوره هاى زياد ديگرى نازل شده است. مانند سوره «بقره» كه در سال اول هجرت نازل شد، و حال آن كه آيات چندى در آن است كه روايات، آن ها را آخرين سوره آيات نازله بر رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» مى داند. | ||
حتّى از عُمَر نقل شده كه گفت: رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم» از دنيا رفت، در حالى كه هنوز آيات ربا را بر ما بيان نكرده بود و در اين سوره است آيه: «وَ اتَّقُوا يَوماً تُرجَعُونَ فِيهِ إلَى الله...»، كه در روايات آمده كه آخرين آيه نازل بر آن جناب است. | |||
پس معلوم مى شود اين گونه آيات كه در سوره هاى | پس معلوم مى شود: اين گونه آيات كه در سوره هاى غيرمناسبى قرار گرفته اند و ترتيب نزول آن ها رعايت نشده، به اجتهاد اصحاب در آن مواضع قرار گرفته اند. | ||
مؤيد اين | مؤيد اين معنا، روايتى است كه صاحب الاتقان، از ابن حجر نقل كرده كه گفته است: روايتى از على «علیه السلام» وارد شده كه بعد از درگذشت رسول خدا «صلى الله عليه و آله و سلم»، قرآن را به ترتيب نزولش جمع آورى كرده است. اين روايت را، ابن ابى داوود هم آورده و مضمون آن از روايات مسلّم و صحيح شيعه است. | ||
<span id='link123'><span> | <span id='link123'><span> | ||
