تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۳: تفاوت میان نسخه‌ها

«'''فَأَنشأْنَا لَكم بِهِ جَنَّاتٍ مِّن نخِيلٍ وَ أَعْنَابٍ...'''»:

«انشاء جنات»، به معناى احداث و تربيت باغ ها است و معناى آيه روشن است.

اين جمله عطف است بر جنات، يعنى ما با آن باران جنات و باغ هايى رويانيديم و نيز درختى كه در طور سينا است و از ثمره آن روغن به دست مى آيد - كه مراد از آيه، درخت زيتون است. و جمله «تنبت بالدهن» يعنى ميوه اى مى دهد كه در آن روغن هست ، «و صبغ للاكلين» يعنى مى روياند صبغى براى خورندگان. و «صبغ» - به كسره صاد و سكون باء - به معناى خورش است، و اگر در بين همه درختان زيتون را نام برد، به خاطر عجيب بودن اين درخت است، و معناى آيه روشن است.

«'''وَ إِنَّ لَكمْ فى الاَنْعَامِ لَعِبرَةً نُّسقِيكم مِّمَّا فى بُطونهَا...'''»:

كلمه «عبرت»، به معناى دليلى است كه با آن استدلال شود بر اين كه خدا مدبر امر خلق است، و به ايشان رؤوف و رحيم است. و مراد از اين كه فرمود: «شما را از آنچه در بطون چهار پايان است، سيراب مى كنيم»، اين است كه شير آن حيوانات را به انسان ها مى نوشاند. و مراد از «منافع بسيار»، انتفاعى است كه بشر از پشم و مو و كرك و پوست و ساير منافع آن ها مى برد، و از گوشت آن ها مى خورد.

ضمير در «عليها» به انعام بر مى گردد. و حمل بر انعام شدن همان شترسوارى است كه در خشكى انجام مى شود و مقابل آن حمل در دريا است كه با «فلك» يعنى كشتى انجام مى شود. و بنابراين، آيه شريفه همان مضمون آيه «و حملناهم فى البر و البحر» را مى دهد، و كلمه «فلك»، جمع «فلكه'» است كه به معناى كشتى است.

در الدرالمنثور است كه ابن ابى حاتم از على (عليه السلام) نقل كرده كه گفت: بعد از آن كه نطفه چهار ماهش تمام شد، خداوند فرشته اى مى فرستد تا روح را در آن ظلمات رحم در كودك بدمد، و اين جا است كه خداى تعالى مى فرمايد: «ثم انشاناه خلقا آخر» كه مقصود از «انشاء خلق آخر»، همان دميدن روح است.

و در كافى به سند خود از ابن فضال، از حسن بن جهم ، روايت كرده كه گفت: از امام ابى الحسن رضا (عليه السلام) شنيدم كه مى فرمود: امام ابوجعفر (عليه السلام) فرمود: نطفه چهل روز در رحم به صورت نطفه است، بعد از چهل روز، چهل روز ديگر به صورت علقه و چون اين چهل نيز تمام شد، چهل روز ديگر به صورت مضغه است، كه مجموعا چهار ماه مى شود، بعد از تمام شدن چهار ماه خداوند دو ملك مى فرستد كه كار آنان خلقت است. مى پرسند پروردگارا چه چيز خلق كنيم؟ پسر يا دختر؟ مأمور مى شوند به يكى از آن دو. سپس مى پرسند: پروردگارا شقى يا سعيد؟ مأمور به يكى از آن دو مى شوند، آنگاه از مدت عمر و رزق و هر حالت ديگر آن - در اين جا امام چند حالت برشمرد - سؤال مى كنند و دستور مى گيرند. پس از آن فرشتگان آمده، كودك را خلق مى كنند و ميثاق الهى را ميان دو چشمش مى نويسند.

پس همين كه مدتش سر آمد، فرشته اى مى آيد و او را به زور به طرف بيرون فشار مى دهد و كودك بيرون مى آيد، اما در حالى كه از آن ميثاق هيچ چيز به ياد ندارد. حسن بن جهم پرسيد: آيا با اين حال صحيح است كه كسى از خدا بخواهد پسر را دختر و يا دختر را پسر كند؟ فرمود: خدا هرچه بخواهد، مى كند.

مؤلف: اين روايت از حضرت ابى جعفر (عليه السلام) به چند طريق ديگر نقل شده، كه عبارات آن ها نزديك به هم هستند.

دو روايت درباره آيه: «و شجرة تخرج من طور سيناء...»

و در تفسير قمى، در ذيل آيه «و شجرة تخرج من طور سيناء تنبت بالدهن و صبغ للاكلين» گفته است: منظور درخت زيتون است، و اين آيه مثلى است براى رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله)

و در مجمع البيان، در ذيل جمله «تنبت بالدهن و صبغ للاكلين» مى گويد: از رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) روايت شده كه فرمود: «زيت» درخت مباركى است، از آن خورش كنيد و از روغنش بر بدن بماليد.