تفسیر:المیزان جلد۹ بخش۱۰: تفاوت میان نسخه‌ها

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۹ صفحه ۱۱۵ </center>

<span id='link63'><span>

وَ إِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فى أَعْيُنِكُمْ قَلِيلاً وَ يُقَلِّلُكمْ فى أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضىَ اللَّهُ أَمْراً كانَ مَفْعُولاً وَ إِلى اللَّهِ تُرْجَعُ الاُمُورُ(۴۴)

ذَلِك بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَك مُغَيراً نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلى قَوْمٍ حَتى يُغَيرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سمِيعٌ عَلِيمٌ(۵۳)

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۹ صفحه ۱۱۶ </center>

<center> «'''ترجمه آیات'''» </center>

و بدانيد آنچه را كه سود مى بريد براى خدا است پنج يك آن و براى رسول و خويشاوند او و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان ، اگر به خدا و آنچه را كه در روز فرقان روزى كه دو گروه يكديگر را ملاقات كردند بر بنده مان نازل كرديم ايمان آورده ايد، و خداوند بر هر چيز توانا است (۴۱)

آن روزى كه شما در نقطه مرتفع نزديك ترى و ايشان در بلندى دورترى قرار داشتند، و قافله پائين تر از شما بودند، و اگر برخورد به اين صورت را قبلا قرار داد مى كرديد اختلاف مى كرديد (باز به اين وجه صورت نمى گرفت ) و ليكن خدا (چنين پيش آورد) تا بگذارند آن امرى را كه شدنى بود، براى اينكه هلاك شود هر كه هلاك مى شود از روى بينش و زنده گردد هر كه زنده مى شود از روى بينش و همانا خدا شنواى دانا است (۴۲)

هنگامى كه خداوند ايشان را به تو در خوابت اندك نماياند و اگر بسيار نشان مى داد هر آينه در كار اختلاف مى كرديد، ليكن خداوند (شما را) سلامت داشت كه او دانا است به آنچه در سينه ها است (۴۳)

و هنگامى كه نماياند ايشان را به شما هنگام تلاقى شما با ايشان اندك در چشم شما و اندك نمود شما را در چشم ايشان تا خداوند به كرسى بنشاند امرى را كه شدنى بود و به سوى خدا است مرجع همه امور (۴۴)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد وقتى برخورديد به گروهى (از دشمن ) پس ‍ پايدارى كنيد و خدا را زياد به خاطر آوريد بلكه رستگار شويد (۴۵)

و فرمانبرى كنيد خدا و فرستاده اش را و نزاع مكنيد كه سست شويد، و در نتيجه نيرويتان تحليل رود و خويشتن دارى كنيد كه خدا با خويشتن داران است (۴۶)

و مانند مشركين و آن كسانى مباشيد كه با غرور و خودنمائى از ديار خود خارج شدند و باز مى داشتند از راه خدا و خدا به آنچه مى كنيد محيط است (۴۷)

هنگامى كه شيطان اعمال (زشت ) ايشان را (در نظرشان ) بياراست و گفت : امروز از مردم كسى نيست كه بتواند بر شما غلبه يابد، و من پناه شمايم تا گاهى كه دو سپاه همديگر را ديدند (در آن موقع ) برگشت و عقب گرد كرد و گفت من از شما بيزارم چون من چيرها مى بينم كه شما نمى بينيد من از خدا مى ترسم خدا شديد العقاب است (۴۸)

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۹ صفحه ۱۱۷ </center>

هنگامى كه منافقان و آنهايى كه در دلهايشان مرض بود گفتند: اين قوم را فريب داد دينشان ، و حال آنكه هر كه به خدا توكل كند خداوند مقتدرى است شايسته كار (۴۹)

و اگر (كاش ) مى ديدى هنگامى را كه فرشتگان دريابند گروه كافران را و بزنند رويها و پشت هايشان را (و بگويند) بچشيد عذاب سوزان را(۵۰)

اين بخاطر آن (رفتاريست ) كه به دست خود پيش فرستاديد، كه خدا ستمگر بر بندگان نمى باشد (۵۱)

مانند شيوه خاندان فرعون و آنانكه پيش ازايشان بودند (كه ) به آيات خدا كفر ورزيدند، پس خدا به گناهانشان بگرفت كه خدا نيرومندى است شديد العقاب (۵۲)

<center> «'''بیان آیات'''» </center>

اين آيات مشتمل است بر بيان وجوب دادن خمس غنيمت ، و استقامت در برابر دشمن ، و اندرز آنان و بيان پاره اى از نكبتها كه خداوند دشمنان دين را بدان مبتلا كرده ، و بيچاره شدنشان به مكر الهى ، و اينكه خداوند در بين آنان همان سنتى را معمول داشته كه در ميان قوم فرعون و كسانى كه پيش از ايشان بودند بخاطر تكذيب آيات و جلوگيرى از راه او معمول داشته است .

توضيح و تفسير مفردات و جملات آيه شريفه مربوط به خمس : «''' واعملوا انما غنمتم منشى ء فان لله خمسه و للرسول ... '''»  

كلمه «''' غنم '''» و «''' غنيمت '''» به معناى رسيدن به در آمد از راه تجارت و يا صنعت و يا جنگ است ، و ليكن در اين آيه بملاحظه مورد نزولش ‍ تنها با غنيمت جنگى منطبق است . راغب مى گويد: «''' غنم '''» - به دو فتحه - معنايش معروف است ، خداى تعالى فرموده : «''' و من البقر و الغنم حرمنا عليهم شحومهما '''» : «''' و از گاو و گوسفند پيه آن دو را بر ايشان حرام كرديم '''» و «''' غنم '''» - به ضمه حرف اول و سكون حرف دوم - به معناى رسيدن و دست يافتن به فائده است ، و ليكن در هر درآمدى كه از راه جنگ و از ناحيه دشمنان و غير ايشان به دست آيد استعمال شده ، و به اين معنا است آيه «''' و اعلموا انما غنمتم من شى ء و آيه فكلوا مما غنمتم حلالا طيبا '''» . و كلمه «''' مغنم '''» به معناى هر چيزى است كه به غنيمت درآيد و جمع آن «''' مغانم '''» مى باشد، مانند: «''' فعند الله مغانم كثيره '''»  

==ياد آورى امدادهاى غيبى الهى در جنگ بدر كه موجب پيروزى مسلمين گرديد ==

كلمه «''' عدوه '''» - به ضم عين ، و گاهى به كسر آن - به معناى طرف بلند بيابان است ، و «''' دنيا '''» مونث «''' ادنى '''» است همچنانكه «''' قصوى '''» كه گاهى آن را «''' قصيا '''» هم مى گويند مونث «''' اقصى '''» است ؛ و منظور از «''' ركب '''» بطورى كه گفته شده آن قافله مال التجاره اى بود كه ابو سفيان سرپرستيش را بر عهده داشته است .

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۹ صفحه ۱۲۱ </center>

و بر طبق همين سياق است «''' يعنى براى بيان اينكه مرجع امر اين واقعه قضاى خاص الهى است نه اسباب عادى '''» آيه بعدى كه مى فرمايد: «''' اذ يريكهم الله فى منامك قليلا... '''» و همچنين چند آيه بعد كه مى فرمايد: «''' و اذ زين لهم الشيطان اعمالهم ... '''» و آيه بعد از آن كه مى فرمايد: «''' اذ يقول المنافقون و الذين فى قلوبهم مرض غر هولاء دينهم ... '''»  

و معناى آيه اين است كه روز فرقان آن روزى بود كه شما در قسمت پائين وادى اردو داير كرده بوديد و كفار در قسمت بالاى آن اطراق كرده بودند و پياده شدن شما در پائين و كفار در بالا با هم جور درآمد بطورى كه اگر مى خواستيد قبلا با كفار قرار داد كنيد كه شما اينجا و آنان آنجا را لشكرگاه كنند قطعا اختلافتان مى شد، و هرگز موفق نمى شديد كه به اين نحو جبهه سازى كنيد. پس قرار گرفتن شما و ايشان به اين نحو نه از ناحيه و به فكر شما بود و نه از ناحيه و به فكر كفار، بلكه امر شدنى بود كه خداوند بر آن قضا راند، و اگر اينچنين قضا راند براى اين بود كه با ارائه يك معجزه و دليل روشن حجت خود را تمام كند، و نيز براى اين بود كه دعاى سابق شما را و آن استغاثه اى را كه از شما شنيد، و آن حاجتى را كه از سويداى دل شما خبر داشت مستجاب و برآورده كند.

كلمه «''' فشل '''» به معناى ضعف توام با اضطراب است ، و «''' تنازع '''» به معناى اختلاف و از ماده «''' نزع '''» است كه نوعى كندن را گويند، و اختلاف را از اين باب تنازع مى گويند كه در حقيقت طرفين نزاع هر كدام مى خواهند ديگرى را از آنچه كه دارد بركند. و كلمه «''' تسليم '''» به معناى نجات دادن است .

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۹ صفحه ۱۲۳ </center>

و كلام در اين آيه به تقدير كلمه «''' اذكر '''» معنايش اين است «''' كه بياد آر آن موقعى را كه خداوند دشمنان تو را در خواب در نظرت اندك وانمود '''» و اندك نشان داد نشان براى اين بود كه دلهايتان را استوار نموده و درونتان را آرامش بخشد، چون اگر نفرات ايشان را در نظرت زياد جلوه مى داد و تو مؤ منين را از نيروى ايشان خبر مى دادى قهرا از ضعف و كمى عده خود دچار سستى و اضطراب مى شدند، و در اينكه آيا در چنين شرايطى با لشكر انبوه كفار مصاف شوند يا نه اختلاف مى كردند، و ليكن خداى تعالى با اندك نشان دادن ايشان شما را از سستى و اختلاف نجاتتان داد، چون او به ذات الصدور يعنى به دلها آگاه است ، و خوب مى داند كه براى اطمينان يافتن و استوارى و نيرومند شدن دلها چه چيز شايسته است .

اين آيه دلالت دارد بر اينكه خداى سبحان به رسول خود در عالم رويا بشارت به فتح داده ، و آنجناب در خواب ديد كه همانطورى كه خداوند در بيدارى وعده داده بود بر يكى از دو طائفه ، قافله و يا لشكر قريش ‍ پيروز خواهد شد، و خداوند در آن خواب لشكر قريش را اندك و غير قابل اعتناء به آن حضرت وانمود كرده و رسول خدا(صلى الله عليه و آله ) هم آنچه را كه در خواب ديده بود براى مؤ منين بازگو كرد و به آنان وعده صريح و بشارت داده بود و به همين جهت همه آماده جنگ با ايشان شدند، به دليل اينكه فرمود: «''' و لو اراكهم كثيرا لفشلتم ... '''» و دلالت اين جمله بر آن چه ما استظهار كرديم روشن است .

معناى اين آيه روشن است ، و ميان آن و آيه «''' قد كان لكم آيه فى فئتين التقتا فئه تقاتل فى سبيل الله و اخرى كافره يرونهم مثليهم راى العين و الله يويد بنصره من يشاء '''» بنابر اينكه اشاره باشد به واقعه بدر هيچ منافاتى وجود ندارد. براى اينكه اندك نشان دادنى كه در آيه مورد بحث است مقيد شده به جمله «''' اذ التقيتم '''» و با همين قيد تنافى برداشته شده ، گويا خداى سبحان مؤ منين را در اولين برخورد به نظر مشركين اندك نشان داده ، تا مغرور شده و ايشان را غير قابل اعتناء تلقى كنند و همين معنا ايشان را بر پياده شدن و جنگيدن دلير كند، ولى وقتى دست به كار جنگ شده و در هم آميختند خداوند همان مؤ منين را كه تا آن موقع به نظرشان اندك مى آمد در نظرهايشان بسيار و دو برابر وانمود، و همين معنا باعث شد كه عزيمت هايشان سست گشته و دل از دست داده و در نتيجه شكست خوردند.

پس آيه مورد بحث ناظر به اول داستان است ، و آيه آل عمران ناظر به بعد از انتقال و اختلاط است «''' ليقضى الله امرا كان مفعولا و الى الله ترجع الامور '''» اين جمله متعلق است به جمله «''' يريكموهم '''» و آن را تعليل مى كند.

<span id='link66'><span>

==شش دستور جنگى به سربازان اسلام ==

راغب در مفردات مى گويد: ثبات - به فتح ثاء - ضد زوال است . و بنا به گفته او در مورد آيه شريفه به معناى ضد فرار از دشمن است ، و اين كلمه به حسب معنايش اعم از كلمه صبرى است كه در جمله «''' و اصبروا ان الله مع الصابرين '''» به آن امر فرموده ، چون صبر يك نحوه ثبات خاصى است ، و آن عبارت است از ثبات در مقابل مكروه هم به قلب ، بدين صورت كه دچار ضعف نگردد و جزع و فزع نكند، و هم به بدن ، به اينكه كسالت و سهل انگارى ننموده ، و از جا در نرود، و در مواردى كه عجله پسنديده نيست شتاب نكند.

كلمه «''' ريح '''» بطورى كه گفته شده به معناى عزت و دولت است ، راغب نيز گفته است كه : كلمه «''' ريح '''» در آيه بطور استعاره به معناى غلبه است ، و وجه اين استعاره و تشبيه اين است كه باد به هر چه بوزد آن را به حركت درآورده و از جاى مى كند و با خود مى برد، غلبه بر دشمن هم همين خاصيت را دارد.

راغب در باره كلمه «''' بطر '''» گفته : اين كلمه به معناى غفلت و سبك مغزى است كه در اثر سوء استفاده از نعمت و قيام ننمودن به حق آن و مصرف كردن آن در غير مورد به آدمى دست مى دهد، خداى تعالى در يكجا فرموده : «''' بطرا و رئاء الناس '''» و در جاى ديگر فرموده : «''' بطرت معيشتها '''» يعنى اهل ده در معيشت شان بطر به خرج دادند و در نتيجه از كار باز مانده و به رنج افتادند، و بطر همان طرب است و طرب خفت و سبكيى است ناشى از فرح . و گاهى اين كلمه در شدت حزن و اندوه استعمال مى شود، و كلمه «''' بيطره '''» به معناى دامپزشكى است . و كلمه رئاء به معناى اين است كه آدمى خود را به غير آنچه كه هست نشان دهد.

جمله «''' فاثبتوا '''» امر مطلق ايستادگى در برابر دشمن و فرار نكردن است ، و بنابراين امر به صبر در جمله «''' و اصبروا '''» همانطورى كه در سابق اشاره كرديم تكرار آن امر نيست .

ذكر خدا در جمله «''' و اذكروا الله كثيرا '''» به معناى ياد خدا در دل و در زبان است ، چون اين هر دو قسم ، ذكر است و معلوم است كه آن چيزى كه مقاصد آدمى را از يكديگر مشخص و جدا مى كند آن حالات درونى و قلبى انسان است ، حال چه اينكه لفظ هم با آن حالت مطابق باشد، مثل كلمه «''' ياغنى '''» از فقيرى كه از فقر خود به خدا پناهنده مى شود، و يا كلمه «''' ياشافى '''» از مريضى كه از مرض خود به خدا پناه مى برد، و يا مطابق نباشد، مثل اينكه همان فقير و مريض بجاى آن دو كلمه بگويند «''' اى خدا '''» چون همين «''' اى خدا '''» از فقير به معناى «''' اى بى نياز '''» و از مريض به معناى «''' اى شفادهنده '''» است ، چون مقتضاى حال و آن احتياجى كه اين دو را به استغاثه وادار كرده شاهد اين است كه مقصودشان از «''' اى خدا '''» جز اين نيست ، و اين خيلى روشن است .