تفسیر:المیزان جلد۱۹ بخش۱۱: تفاوت میان نسخه‌ها

براى هر چيزى قدرى است، و يكى از قدرها كه در انسان معيّن شده، اين است كه خداى سبحان، او را نوعى كثير الافراد خلق كرده، طورى خلق كرده كه با ازدواج و تناسل، افرادش زياد شود، و نيز مجبور باشد در زندگى دنيائی اش، اجتماعى زندگى كند و از زندگى دنياى ناپايدارش براى آخرت پايدارش، زاد و توشه جمع كند. و نيز يكى ديگر از قدرها اين است كه: در هر عصرى رسولى سوى ايشان بفرستد، و به سوى سعادت دنيا و آخرت دعوتشان كند. هر كس دعوت آن رسول را بپذيرد رستگار گردد و سعادتمند شود، و داخل بهشت و در جوار پروردگارش قرار گيرد، و هر كس آن را رد كند و مرتكب جرم شود، در ضلالت و آتش قرار گيرد.

و اين اشتباه است كه بعضى پنداشته اند كه : به اين نحو جواب دادن مصادره به مطلوب (و عين ادعا را دليل قرار دادن ) است ، كه در قواعد استدلال ممنوع است ، بيان اين مصادره چنين است كه سوال از اين كه چرا خداوند ايشان را خاطر جرائمشان با آتش كيفر مى دهد؟ كه در حقيقت سوال از علت چنين تقدير است ، در معنا اين است كه سوال شده باشد: چرا خداوند مجازات با آتش را براى مجرمين تقدير كرد؟ و معناى جواب عين همين سوال است ، چون مى فرمايد: خدا آتش را براى مجازات مجرمين مقدر كرده .

و يا معناى سوال اين است كه : چرا خدا مجرمين را داخل آتش مى كند؟ و معناى جواب اين است كه : براى اين كه خدا آنان را داخل آتش ‍ مى كند، و اين همان مصادره و عين مدعا را دليل و عين سوال را جواب قرار دادن است .

و بيان خطا بودن اين پندار اين است كه : بين كارهاى ما و كارهاى خداى تعالى فرق هست ، ما در كارهاى خود تابع اصول و قوانين كليه اى هستيم كه از عالم خارج و وجود عينى موجودات انتزاع شده ، و اين قوانين حاكم بر ما هستند، و اراده و افعال ما را محكوم خود دارند، اما وقتى به علّت گرسنگى ، غذا و به علّت تشنگى ، آب مى خوريم ، منظورمان از خوردن سير شدن ، و از نوشيدن سيراب شدن است چون اين قانون كلى را از خارج گرفته ايم ، غذا خوردن انسان را سير مى كند، و آب نوشيدن سيرابى در پى دارد، و وقتى هم بپرسيم چرا مى خورى جواب همين خواهد بود كه مى خواهم سير شوم .

و كوتاه سخن اين كه : افعال ما تابع قواعدى كلى و ضوابطى عمومى است ، كه از وجود خارجى انتزاع مى شود، و اما افعال خداى تعالى اينطور نيست ، بلكه فعل او عين وجود عينى خارجى است ، و اصول و ضوابط كلى عقلى از فعل او گرفته مى شود، و بعد از فعل او است .

و خلاصه بعد از آنكه خدا عالمى آفريد، و نظامى در آن جارى ساخت ، ما از آن نظام قوانينى كلى اتخاذ مى كنيم ، پس قوانين ما بعد از فعل خدا و محكوم به حكم خدا است ، نه اين كه آن ضوابط و قوانين حاكم بر فعل خدا، و جلوتر از آن باشد، و به همين جهت است كه فرموده : «'''لا يسئل عما يفعل وهم يسئلون '''» و نيز فرموده : «'''ان اللّه يفعل ما يشاء'''» و نيز فرموده : «'''الحق من ربك '''».

بنابراين ديگر نبايد در فعل خدا چون و چرا كرد، به اين معنا كه خارجى آن را پرسش كرد، چون غير از خود خدا علّت ديگرى براى كار او نيست ، تا آن علت ، وى را در كارش مساعدت كند، و نه به اين معنا كه از اصلى كلى و عقلى جستجو كرده پرسيد: مصحح و مجوز فعل خدا چيست ؟ چون گفتيم : اصول عقلى منتزع از فعل او است نه جلوتر از فعل او.