تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۲۴: تفاوت میان نسخه‌ها

==خبرى عتاب آميز حاكى از روى گرداندن يك مرد نابينا و توجه به توانگران ==

عَبَس وَ تَوَلى

يعنى چهره در هم كشيد و روى بگردانيد.

أَن جَاءَهُ الاَعْمَى

اين جمله علت عبوس شدن را بيان مى كند، و لام تعليل در تقدير است و تقدير آن «'''لان جاءه الاعمى '''» است .

وَ مَا يُدْرِيك لَعَلَّهُ يَزَّكى أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنفَعَهُ الذِّكْرَى

اين آيه حال از فاعل فعل «'''عبس و تولى '''» است ، و كلمه تزكى به معناى در پى پاك شدن از راه عمل صالح است . كه بعد از تذكر يعنى پندپذيرى و بيدارى و پذيرفتن عقائد حقه دست مى دهد، چون «'''نفع ذكرى '''» همين است كه آدمى را به تزكى دعوت مى كند، يعنى به ايمان و عمل صالح مى خواند.

و حاصل معنا اين است كه آن شخص چهره در هم كشيد، و از آن شخص ‍ نابينا كه نزدش آمده بود روى بگردانيد، با اينكه او خبر نداشت آيا مرد نابينا مردى صالح بود، و با اعمال صالح ناشى از ايمان خود را پاكيزه كرده بود يانه ، شايد كرده بود، و يا آمده تا با تذكر و اتعاظش به مواعظ رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) بهره مند شده ، در نتيجه به تطهير خود موفق گردد.

در اين آيات چهارگانه عتاب شديدى بكار رفته ، و اين شدت از اين جهت بيشتر مى شود كه دو آيه اول در سياق غيبت آمده ، كه مى فهماند خدا از او روى گردانيده ، رو در رو با او سخن نگفته ، و دو آيه اخير را در سياق خطاب آورده ، چون توبيخ در مخاطبه حضورى بيشتر است ، و حجت و استدلال هم وقتى رو در رو گفته شود الزام آورتر است ، آن هم بعد از روى گردانى ، و مخصوصا با سركوبى خود خدا و بدون واسطه غير.

و در اينكه از آن شخص تعبير به اعمى - كور - كرد توبيخى بيشتر استفاده مى شود، براى اينكه محتاجى كه به انسان مراجعه مى كند اگر نابينا باشد و حاجتش هم حاجتى دينى باشد، و خلاصه ترس از خدا او را وادار كرده باشد كه با نداشتن چشم به ما مراجعه كند، ما بيش از ساير مراجعه كنندگان بايد به او ترحم كنيم ، و بيشتر به او روى آورده مورد عطوفتش قرار دهيم ، نه اينكه چهره در هم بكشيم و روى از او برتابيم .

بعضى گفته اند: بنابر اينكه شخص مورد عتاب رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) باشد تعبير از آن جناب به ضمير غايب براى اين بوده كه به قداست ساحت آن جناب اشاره كند، و بطور كنايه بفهماند گويا آن كسى كه چنين عملى كرده رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله و سلم ) نبوده ، چون مثل چنين عملى از مثل آن جناب سر نمى زند، و در نوبت دوم كه از آن جناب به ضمير خطاب تعبير كرده نيز قداست ساحت آن حضرت منظور بوده ، چون هميشه اقبال بعد از اعراض ، اجلال و احترامى از طرف است .

و ليكن اين حرف درست نيست ، چون با خطاب «'''و اما من استغنى فانت له تصدى ...'''» نمى سازد، و توبيخ در آن از توبيخ در آيه «'''عبس ‍ و تولى '''» بيشتر است ، و بطور قطع هيچ ايناسى هم در آن نيست .

أَمَّا مَنِ استَغْنى فَأَنت لَهُ تَصدَّى وَ مَا عَلَيْك أَلا يَزَّكى

كلمات «'''غنى '''» و «'''استغناء'''» و «'''تغنى '''» و «'''تغانى '''» بطورى كه راغب گفته به يك معنى مى باشند. پس مراد از «'''من استغنى '''» كسى است كه خود را توانگر نشان دهد، و ثروت خود را به رخ مردم بكشد. و لازمه اين عمل اين است كه بخواهد از سايرين سر و گردنى بلندتر باشد، و رياست و عظمتى در چشم مردم داشته باشد، و از پيروى حق عارش بيايد، همچنان كه در جاى ديگر فرمود: «'''ان الانسان ليطغى ان راه استغنى '''» و كلمه «'''تصدى '''» به معناى متعرض شدن و روى آوردن به چيزى و اهتمام در امر آن است .

در اين آيه و شش آيه بعدش اشاره مفصلى است به اينكه ملاك در آن عبوس شدن و پشت كردن چه بوده ، كه به خاطر آن مستوجب عتاب شده ، حاصل آن اين است كه : تو خيلى به وضع مستكبران و اعراض ‍ كنندگان از پيروى حق مى پردازى ، و زياد به وضع آنها اعتناء مى كنى ، در حالى كه اگر او نخواهد خود را پاك كند بر تو تكليفى نيست ، و بر عكس ‍ از وضع آن كس كه خود را پاك كرده و از خدا مى ترسد بى اعتنايى مى كنى .

«'''و ما عليك الا يزكى '''» - بعضى گفته اند: كلمه «'''ما'''» نافيه است ، و معنايش اين است كه : اگر او نخواست خود را تزكيه كند حرج و مسؤ وليتى بر تو نيست ، تا رهايى از آن مسؤ وليت تو را حريص كند به مسلمان شدن او، و غفلت ورزيدن از آنهايى كه قبلا به طيب خاطر مسلمان شده اند.

بعضى گفته اند: كلمه «'''ما'''» استفهام انكارى است ، و به آيه چنين معنا مى دهد:

«'''چه چيز و چه مسؤ وليت و ضررى متوجه تو مى شود اگر او نخواهد خود را از كفر و فجور پاك كند؟ تو يك رسول بيشتر نيستى ، و جز ابلاغ رسالت مسؤ وليتى ندارى '''».

بعضى ديگر گفته اند: كلمه «'''ما'''» به معناى «'''لا'''» ى نافيه است ، و معنايش اين است كه : «'''از عدم تزكيه او از كفر و فجور باكى به خود راه نمى دهى '''»، و اين معنا با سياق عتابى كه قبل از اين آيه و قبل از قبل اين آيه بود سازگارتر است .

وَ أَمَّا مَن جَاءَك يَسعَى وَ هُوَ يخْشى فَأَنت عَنْهُ تَلَهَّى

كلمه «'''سعى '''» به معناى سرعت در دويدن است ، پس معناى آيه به حسب آنچه مقام دست مى دهد اين است كه : آن كس كه به شتاب نزدت مى آيد تا بوسيله معارف دين و مواعظى كه از تو مى شنود خود را پاك كند، «'''و هو يخشى '''» در حالى كه از خدا مى ترسد، و خشيت خود آيت و نشانه آن است كه او بوسيله قرآن متذكر شده است ، همچنان كه فرمود: «'''ما انزلنا عليك القران لتشقى الا تذكره لمن يخشى '''»، و نيز فرموده : «'''سيذكر من يخشى '''».

«'''فانت عنه تلهى '''» - اصل كلمه «'''تلهى '''» «'''تتلهى '''» بوده ، يعنى خود را بكار ديگر مى زنى ، و از چنين مردى كه آمده كه به راستى خود را اصلاح كند غافل مى مانى ، و اگر ضمير «'''انت '''» را در اين آيه و در آيه «'''فانت له تصدى '''» و ضمير «'''له '''» و «'''عنه '''» را در آن دو مقدم بر فعل آورده ، همه براى تاءكيد در عتاب و تنبيه است .