تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۲۶: تفاوت میان نسخه‌ها

وَ مَا تَشاءُونَ إِلّا أَن يَشاءَ اللَّهُ رَب الْعَالَمِينَ(۲۹)

اين آيات در مقام منزه داشتن رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) از جنون است ، - كه مشركين آن جناب را بدان متهم كرده بودند -، و نيز منزه داشتن قرآنى كه آورده از مداخله شيطان است ، مى فرمايد: قرآن او كلام خداى تعالى است ، كه ملك وحى آن را به وى القاء مى كند، ملكى كه هرگز در رسالت خود خيانت نمى كند، و نيز قرآن او هشدارى است كه به اذن خدا هر كسى را كه بخواهد راه راست را بيابد هدايت مى كند.

مراد از «'''الخنس الجوار الكنس '''» كه بدانها قسم ياد فرموده است

فَلا أُقْسِمُ بِالخُْنَّسِ الجَْوَارِ الْكُنَّسِ

كلمه «'''خنس '''» جمع خانس است ، همچنان كه كلمه «'''طلب '''» جمع طالب است ، و مصدر آن «'''خنوس '''» است ، كه به معناى گرفتگى و تاخر و استتار مى آيد، و كلمه جوارى جمع جاريه است ، و مصدر جرى به معناى سير سريع است ، كه معنايى است استعاره از جريان آب ، و كلمه كنس جمع كانس است ، و مصدر كنوس به معناى داخل شدن وحشى هايى از قبيل آهو و طيور به درون لانه اش است ، لانه اى كه براى خود اتخاذ كرده و در آن جايگزين شده .

و اينكه به دنبال جمله «'''فلا اقسم بالخنس ...'''» جمله «'''و الليل اذا عسعس و الصبح اذا تنف س '''» را آورده ، اين احتمال را تاءييد مى كند كه منظور از «'''خنس و جوار كنس '''» ستارگان است ، يا همه آنها و يا بعضى از آنها، چيزى كه هست چون ستارگان بعضى سيار و بعضى ثابتند، آنهايى كه سيار هستند با صفاتى كه در اين آيات براى «'''مقسم بها'''» آن چيرهايى كه با آن سوگند خورده آمده مناسبت بيشترى دارد، چون از جمله صفات مقسم بها، صفت خنوس و جرى و كنوس را آورده ، و اين صفات با وضع پنج سياره سرگردان يعنى زحل ، مشترى ، مريخ ، زهره و عطارد، منطبق است ، زيرا اينها در حركتشان بر حسب آنچه ما مى بينيم استقامت و رجعت و اقامت دارند، استقامت دارند براى اينكه حركتشان از نظر زمان شبيه هم است ،

و رجعت دارند چون انقباض و تاخر و خنوس زمانى دارند، و اقامت دارند، چون در حركت استقامتى و رجعتى خود زمانى توقف دارند، گويى آهوى وحشى اند كه زمانى در آشيانه خود اقامت مى كند.

بعضى از مفسرين گفته اند: مراد همه ستارگان است ، و خنوس ستارگان يعنى ناپديد شدن آنها در روز روشن ، و مراد از جرى آنها، حركتى است كه مى بينيم در شب دارند، و مراد از كنوس آنها غروب كردن هر يك در مغرب مخصوص به خودش است .

بعضى ديگر گفته اند: منظور گاو وحشى و يا آهو است ، و بعيد نيست كه منظور اين مفسر از بردن نام اين دو حيوان از باب مثال بوده ، و منظورش ‍ همه وحشيان باشد.

و به هر حال از ميان اين اقوال ، قول اول به ذهن نزديك تر است ، و اما قول دوم بعيد و قول سوم از آن بعيدتر است .

معناى «'''و الليل اذا عسعس و الصبح اذا تنفس '''»

اين آيه عطف است بر كلمه «'''خنس '''»، و جمله «'''اذا عسعس '''» قيدى است براى كلمه «'''ليل '''»، و كلمه «'''عسعسه '''» هم به رو آوردن شب اطلاق مى شود، و هم به رفتن آن .