تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۴۸: تفاوت میان نسخه‌ها

بعضى ديگر گفته اند: نام او، «عبدالعُزّى» بوده، و اگر قرآن كريم نامش را نبرده، بدين جهت بود كه كلمۀ «'''عبدالعُزّى '''» به معناى بندۀ «'''عُزّى'''» است، و عُزّى، نام يكى از بت هاست، خداى تعالى كراهت داشته كه بر حسب لفظ، نام عبدى را ببرد كه عبد او نباشد، بلكه عبد غير او باشد. و خلاصه با اين كه در حقيقت عبدالله است، عبدالعُزّى اش ‍ بخواند. اگرچه در اسم اشخاص، معنا مورد نظر نيست، ولى همان طور كه گفتيم، قرآن كريم خواست از چنين نسبتى حتى بر حسب لفظ خوددارى كرده باشد.

در اين آيه، كلمۀ «'''ما'''» دو بار آمده. اوّلى، نافيه است و دوّمى، مى تواند موصوله باشد، و معناى «'''ما كسب '''»، «'''آنچه با اعمالش به دست آورده'''» بوده باشد؛ و مى تواند مصدريه باشد، و معنايش كسب كردن به دست خود باشد، و كسب كردن به دست خود، همان عمل اوست. و معناى آيه به فرض دوم اين است كه: عمل او دردى از او دوا نكرد.

و معناى آيه به هر حال، اين است كه: مال أبولهب و عملش و يا اثر عملش، ‍ دردى از او دوا نكرد و به نفرين خدا و يا قضاى او، هم دچار تباب و خسران نفس شد و هم تباب و خسران دو دستش.

يعنى: به زودى داخل آتشى زبانه دار خواهد شد. و منظور از اين آتش، آتش دوزخ است كه جاودانى است. و اگر كلمۀ «'''نار'''» را نكره و بدون الف و لام آورد، براى اين بود كه عظمت و هولناكى آن را برساند.

اين آيه، عطف است بر ضمير فاعلى كه در جملۀ «'''سيصلى'''» مستتر است، و تقدير کلام «'''سيصلى أبولهب و سيصلى امراته'''» است. يعنى به زودى ابولهب داخل آتشى زبانه دار مى شود،

ولى بعضى گفته اند: منصوب شدن «'''حمّالة '''» به خاطر آن است كه حال از كلمۀ «'''امراه'''» است، و اين معناى لطيفى مى دهد كه به زودى مى آيد.

كلمّ «'''مسد'''»، به معناى طنابى است كه از ليف خرما بافته شده باشد، و اين جمله، بنابر اين كه كلمۀ «'''حمّالة'''» حال باشد، حال دوم از كلمه «'''امراة '''» است.

و ظاهرا مراد از اين دو آيه، اين باشد كه: همسر ابولهب به زودى در آتش ‍ دوزخ در روز قيامت به همان هيأتى ممثّل مى گردد كه در دنيا به خود گرفته بود. در دنيا، شاخه هاى خاربن و بته هايى ديگر را با طناب مى پيچيد و حمل مى كرد و شبانه، آن ها را بر سرِ راه رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلّم) مى ريخت تا به اين وسيله، آن جناب را آزار دهد. در آتش هم با همين حال، يعنى طناب به گردن و هيزم به پشت، ممثّل گشته عذاب مى شود.

در مجمع البيان مى گويد: اگر كسى سؤال كند: بعد از اين نفرين كه خدا در حقّ أبولهب كرده، آيا جهنمى بودن او جبرى نيست و آيا او باز هم مى توانسته ايمان بياورد، و آيا اگر ايمان مى آورد، نفرين خدا تكذيب نمى شد؟

و از اين باب است همۀ آياتى كه در باره كفّار قريش نازل شده و خبر مى دهد به اين كه: اينان ايمان نخواهند آورد؛ نظير آيات زير كه مى فرمايد: «'''إنّ الّذين كفروا سواء عليهم ءأنذرتهم أم لم تنذرهم لا يؤمنون'''». و نيز مى فرمايد: «'''لقد حقّ القول على أكثرهم فهم لا يؤمنون'''». و نيز از همين باب است آياتى كه سخن از مُهر زدن بر دل ها دارد. هيچ يك از آن آيات و اين آيات، مستلزم جبر نيست.