روایت:من لايحضره الفقيه جلد ۳ ش ۲۵۹

آدرس: من لا يحضره الفقيه، جلد ۳، بَابُ الْمُكَاتَبَة

روي ابن محبوب عن عمر بن يزيد قال :

وَ سَأَلْتُ‏ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ ع‏ عَنْ رَجُلٍ أَرَادَ أَنْ يُعْتِقَ مَمْلُوكاً لَهُ وَ قَدْ كَانَ مَوْلاَهُ يَأْخُذُ مِنْهُ ضَرِيبَةً فَرَضَهَا عَلَيْهِ‏ فِي كُلِّ سَنَةٍ وَ رَضِيَ بِذَلِكَ مِنْهُ اَلْمَوْلَى فَأَصَابَ اَلْمَمْلُوكُ فِي تِجَارَتِهِ مَالاً سِوَى مَا كَانَ يُعْطِي مَوْلاَهُ مِنَ اَلضَّرِيبَةِ فَقَالَ إِذَا أَدَّى إِلَى سَيِّدِهِ مَا كَانَ فَرَضَ عَلَيْهِ فَمَا اِكْتَسَبَ بَعْدَ اَلْفَرِيضَةِ فَهُوَ لِلْمَمْلُوكِ قَالَ ثُمَّ قَالَ‏ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ ع‏ أَ لَيْسَ قَدْ فَرَضَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى اَلْعِبَادِ فَرَائِضَ فَإِذَا أَدَّوْهَا إِلَيْهِ لَمْ يَسْأَلْهُمْ عَمَّا سِوَاهَا قُلْتُ لَهُ فَلِلْمَمْلُوكِ أَنْ يَتَصَدَّقَ مِمَّا اِكْتَسَبَ وَ يُعْتَقُ بَعْدَ اَلْفَرِيضَةِ اَلَّتِي يُؤَدِّيهَا إِلَى سَيِّدِهِ قَالَ نَعَمْ‏ وَ أَجْرُ ذَلِكَ لَهُ قُلْتُ فَإِنْ أَعْتَقَ مَمْلُوكاً مِمَّا كَانَ اِكْتَسَبَ سِوَى اَلْفَرِيضَةِ لِمَنْ يَكُونُ وَلاَءُ اَلْمُعْتَقِ فَقَالَ يَذْهَبُ فَيَتَوَلَّى إِلَى مَنْ أَحَبَّ فَإِذَا ضَمِنَ جَرِيرَتَهُ وَ عَقْلَهُ‏ كَانَ مَوْلاَهُ وَ وَرِثَهُ قُلْتُ لَهُ أَ لَيْسَ قَالَ‏ رَسُولُ اَللَّهِ ص‏ اَلْوَلاَءُ لِمَنْ أَعْتَقَ فَقَالَ هَذَا سَائِبَةٌ لاَ يَكُونُ وَلاَؤُهُ لِعَبْدٍ مِثْلِهِ قُلْتُ فَإِنْ ضَمِنَ اَلْعَبْدُ اَلَّذِي أَعْتَقَهُ جَرِيرَتَهُ وَ حَدَثَهُ يَلْزَمُهُ ذَلِكَ وَ يَكُونُ مَوْلاَهُ وَ يَرِثُهُ فَقَالَ لاَ يَجُوزُ ذَلِكَ لاَ يَرِثُ عَبْدٌ حُرّاً

ترجمه

‏محمد جواد غفارى, من لا يحضره الفقيه - جلد ۴ - ترجمه على اكبر و محمد جواد غفارى و صدر بلاغى, ۱۶۲

عمر بن يزيد گويد: از امام صادق عليه السّلام پرسيدم مردى غلامى داشت و در نظر گرفت وى را به نحوى آزاد نمايد، و او با مولايش قرارى امضاء نمود كه آزادانه بكارى مشغول شود و سالى فلان مبلغ به مولايش بپردازد، مولايش هم پذيرفته بود، بنده بكار پرداخت و سودى بيشتر از آنچه بايد بپردازد بدست آورد. امام‏ فرمود: هر گاه مبلغى را كه بايد بمولاى خويش بدهد ادا كرد پس هر مقدار بدست آورده از آن خود اوست و مالك مى‏شود، آنگاه فرمود مگر نه اينست كه خداوند فرائضى بر بندگان خويش واجب فرموده كه چون انجام دهند مسئوليّت را از آنان برمى‏دارد، عمر بن يزيد گويد: سؤال كردم آيا بنده مى‏تواند از ما زاد درآمد تصدّقى دهد يا برده‏اى خريده آزاد نمايد؟ فرمود: آرى و ثوابش براى خود اوست، پرسيدم اگر از اضافه درآمد بنده‏اى خريد و آزاد ساخت ولاء آن برده با كيست؟ امام فرمود: خود برود و مولائى براى خويش برگزيند و چنانچه كسى ولاء او را پذيرفت ضامن جنايت و بدهى او خواهد بود و نيز وارث او مى‏باشد، گفتم مگر رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله نفرموده: «الولاء لمن أعتق» ولايت (بنده) با آن كس است كه او را آزاد ساخته، يا مولاى عبد همو است كه او را آزاد كرده است؟ امام فرمود: نمى‏شود كه ولايش با بنده‏اى مثل خودش باشد، عرض كردم: اگر آن بنده آزادكننده‏اش ولايش را پذيرفت آيا مولا و وارث او خواهد شد؟ امام عليه السّلام فرمود: اين نيز نمى‏شود زيرا عبد از آزاد ارث نمى‏برد.