روایت:من لايحضره الفقيه جلد ۲ ش ۲۱۱

آدرس: من لا يحضره الفقيه، جلد ۲، كِتَابُ الصَّوْم

روي عن الزهري انه قال قال لي علي بن الحسين ع يوما :

يَا زُهْرِيُ‏ مِنْ أَيْنَ جِئْتَ فَقُلْتُ مِنَ اَلْمَسْجِدِ قَالَ فَفِيمَ‏ كُنْتُمْ قُلْتُ تَذَاكَرْنَا أَمْرَ اَلصَّوْمِ فَأَجْمَعَ رَأْيِي‏ وَ رَأْيُ أَصْحَابِي عَلَى أَنَّهُ لَيْسَ مِنَ اَلصَّوْمِ شَيْ‏ءٌ وَاجِبٌ إِلاَّ صَوْمُ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ فَقَالَ يَا زُهْرِيُ‏ لَيْسَ كَمَا قُلْتُمْ اَلصَّوْمُ عَلَى أَرْبَعِينَ وَجْهاً فَعَشَرَةُ أَوْجُهٍ مِنْهَا وَاجِبَةٌ كَوُجُوبِ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ وَ عَشَرَةُ أَوْجُهٍ مِنْهَا صِيَامُهُنَّ حَرَامٌ وَ أَرْبَعَةَ عَشَرَ وَجْهاً مِنْهَا صَاحِبُهَا فِيهَا بِالْخِيَارِ إِنْ شَاءَ صَامَ وَ إِنْ شَاءَ أَفْطَرَ وَ صَوْمُ اَلْإِذْنِ‏ عَلَى ثَلاَثَةِ أَوْجُهٍ وَ صَوْمُ اَلتَّأْدِيبِ وَ صَوْمُ اَلْإِبَاحَةِ وَ صَوْمُ اَلسَّفَرِ وَ اَلْمَرَضِ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَسِّرْهُنَّ لِي قَالَ أَمَّا اَلْوَاجِبُ فَصِيَامُ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ وَ صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ لِمَنْ أَفْطَرَ يَوْماً مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ عَمْداً مُتَعَمِّداً وَ صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ فِي كَفَّارَةِ اَلظِّهَارِ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ اَلَّذِينَ يُظََاهِرُونَ مِنْ نِسََائِهِمْ ثُمَّ يَعُودُونَ لِمََا قََالُوا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسََّا ذََلِكُمْ تُوعَظُونَ بِهِ وَ اَللََّهُ بِمََا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ `فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيََامُ شَهْرَيْنِ مُتَتََابِعَيْنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَتَمَاسََّا وَ صِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ فِي قَتْلِ اَلْخَطَإِ لِمَنْ لَمْ يَجِدِ اَلْعِتْقَ وَاجِبٌ لِقَوْلِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‏ََ أَهْلِهِ‏ إِلَى قَوْلِهِ تَعَالَى‏ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيََامُ شَهْرَيْنِ مُتَتََابِعَيْنِ‏ وَ صِيَامُ ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ فِي كَفَّارَةِ اَلْيَمِينِ وَاجِبٌ لِمَنْ لَمْ يَجِدِ اَلْإِطْعَامَ‏ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيََامُ ثَلاََثَةِ أَيََّامٍ ذََلِكَ كَفََّارَةُ أَيْمََانِكُمْ إِذََا حَلَفْتُمْ‏ فَكُلُّ ذَلِكَ مُتَتَابِعٌ‏ وَ لَيْسَ بِمُتَفَرِّقٍ وَ صِيَامُ أَذَى حَلْقِ‏ اَلرَّأْسِ وَاجِبٌ قَالَ عَزَّ وَ جَلَ‏ فَمَنْ كََانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ بِهِ أَذىً مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيََامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ‏ فَصَاحِبُهَا فِيهَا بِالْخِيَارِ فَإِنْ صَامَ صَامَ ثَلاَثاً وَ صَوْمُ دَمِ اَلْمُتْعَةِ وَاجِبٌ لِمَنْ لَمْ يَجِدِ اَلْهَدْيَ قَالَ اَللَّهُ تَعَالَى‏ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى اَلْحَجِّ فَمَا اِسْتَيْسَرَ مِنَ اَلْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيََامُ ثَلاََثَةِ أَيََّامٍ فِي اَلْحَجِّ وَ سَبْعَةٍ إِذََا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كََامِلَةٌ وَ صَوْمُ جَزَاءِ اَلصَّيْدِ وَاجِبٌ قَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ مَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّداً فَجَزََاءٌ مِثْلُ مََا قَتَلَ مِنَ اَلنَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوََا عَدْلٍ مِنْكُمْ هَدْياً بََالِغَ‏ اَلْكَعْبَةِ أَوْ كَفََّارَةٌ طَعََامُ مَسََاكِينَ أَوْ عَدْلُ ذََلِكَ صِيََاماً ثُمَّ قَالَ أَ وَ تَدْرِي كَيْفَ يَكُونُ عَدْلُ ذَلِكَ صِيَاماً يَا زُهْرِيُ‏ قَالَ قُلْتُ لاَ أَدْرِي قَالَ يُقَوَّمُ اَلصَّيْدُ قِيمَةً ثُمَّ تُفَضُّ تِلْكَ اَلْقِيمَةُ عَلَى اَلْبُرِّ ثُمَّ يُكَالُ ذَلِكَ اَلْبُرُّ أَصْوَاعاً فَيَصُومُ لِكُلِّ نِصْفِ صَاعٍ يَوْماً وَ صَوْمُ اَلنَّذْرِ وَاجِبٌ وَ صَوْمُ اَلاِعْتِكَافِ وَاجِبٌ وَ أَمَّا اَلصَّوْمُ اَلْحَرَامُ فَصَوْمُ‏ يَوْمِ اَلْفِطْرِ وَ يَوْمِ اَلْأَضْحَى‏ وَ ثَلاَثَةِ أَيَّامِ اَلتَّشْرِيقِ‏ وَ صَوْمُ يَوْمِ اَلشَّكِّ أُمِرْنَا بِهِ وَ نُهِينَا عَنْهُ أُمِرْنَا أَنْ نَصُومَهُ مَعَ‏ شَعْبَانَ‏ وَ نُهِينَا عَنْهُ أَنْ يَنْفَرِدَ اَلرَّجُلُ بِصِيَامِهِ‏ فِي اَلْيَوْمِ اَلَّذِي يَشُكُّ فِيهِ اَلنَّاسُ‏ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ صَامَ مِنْ‏ شَعْبَانَ‏ شَيْئاً كَيْفَ يَصْنَعُ قَالَ يَنْوِي لَيْلَةَ اَلشَّكِّ أَنَّهُ صَائِمٌ مِنْ‏ شَعْبَانَ‏ فَإِنْ كَانَ مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ أَجْزَأَ عَنْهُ وَ إِنْ كَانَ مِنْ‏ شَعْبَانَ‏ لَمْ يَضُرَّهُ فَقُلْتُ لَهُ وَ كَيْفَ يُجْزِي صَوْمُ تَطَوُّعٍ عَنْ صَوْمِ فَرِيضَةٍ فَقَالَ لَوْ أَنَّ رَجُلاً صَامَ يَوْماً مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ تَطَوُّعاً وَ هُوَ لاَ يَدْرِي وَ لاَ يَعْلَمُ أَنَّهُ مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ ثُمَّ عَلِمَ بَعْدَ ذَلِكَ أَجْزَأَ عَنْهُ لِأَنَّ اَلْفَرْضَ إِنَّمَا وَقَعَ عَلَى اَلْيَوْمِ بِعَيْنِهِ‏ وَ صَوْمُ اَلْوِصَالِ حَرَامٌ‏ وَ صَوْمُ اَلصَّمْتِ حَرَامٌ‏ وَ صَوْمُ نَذْرِ اَلْمَعْصِيَةِ حَرَامٌ وَ صَوْمُ اَلدَّهْرِ حَرَامٌ وَ أَمَّا اَلصَّوْمُ اَلَّذِي يَكُونُ صَاحِبُهُ فِيهِ بِالْخِيَارِ فَصَوْمُ‏ يَوْمِ اَلْجُمُعَةِ وَ اَلْخَمِيسِ‏ وَ اَلْإِثْنَيْنِ‏ وَ صَوْمُ اَلْبِيضِ‏ وَ صَوْمُ سِتَّةِ أَيَّامٍ مِنْ‏ شَوَّالٍ‏ بَعْدَ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ وَ صَوْمُ‏ يَوْمِ عَرَفَةَ وَ يَوْمِ عَاشُورَاءَ كُلُّ ذَلِكَ صَاحِبُهُ فِيهِ بِالْخِيَارِ إِنْ شَاءَ صَامَ إِنْ شَاءَ أَفْطَرَ وَ أَمَّا صَوْمُ اَلْإِذْنِ فَإِنَّ اَلْمَرْأَةَ لاَ تَصُومُ تَطَوُّعاً إِلاَّ بِإِذْنِ زَوْجِهَا وَ اَلْعَبْدُ لاَ يَصُومُ تَطَوُّعاً إِلاَّ بِإِذْنِ سَيِّدِهِ وَ اَلضَّيْفُ لاَ يَصُومُ تَطَوُّعاً إِلاَّ بِإِذْنِ صَاحِبِهِ وَ قَالَ‏ رَسُولُ اَللَّهِ ص‏ مَنْ نَزَلَ عَلَى قَوْمٍ فَلاَ يَصُومَنَّ تَطَوُّعاً إِلاَّ بِإِذْنِهِمْ وَ أَمَّا صَوْمُ اَلتَّأْدِيبِ فَإِنَّهُ يُؤْمَرُ اَلصَّبِيُّ إِذَا رَاهَقَ بِالصَّوْمِ تَأْدِيباً وَ لَيْسَ بِفَرْضٍ وَ كَذَلِكَ مَنْ أَفْطَرَ لِعِلَّةٍ مِنْ أَوَّلِ اَلنَّهَارِ ثُمَّ قَوِيَ بَعْدَ ذَلِكَ أُمِرَ بِالْإِمْسَاكِ بَقِيَّةَ يَوْمِهِ تَأْدِيباً وَ لَيْسَ بِفَرْضٍ وَ كَذَلِكَ اَلْمُسَافِرُ إِذَا أَكَلَ مِنْ أَوَّلِ اَلنَّهَارِ ثُمَّ قَدِمَ أَهْلَهُ‏ أُمِرَ بِالْإِمْسَاكِ بَقِيَّةَ يَوْمِهِ تَأْدِيباً وَ لَيْسَ بِفَرْضٍ وَ أَمَّا صَوْمُ اَلْإِبَاحَةِ فَمَنْ أَكَلَ أَوْ شَرِبَ نَاسِياً أَوْ تَقَيَّأَ مِنْ غَيْرِ تَعَمُّدٍ فَقَدْ أَبَاحَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ لَهُ وَ أَجْزَأَ عَنْهُ صَوْمُهُ وَ أَمَّا صَوْمُ اَلسَّفَرِ وَ اَلْمَرَضِ فَإِنَ‏ اَلْعَامَّةَ اِخْتَلَفَتْ فِيهِ فَقَالَ قَوْمٌ يَصُومُ وَ قَالَ قَوْمٌ لاَ يَصُومُ وَ قَالَ قَوْمٌ إِنْ شَاءَ صَامَ وَ إِنْ شَاءَ أَفْطَرَ فَأَمَّا نَحْنُ فَنَقُولُ يُفْطِرُ فِي اَلْحَالَتَيْنِ جَمِيعاً فَإِنْ صَامَ فِي اَلسَّفَرِ أَوْ فِي حَالِ اَلْمَرَضِ فَعَلَيْهِ اَلْقَضَاءُ فِي ذَلِكَ لِأَنَّ اَللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ فَمَنْ كََانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ عَلى‏ََ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيََّامٍ أُخَرَ

ترجمه

‏محمد جواد غفارى, من لا يحضره الفقيه - جلد ۲ - ترجمه على اكبر و محمد جواد غفارى و صدر بلاغى, ۳۹۲

از زهرى روايت شده است كه گفت: روزى على بن الحسين عليهما السّلام مرا گفت: اى زهرى، از كجا آمده‏اى؟ عرض كردم: از مسجد. گفت: در چه كار بوديد؟ گفتم: در باره روزه گفتگو مى‏كرديم، پس رأى من و رأى اصحابم بر اين محور گرد آمد كه روزه واجب جز روزه ماه رمضان نيست. امام گفت: اى زهرى چنين نيست كه شما گفتيد، زيرا روزه بر چهل قسم است، كه ده قسم آن مانند روزه رمضان واجب است، و ده قسم آن حرام است، و چهارده قسم آن وابسته به اختيار آدمى است، اگر بخواهد روزه ميدارد، و اگر نخواهد نمى‏دارد. و روزه اذن كه بر سه قسم است، روزه تأديب و روزه اباحه، و روزه سفر و مرض. گفتم: فدايت شوم آن اقسام را براى من تفسير كن. امام عليه السّلام فرمود: اما واجب، پس عبارتست از ۱- روزه ماه رمضان، ۲- روزه دو ماه پياپى براى كسى كه يك روز از روزهاى ماه رمضان را از روى‏عمد افطار كرده، ۳- روزه دو ماه پياپى در كفّاره «ظهار» كه خداى عزّ و جلّ در باره آن فرموده است: و كسانى كه در باره زنان خود سنّت جاهلى ظهار را بكار بندند، (يعنى ايشان را در تحريم نسبت به خودشان به مادر خود تشبيه كنند) و پس از آن از گفته خود بازگردند و به خطاى خود پى برند و دوام همسرى خود را خوش داشته باشند ميبايد پيش از آنكه مقاربت كنند بنده‏اى آزاد كنند. اين حكم كه خداى مقرّر داشته است پندى براى شما است تا بار ديگر به چنين كارى مبادرت نكنيد، و خدا به آنچه شما بجا مى‏آوريد آگاه است. پس كسى كه دسترسى به اجراء اين حكم نداشته باشد ميبايد پيش از مقاربت دو ماه پياپى روزه بدارد. سوره مجادله: ۳ و ۴. و ۴- روزه دو ماه پياپى در قتل خطا براى كسى كه امكان آزاد كردن بنده را نداشته باشد. و اين به مقتضاى قول خداى عزّ و جلّ است كه فرمود: و كسى مؤمنى را از روى خطا بكشد، پس ميبايد بنده مؤمنى را آزاد كند، و ديه‏اى به خانواده او بپردازد، تا قول خداى تعالى پس كسى كه آن [مال‏] را نيابد ميبايد دو ماه پياپى روزه بدارد. سوره نساء: ۲ و ۹. و ۵- روزه سه روزه در كفاره قسم براى كسى كه امكان اطعام نداشته باشد، چنان كه خداى عزّ و جلّ فرموده است: پس كسى كه دسترسى به اطعام يا كسوه ده مسكين يا آزاد كردن بنده نداشته باشد، ميبايد سه روز روزه بدارد، اين كفاره قسمهاى شما است، آنگاه كه سوگند ياد كنيد. پس همگى اين روزه‏ها متوالى است، و متفرّق نيست.و ۶- روزه آزار سر واجب است، كه خداى عزّ و جلّ فرموده است: و كسى كه محرم باشد، و موى سرش به علّت مرضى يا وجود حشراتى او را بيازارد، باكى نيست كه سرش را بتراشد، و در اين صورت ميبايد به رسم فديه سه روز روزه بدارد، يا صدقه‏اى به شش مسكين بپردازد، يا گوسفند قربانى كند ... و بنا بر اين بيان الهى چنين كسى ميان روزه گرفتن، يا صدقه دادن، يا قربانى كردن مختار است، و اگر روزه را اختيار كرد ميبايد سه روز روزه بدارد. بقره: ۱۹۵. ۷- روزه عوض قربانى واجب در حجّ تمتّع براى كسى كه قربانى بدست نياورده باشد واجب است، چنان كه خداى تعالى فرموده است: «پس كسى كه عمره تمتّع را بجا آورد تا موسم حجّ آن فرا رسد، مى‏بايد قربانى‏اى را كه ميسر باشد بگذراند، پس كسى كه دسترسى به اين كار نداشته باشد مى‏بايد سه روز در مكه و هفت روز در بازگشت به خانه و خانواده‏اش روزه بدارد، و اين يك دهه كامل است. سوره بقره: ۱۹۵. ۸- و روزه كفّاره صيد واجب است، و خداى عزّ و جلّ در اين باره فرموده است: و كسى از شما كه آن صيد را از روى عمد بكشد، پس ميبايد نظير آنچه كشته است از شتر و گاو و گوسفند قربانى كند، و براى تعيين نظير دو مرد عادل از جمع شما حكم مى‏كنند، و گوشت آن قربانى ميان فقراى حاضر در كنار كعبه تقسيم مى‏شود، و يا مساكينى را به رسم كفّاره اطعام مى‏نمايد، و يا برابر با آن صيد روزه مى‏دارد. مائده: ۹۵. آنگاه امام عليه السّلام فرمود: اى زهرى آيا ميدانى كه چگونه روزه معادل صيد مى‏شود. زهرى گفت: گفتم: نميدانم. فرمود: قيمت صيد را برآورد ميكنند، و آنگاه قيمت بدست آمده را با گندم مى‏سنجند، و پس از آن، آن گندم را بصورت صاعهايى توزين مينمايند سپس كسى كه صيد را كشته است در برابر هر نصف صاع يك روز روزه مى‏دارد. و ۹- روزه نذر كه واجب است ۱۰- و روزه اعتكاف كه آن نيز واجب است. و اما روزه حرام پس عبارت است از ۱- روزه عيد فطر، و ۲- روزه عيد اضحى، و ۳- روزه سه روزه ايّام تشريق، و ۴- روزه يوم الشّك كه هم به گرفتن آن امرشده‏ايم، و هم از گرفتنش نهى‏شده‏ايم: مأمورشده‏ايم كه آن را با شعبان روزه بداريم، و از روزه داشتن آن نهى گشته‏ايم، زيرا روزه گرفتن آن روز به معنى اين است كه شخص در روزى كه مردم در شكّ بسر مى‏برند با اين عمل خود از جمع جدا و پراكنده شده است. گفتم: فدايت شوم، اگر هيچ روزى از شعبان را روزه نداشته، بايد چه كند؟ فرمود: در ليلة الشّك نيّت مى‏كند كه او از بابت شعبان صائم است، پس اگر معلوم شد كه آن روز از ماه رمضان بوده همان روزه براى او كفايت مى‏كند، و اگر معلوم شد كه آن روز از ماه شعبان بوده براى او ضررى نداشته است. گفتم: چگونه يك روزه تطوّع- كه عمل مستحبّ است- براى يك روزه واجب كفايت ميكند؟ فرمود: اگر كسى روزى از ماه رمضان را بعنوان تطوّع روزه گرفت در حالى كه نمى‏دانست كه آن روز از ماه رمضان است، و بعد به اين امر واقف شد همان روزه براى او كافى است، زيرا روزه گرفتن آن روز واجب بوده و اين شخص هم آن روز را بخصوص روزه گرفته است. ۵- و روزه وصال حرام است. ۶- و روزه صمت يعنى امساك در سخن گفتن- حرام است. ۷- و روزه نذر معصيت حرام است. ۸- و روزه دهر- يعنى همگى ايّام عمر حرام است. و امّا روزه‏اى كه صاحبش در باره آن از اختيار برخوردار است، روزه جمعه و پنجشنبه و دوشنبه، و روزه بيض- يعنى سيزدهم و چهاردهم و پانزدهم- و روزه شش روز شوّال بعد از ماه رمضان، و روزه روز عرفه، و روز عاشورا است. كه صاحب همگى اينها مختار است كه روزه بدارد يا افطار كند. و اما روزه اذن، پس زن جز با اذن شوهرش، و غلام جز با اذن مولايش، و ميهمان جز با اذن ميزبانش، روزه تطوّع نميگيرد. و رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: كسى كه بر قومى وارد شود، مى‏بايد جز با اذن ايشان روزه تطوّع نگيرد. و امّا روزه تأديب از اين قرار است كه كودك چون به دوران مراهقه يعنى سالهاى نوجوانى و نزديك به بلوغ رسيد، او را به عنوان تأديب به روزه گرفتن و اميدوارند، و اين روزه واجب نيست. و همچنين كسى كه از اول روز به علتى افطار كند، و پس از آن علت افطارش برطرف شود، در بقيه ساعات روز مأمور به امساك تأديبى است، و اين نيز واجب نيست. و همچنين مسافر چون از اوّل روز چيزى بخورد و پس از آن به خانه و خانواده‏اش وارد شود، مأمور است كه بقيّه ساعات روزش را به عنوان تأديب امساك كند، و اين نيز واجب نيست. و اما در مورد روزه اباحه پس كسى كه از روى فراموشى چيزى بخورد يا بياشامد، يا بدون تعمّد استفراغ كند، خداى عزّ و جلّ آن را براى او مباح ساخته، و آن را بجاى روزه‏اش، پذيرفته، و مجزاى و كافى قرار داده است. و اما روزه سفر و مرض، پس عامّه در باره آن اختلاف كرده‏اند، چنان كه گروهى گفتند: شخص در آن حال روزه ميگيرد، و گروهى گفتند: روزه نمى‏گيرد، وگروهى گفتند: اگر بخواهد روزه مى‏گيرد و اگر نخواهد نمى‏گيرد. ولى ما مى‏گوئيم: در هر دو حال افطار مى‏كند، و بنا بر اين اگر در سفر يا بيمارى روزه بگيرد بايد قضاى آن را بجا آورد، زيرا خداى عزّ و جلّ مى‏گويد: پس هر يك از شما كه بيمار يا در سفر بود مى‏بايد چند روز از ايّام دسيگر را روزه بگيرد. بقره: ۱۸۷.