القدر ١

از الکتاب
کپی متن آیه
إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ‌ فِي‌ لَيْلَةِ الْقَدْرِ

ترجمه

ما آن [= قرآن‌] را در شب قدر نازل کردیم!

ترتیل:
ترجمه:
سوره القدر آیه ١ القدر ٢
سوره : سوره القدر
نزول : ٤ بعثت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ٥
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أَنزَلْنَاهُ»: ضمیر (هُ) به قرآن برمی‌گردد. اشاره به آغاز نزول قرآن است (نگا: بقره / و آل‌عمران / نساء / یوسف / . ذکر ضمیر به جای اسم ظاهر، به خاطر شهرت و جلالت فوق‌العاده قرآن، و جایگزین بودن آن در همه اذهان است (نگا: انعام / و ابراهیم / ص / ). «لَیْلَةِ الْقَدْرِ»: شب بزرگوار و ارزشمند (نگا: دخان / . شب ارزشیابی و تعیین سرنوشت (نگا: دخان / این شب، بزرگوار و ارزشمند است، چون قرآن در آن نازل شده است و سراسر نور و رحمت و خیر و برکت و سلامت و سعادت و از هر جهت بی‌نظیر است. شب قرآن و جشن سالانه این کتاب بزرگ آسمانی و سرنوشت ساز بشریّت است، و به عقیده برخی شب تقدیر و تعیین است و در آن مجدّدا مقدّرات و سرنوشت انسانها مقدّر و معیّن می‌گردد و خداوند دستور اجرای احکام خود را به دست فرشتگان می‌سپارد. لیلة القدر در رمضان است (نگا: بقره / . امّا در کدام شب؟ روشن نیست و در حدود چهل قول مختلف پیرامون آن بیان شده است (نگا: تفهیم‌القرآن). لیکن از هفدهم رمضان تا آخر آن، به ویژه شبهای طاق، رأی بسیاری از علماء است.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

نزول

شأن نزول آیات ۱ تا ۳:

حسن بن على علیه‌السلام فرماید: پیامبر بنى‌امیه را بر منبر خود دید، از این عمل آن‌ها بدش آمد سپس سوره کوثر و این آیات براى او نازل گردید و بعد از رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم بنى‌امیه زمام امور را بدست گرفتند.[۱]

محمد بن یعقوب کلینى بعد از هفت واسطه از امام صادق علیه‌السلام روایت کند که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله در خواب دید که بنى‌امیه بعد از خودش بر منبرش بالا مى روند و مردم را به قهقرى و گمراهى می‌خوانند.

از خواب بیدار شد در حالتى که محزون و غمگین بود، جبرئیل نازل شد و گفت: یا رسول الله چرا محزونى؟، پیامبر خواب خود را براى جبرئیل بیان داشت. جبرئیل به آسمان رفت پس از لحظه اى آیات ۲.۵ و ۲.۶ و ۲.۷ سوره شعراء و این آیات را براى او نازل گردانید و خداوند شب قدر را براى رسول خود بالاتر از هزار ماه خلافت بنى‌امیه گردانید.[۲]

یوسف بن مازن الراسینى گوید: وقتى که امام حسن علیه‌السلام با معاویه صلح نمود، جماعتى زبان به سرزنش گشودند و به امام گفتند: با این عمل روى ما را سیاه کردى. امام فرمود: مرا ملامت نکنید بلکه مصلحت چنین بوده است و من از جدم رسول خدا صلى الله علیه و آله شنیدم که فرمود: در خواب دیدم که بنى‌امیه بر منبر من یکى پس از دیگرى خطبه می‌خوانند، من از این خواب دلتنگ شدم و غمگین بودم تا این که جبرئیل آمد و مرا تسلى داد و سوره کوثر و سوره قدر را بر من از جانب خداوند نازل کرد و به من باز نمود که عبادت شب قدر بالاتر از مدت خلافت بنى‌امیه است.[۳]

یوسف بن سعد گوید: پیامبر خواب دید بنى‌امیه بر روى منبر او مى جهند مانند جهیدن میمون از دیدن این خواب غضبناک به نظر می‌رسید تا این که سوره قدر نازل گردید و پیامبر بعد از دیدن این خواب تا زنده بود، خندان نمى گردید.[۴]

(باید دانست که صلح امام حسن علیه‌السلام با معاویه در سال ۴. هجرى اتفاق افتاد و انقراض و سرنگون شدن خلافت بنى‌امیه در سال ۱۳۲ هجرى واقع شد و با این حساب مدت سلطنت و خلافت بنى‌امیه ۹۲ سال خواهد شد که از هزار ماه بیشتر است ولى اگر مدت خلافت عبدالله بن زبیر را که در حجاز و اطراف آن و در کوفه در طول سلطنت بنى‌امیه بوده و قریب هشتاد سال و هشت ماه به طول انجامید، خارج سازیم طول خلافت بنى‌امیه ۸۳ سال و چهار ماه خواهد گردید که درست همان هزار ماه خواهد بود.) مجاهد گوید: پیامبر درباره مردى از بنى‌اسرائیل براى مسلمین صحبت به میان آورد و از او تعریف می‌نمود که هزار ماه سلاح و اسلحه پوشید و در راه خدا به جهاد پرداخت. مسلمین از این موضوع به تعجب افتادند سپس این آیات نازل گردید و فهمانید که عبادت در یک شب قدر از پوشیدن سلاح آن مرد و جهاد در هزار ماه برتر و بالاتر است.[۵]

باز مجاهد گوید که در میان قوم بنى‌اسرائیل مردى بود که شب‌ها تا صبح به عبادت مى پرداخت و روز با دشمنان دین تا به شب به جهاد و پیکار مى گذرانید و این عمل او هزار ماه طول کشید و خداوند این سوره را نازل فرمود و تذکر داد که عمل یک شب قدر از این اعمال بالاتر است.[۶]

على بن عروة گوید: چهار نفر در قوم بنى‌اسرائیل بودند که هشتاد سال خداوند را عبادت نمودند و کوچکترین گناهى نیز از آن‌ها سر نزد، اینان عبارت بودند از: ایوب و زکریا و حزقیل بن عجوز و یوشع بن نون، اصحاب رسول خدا از این عبادت به شگفت آمدند تا این که جبرئیل آمد و این سوره را نازل نمود و فرمود: که عبادت یک شب قدر از این عبادات بالاتر است.[۷]

انس مالک گوید: سبب نزول این سوره چنین بوده که مدت عمر امت رسول خدا صلی الله علیه و آله را به او عرضه کردند و نسبت به طول عمر امت هاى سلف کمتر بود. این مقدار عمر در نظر پیامبر کم آمد. خداوند با نزول این سوره به پیامبر خویش فرمود: اگر طول عمر این امت اندک است بر طاعت یک شب آنان ثواب بسیار زیاد دهم تا یک شب قدر آن بهتر از عبادت هزار ماه باشد.[۸]

تفسیر


نکات آیه

۱ - خداوند، نازل کننده قرآن (إنّا أنزلنه) جمع آمدن ضمیر متکلم، بیانگر عظمت است و مراد از ضمیر مفعولى «أنزلناه» قرآن است. اشتهار نزول قرآن از جانب خداوند، کلام را از تصریح به نام آن بى نیاز ساخته است.

۲ - وجود وسایط در نزول قرآن، از جانب خداوند (إنّا أنزلنه) ضمیر جمع در «أنزلناه»، مى تواند ناظر به نقش وسایط در نزول قرآن باشد.

۳ - قرآن، در شب قدر نازل شده است. (إنّا أنزلنه فى لیلة القدر)

۴ - نزول قرآن در شب قدر، به صورت کامل بوده است.* (إنّا أنزلنه فى لیلة القدر) نزول بسیارى از آیات قرآن، به مناسبت هاى گوناگونى بوده است که در طول زندگانى رسول اکرم(ص)، پیش آمده بود. در نتیجه آیه شریفه، ناظر به نزول آن در مرحله اى دیگر خواهد بود که معارف و رهنمودهاى قرآن، به صورت کامل از جانب خداوند در شب قدر نازل شده بود. گفتنى است که تفاوت تعبیر «إنزال» و «تنزیل»، مى تواند بیانگر این دو مرحله از نزول قرآن باشد. در این احتمال، «إنزال» ناظر به نزول دفعى در شب قدر و «تنزیل» ناظر به نزول تدریجى آن در طول زندگانى پیامبر(ص) خواهد بود.

۵ - مشخصات امور جهان در شب قدر، تعیین مى شود. (لیلة القدر) «قدر» در معانى گوناگونى به کار رفته است; از جمله «تقدیر» (مصباح); «تدبیرامور» (قاموس); «تقسیم ارزاق»، «شرف» و «عظمت» (تاج العروس) و ... . برداشت یاد شده ناظر به معناى اول و دوم است. مطلق بودن کلمه «قدر»، آن را شایسته تطبیق بر تمام مقدّرات ساخته و «من کلّ أمر» (در ذیل سوره) گواه تعمیم است.

۶ - شب قدر، شبى با عظمت در پیشگاه خداوند (إنّا أنزلنه فى لیلة القدر)

۷ - قرآن، کتابى با عظمت و گنجینه معارفى هماهنگ با مقدّرات جهان (إنّا أنزلنه فى لیلة القدر) نزول قرآن در شب قدر، اسناد نازل کردن آن به خداوند و آوردن ضمیر بدون مرجع آن - که خود حاکى از شهرت مرجع ضمیر است - نشانه هاى عظمت قرآن است. تناسب ظرف و مظروف نیز، بیانگر هماهنگى نزول قرآن با ویژگى هاى شب قدر است.

روایات و احادیث

۸ - «قال الصادق(ع) نزل القرآن فى لیلة القدر إلى البیت المعمور جملة ثمّ نزل من البیت المعمور على رسول اللّه(ص) فى طول عشرین سنة;[۹] امام صادق(ع) فرمود: قرآن در شب قدر به صورت کامل و یک جا، به بیت المعمور نازل گشت و سپس از بیت المعمور به رسول خدا(ص) در طول بیست سال [به صورت تدریجى] نازل شد».

۹ - «عن الرضا(ع) لیلة القدر یقدّر اللّه عزّوجلّ فیها ما یکون من السنة إلى السنة من حیاة أو موت أو خیر أو شرّ أو رزق فما قدّره فى تلک اللیلة فهو من المحتوم;[۱۰] از امام رضا(ع) روایت شده است: خداوند در شب قدر، آنچه را که از این سال تا سال بعد پیش خواهد آمد مقدر مى فرماید; از زندگى یا مرگ; از خوب یا بد، یا روزى. پس آنچه را خداوند در این شب مقدر فرمود، آن حتمى خواهد بود».

۱۰ - «عن اسحاق بن عمار عن أبى عبداللّه(ع) قال: سمعته یقول و ناس یسألونه و یقولون إنّ الأرزاق تقسم لیلة النصف من شعبان فقال: لا و اللّه ما ذلک إلاّ فى لیلة تسع عشرة من شهر رمضان و احدى و عشرین و ثلاث و عشرین فإنّ فى لیلة تسع عشرة یلتقى الجمعان و فى لیلة احدى و عشرین یفرق کلّ أمر حکیم و فى لیلة ثلاث و عشرین یمضى ما أراد اللّه جلّ جلاله ذلک و هى لیلة القدر التى قال اللّه: «خیر من ألف شهر»;[۱۱] اسحاق بن عمار گوید: شنیدم که امام صادق(ع)، در جواب مردمى که از او سؤال مى نمودند و مى گفتند: ارزاق در شب نیمه شعبان تقسیم مى شود، فرمود: سوگند به خداوند، چنین نیست، آن تقسیم انجام نمى گیرد مگر در شب نوزدهم ماه رمضان، شب بیست ویکم و شب بیست و سوم; زیرا در شب نوزدهم دو مجموعه [از چیزهایى که باید مقدم افتد یا مؤخر افتد ]فراهم مى گردد و در شب بیست و یکم، هر امرى که محکم و به هم پیوسته باشد، جدا و تنظیم مى شود و شب بیست و سوم آنچه خداوند جلّ جلاله اراده فرموده، تنفیذ و اجرا مى گردد و آن شب قدر است که خداوند [درباره آن ]فرموده: خیر من ألف شهر».

۱۱ - «عن زرارة عن أبى جعفر(ع) قال: سألته عن لیلة القدر قال: هى احدى و عشرین أو ثلاث و عشرین;[۱۲] زراره گوید: از امام باقر(ع) از شب قدر سؤال کردم، حضرت فرمود: شب قدر شب بیست و یکم یا شب بیست و سوم است».

۱۲ - «عن ابن عمر قال: قال رسول اللّه(ص): التمسوا لیلة القدر لیلة سبع و عشرین;[۱۳] از ابن عمر روایت شده که رسول خدا(ص) فرمود: شب قدر را در شب بیست و هفتم بخواهید».

موضوعات مرتبط

  • آفرینش: وقت تقدیر آفرینش ۵
  • خدا: افعال خدا ۱; حتمیت مقدرات خدا ۹
  • روزى: تقدیر روزى ۹; وقت تقسیم روزى ۱۰
  • زندگى: تقدیر زندگى ۹
  • شب قدر: تقدیر در شب قدر ۵، ۹; فضیلت شب قدر ۶; نقش شب قدر ۳; وقت شب قدر ۱۰، ۱۱، ۱۲
  • قرآن: ابزار نزول قرآن ۲; تعالیم قرآن ۷; عظمت قرآن ۷; منشأ قرآن ۱، ۲; نزول تدریجى قرآن ۸; نزول دفعى قرآن ۴، ۸; نزول قرآن ۱; نزول قرآن به بیت المعمور ۸; وقت نزول قرآن ۳; ویژگیهاى نزول قرآن ۴، ۸; هماهنگى قرآن با آفرینش ۷
  • ماه رمضان: شب بیست و سوم ماه رمضان ۱۱; شب بیست و هفتم ماه رمضان ۱۲; شب بیست و یکم ماه رمضان ۱۱; ویژگیهاى شب بیست و سوم ماه رمضان ۱۰; ویژگیهاى شب بیست و یکم ماه رمضان ۱۰; ویژگیهاى شب نوزدهم ماه رمضان ۱۰
  • محمد(ص): نزول قرآن بر محمد(ص) ۸
  • مرگ: تقدیر مرگ ۹

منابع

  1. صحیح ترمذى و حاکم صاحب المستدرک و طبرى صاحب جامع البیان از عامه.
  2. البرهان فی تفسیر القرآن طى تفسیر آیات مذکور سوره شعراء.
  3. تفسیر روض الجنان از خاصه.
  4. کتاب تاریخ الخلفاء از عبدالرحمن سیوطى از عامه.
  5. تفسیر ابن ابى حاتم و واحدى صاحب اسباب النزول.
  6. طبرى صاحب جامع البیان.
  7. تفسیر کشف الاسرار.
  8. تفسیر روض الجنان یا روح الجنان.
  9. بحارالأنوار، ج ۸۲، ص ۵۲، ح ۴۳; همان، ج ۹۴، ص ۱۱، ح ۱۴.
  10. عیون اخبارالرضا، ج ۱، ص ۱۸۲، ب ۱۳، ح ۱; نورالثقلین، ج ۵، ص ۶۳۰، ح ۸۲.
  11. بحارالأنوار، ج ۹۵، ص ۱۴۴، ح ۳; کافى، ج ۴، ص ۱۵۸، ح ۸.
  12. امالى شیخ طوسى، ج ۲، ص ۳۰۱; بحارالأنوار، ج ۹۴، ص ۴، ح ۴.
  13. الدرالمنثور، ج ۸، ص ۵۷۸.