الروم ٣٨

از الکتاب
کپی متن آیه
فَآتِ‌ ذَا الْقُرْبَى‌ حَقَّهُ‌ وَ الْمِسْکِينَ‌ وَ ابْنَ‌ السَّبِيلِ‌ ذٰلِکَ‌ خَيْرٌ لِلَّذِينَ‌ يُرِيدُونَ‌ وَجْهَ‌ اللَّهِ‌ وَ أُولٰئِکَ‌ هُمُ‌ الْمُفْلِحُونَ‌

ترجمه

پس حقّ نزدیکان و مسکینان و در راه‌ماندگان را ادا کن! این برای آنها که رضای خدا را می‌طلبند بهتر است، و چنین کسانی رستگارانند.

ترتیل:
ترجمه:
الروم ٣٧ آیه ٣٨ الروم ٣٩
سوره : سوره الروم
نزول : ٩ بعثت
اطلاعات آماری
تعداد کلمات : ١٩
تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«ذَالْقُرْبی»: نزدیکان و خویشاوندان. «الْمِسْکِینَ»: مستمند. «إِبْنَ السَّبِیلِ»: مسافر و وامانده. گدای راه‌نشین (نگا: بقره / . «وَجْهَ اللهِ»: (نگا: بقره / و رعد / ). «یُریدُونَ وَجْهَ اللهِ»: مراد کسانی است که تنها محض رضای خدا و دریافت پاداش از الله، دست به بذل و بخشش و پرداخت زکات می‌یازند، و کارشان را خالی از هر گونه ریا و خودنمائی و منّت و تحقیر و انتظار پاداش از دیگران می‌سازند (نگا: بقره / و لیل / - ). تمام کارهائی را که انسان انجام می‌دهد و به نوعی با خدا ارتباط پیدا می‌کند، خواه برای رضای او، یا رسیدن به پاداش او، و یا نجات از کیفر او باشد، همه مصداق «وجه‌الله»: است، هر چند مرحله عالی و کامل، آن است که جز عبودیّت و اطاعت او را در نظر نگیرد.


نزول

«شیخ طوسى» گویند: سدى گوید: این آیه درباره اقربا و خویشاوندان رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم نازل گردیده است، بنا به نقل از ابوسعید الخدرى چنان که از امامین همامین امام باقر|باقر و امام صادق|صادق علیهم‌السلام نیز صدور روایت آن شهرت دارد.

بعد از نزول این آیة پیامبر فدک را به دخترش حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام بخشید و به وى تسلیم فرمود، عده اى گویند: درباره خویشاوندان هر کسى نازل شده است ولى بهتر آنست که مربوط به خویشاوندان پیامبر باشد زیرا خطاب در آیه مربوط به نبى اکرم صلى الله علیه و آله است.[۱]

تفسیر


نکات آیه

۱ - پیامبر(ص) مأمور انفاق به خویشان خود و مساکین و در راه ماندگان بود. (فأَت ذا القربى حقّه و المسکین و ابن السبیل)

۲ - انفاق بر خویشاوندان و مساکین و در راه ماندگان، لازم است. (فأَت ذا القربى حقّه و المسکین و ابن السبیل) مخاطب آیه، اگر چه پیامبر(ص) است، اما پیروان آن حضرت، به تبع او، مشمول حکم آیه هستند.

۳ - بستگان نزدیک، در اموال و دارایى انسان داراى حقوق شرعى اند. (فأَت ذا القربى حقّه) امر «ءاتِ» و نیز اضافه شدن «حق» به ضمیر «ه»، دلالت بر نکته بالا مى کند.

۴ - خویشاوندان نزدیک، در اعطاى حقوق مالى و انفاق، در اولویت اند.* (فأَت ذا القربى حقّه)

۵ - مسلمانان، در قبال نیازهاى نیازمندان جامعه، مسؤول اند. (فأَت ذا القربى حقّه و المسکین و ابن السبیل)

۶ - پیوند خویشاوندى، منشأ پیدایش حقوقى ویژه، میان انسان ها است. (فأَت ذا القربى حقّه) آوردن «حقّه» پس از «ذا القربى» و نیاوردن آن پس از «ابن السبیل»، ممکن است به این جهت باشد که خویشاوندان، به خاطر قرابت، حقوق خاصى پیدا مى کنند.

۷ - فرمان هاى دین در رسیدگى مالى به دیگران، با عواطف طبیعى انسان، هماهنگ است. (فأَت ذا القربى حقّه و المسکین و ابن السبیل) تقدم اداى حقوق خویشان بر دیگران، مى تواند با توجه به این نکته باشد که انسان، به صورت فطرى و طبیعى، رسیدگى به خویشان را در اولویت قرار مى دهد.

۸ - توجّه به تقدیر روزى انسان ها از سوى خداوند، از بین برنده روحیه بخل و تنگ نظرى است. (أَوَلم یروا أنّ اللّه ... فأَت ذا القربى حقّه)

۹ - مسکنت و در راه ماندن، منشأ پیدایش حقوقى ویژه براى مساکین و در راه ماندگان است. (فأَت ... و المسکین و ابن السبیل)

۱۰ - انفاق مخلصانه و به دور از هرگونه ریا، خیر و داراى ارزشى والا است. (فأَت ذا القربى ... ذلک خیر للذین یریدون وجه اللّه)

۱۱ - پرداختن به کارهاى خیر، مانند انفاق به نیازمندان - با توجّه به دستاورد بدِ کارهاى نادرست - لازم است. (تصبهم سیّئة بما قدّمت أیدیهم ... فأَت ذا القربى حقّه) «فا» در «فآت» مى تواند فصیحه و مربوط به فراز «إن تصبهم» در آیات قبل باشد; یعنى: «حال که سیّئه، در پى دارنده ناگوارى است، پس، از آن پرهیز و حقوق خویشاوندان و... را ادا کنید».

۱۲ - ارزش اعمال، در گرو اخلاص است. (ذلک خیر للذین یریدون وجه اللّه)

۱۳ - شایسته است که اداى حقوق مالى، همراه با قصد قربت باشد. (فأَت ذا القربى ... خیر للذین یریدون وجه اللّه)

۱۴ - مال، مى تواند وسیله اى براى تقرب به خدا باشد. (فأَت ذا القربى حقّه ... ذلک ... یریدون وجه اللّه)

۱۵ - کسانى که به خاطر خداوند، انفاق مى کنند، قطعاً رستگارند. (فأَت ذا القربى حقّه ... یریدون وجه اللّه و أُولئک هم المفلحون)

۱۶ - تلاش براى کسب رضاى خداوند، رستگارى آفرین است. (فأَت ذا القربى حقّه ... ذلک خیر للذین یریدون وجه اللّه و أُولئک هم المفلحون)

روایات و احادیث

۱۷ - «فى مجمع البیان: روى أبوسعید الخدرى و غیره أنّه لمّا نزلت هذه الأیة على النبىّ(ص) أعطى فاطمة(س) فدکاً و سلّمه إلیها. و هو المروىّ عن أبى جعفر و أبى عبداللّه(ع)...;[۲] در مجمع البیان آمده است که ابوسعید خدرى و دیگران، روایت کرده اند که هنگامى که این آیه بر پیغمبر نازل گشت «فآت ذا القربى حقّه» آن حضرت، فدک را به فاطمه (علیهاالسلام) داد و آن را به وى تسلیم کرد. همین مطلب، از امام باقر و امام صادق(ع) نیز روایت شده است».

موضوعات مرتبط

  • ابن السبیل: انفاق به ابن السبیل ۱، ۲; حقوق ابن السبیل ۹
  • اخلاص: آثار اخلاص ۱۲، ۱۵
  • ارزشها: ملاک ارزشها ۱۲
  • اقتصاد: اقتصاد و اخلاق ۷
  • انسان: عواطف انسان ۷
  • انفاق: آثار انفاق ۱۵; اخلاص در انفاق ۱۰، ۱۳; ارزش انفاق ۱۰; اولویت در انفاق ۴
  • انفاق گران: رستگارى انفاق گران ۱۵
  • بخل: عوامل زوال بخل ۸
  • تقرب: آثار تقرب ۱۶; عوامل تقرب ۱۴
  • خدا: مقدرات خدا ۸
  • خویشاوندان: انفاق به خویشاوندان ۲، ۴; حقوق مالى خویشاوندان ۳، ۴
  • خویشاوندى: آثار خویشاوندى ۶; حقوق خویشاوندى ۶
  • ذکر: آثار ذکر تقدیر روزى ۸
  • رستگارى: عوامل رستگارى ۱۵، ۱۶
  • رفتار: پایه هاى رفتار ۸
  • عمل: ارزش عمل ۱۲; عمل خیر ۱۱
  • فاطمه(ع): اعطاى فدک به فاطمه(ع) ۱۷
  • فقر: آثار فقر ۹
  • گناه: آثار گناه ۱۱
  • مال: نقش مال ۱۴
  • محمد(ص): حقوق خویشاوندان محمد(ص) ۱۷; خویشاوندان محمد(ص) ۱; مسؤولیت محمد(ص) ۱
  • مساکین: انفاق به مساکین ۱، ۲; حقوق مساکین ۹
  • مسلمانان: مسؤولیت مسلمانان ۵
  • نیازمندان: انفاق به نیازمندان ۷، ۱۱; تأمین نیازمندان ۵

منابع

  1. نظیر این شأن و نزول در آیه ۲۶ سوره اسراء در صفحه ۴۹۶ مى باشد.
  2. مجمع البیان، ج ۸، ص ۴۷۸; نورالثقلین، ج ۴، ص ۱۸۹، ح ۷۲.