الرحمن ٤٦
| کپی متن آیه |
|---|
| وَ لِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ |
ترجمه
| الرحمن ٤٥ | آیه ٤٦ | الرحمن ٤٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«مَقَامَ»: جایگاه. مراد منزلت و مرتبت، یعنی عظمت کبریائی الهی است. اسم مکان است. نظارت و مراقبت الهی بر بندگان. مصدر میمی است. «جَنَّتَانِ»: دو باغ. به گمانم مراد تثنیه نیست، بلکه مراد جمع و کثرت است. چرا که در بیش از پنجاه مورد (جَنَّات) به مؤمنان وعده داده شده است (نگا: بقره / ، آل‌عمران / و نساء / و ...). حتی در آیه همین سوره (فِیهِنَّ) آمده است و ضمیر جمع بکار رفته است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ أَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ... (۳)
وَ إِخْوَانُهُمْ يَمُدُّونَهُمْ فِي... (۰) وَ لَنُسْکِنَنَّکُمُ الْأَرْضَ مِنْ... (۳) يَا قَوْمَنَا أَجِيبُوا دَاعِيَ... (۱) وَ مِنْ دُونِهِمَا جَنَّتَانِ (۱)
نزول
عطا گوید: این آیه درباره ابوبکر بن ابى‌قحافه نازل شده است، نامبرده روزى درباره قیامت و موازین حساب و بهشت و جهنم سخن می‌راند و مى گفت: دوست داشتم که یکى از سبزیجات مى بودم و مورد خوراک یکى از چارپایان قرار مى گرفتم و به دنیا نمى آمدم سپس این آیه نازل گردید[۱] چنان که ابن شوذب نیز آن را روایت نموده است.[۲]
تفسیر
- آيات ۳۱ - ۷۸ سوره الرحمان
- معناى آیه: «سَنَفرُغُ لَكُم أيّهَا الثّقَلَان»
- معناى اين كه به جن و انس فرمود: «نمى توانيد بگريزيد، جز به سلطان»
- مراد از مقام پروردگار در آيه: «وَ لِمَن خَافَ مَقَامَ رَبّهِ جَنّتَان»
- خوف از مقام پروردگار چیست؟
- اقوال مختلف درباره اين كه: خائف از مقام ربّ، دو بهشت دارد
- توصیف حوريان و زنان بهشتى
- ثنائى جميل بر خداوند، كه اين همه رحمت ارزانى داشته
- بحث روايتى
- رواياتى در ذيل آيه: «هَل جَزَاءُ الإحسَان إلّا الإحسَان»
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ «46» فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ «47»
و براى كسى كه از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ (بهشتى) است. پس كدام يك از نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى‌كنيد؟
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ (46)
بعد از ذكر وعيد، بيان وعد را فرمايد.
وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ: براى كسى كه بترسد از ايستادن نزد پروردگار خود، يعنى محضر موقف حساب و بدان جهت ترك معاصى نمايد، جَنَّتانِ: دو بهشت است. يا آنكه مراد به مقام قيام او سبحانه باشد بر بندگان. پس معنى آنكه كسى كه بترسد از آنكه خدا شاهد و حافظ اعمال اوست و به جهت آن بر معصيت جسارت ننمايد، او را دو جاى در بهشت است؛ و لذا در كافى- از حضرت صادق عليه السّلام در اين آيه شريفه قال:
من علم انّ اللّه يراه و يسمع ما يقول و يعلم ما يعمله من خير او شرّ فيحجزه ذلك عن القبيح من الاعمال فذلك الّذى خاف مقام ربّه و نهى النّفس عن الهوى «1».
فرمود: هر كه بداند بدرستى كه خداى بيند او را و مى‌شنود آنچه مى‌گويد و مى‌داند آنچه بجا آورد او از خير يا شر، پس مانع شود او را اين علم از اعمال قبيحه، پس آن آن كس است آنكه ترسد مقام پروردگارش را و نهى نموده نفس خود را از هوى.
ابن بابويه رحمه اللّه- در من لا يحضر- در مناهى نبى صلّى اللّه عليه و آله:
من عرضت له فاحشة او شهوة فاجتنبها من مخافة اللّه تعالى حرّم اللّه عليه النّار و امنه من الفزع الاكبر و انجز له ما وعده فى كتابه فى قوله تعالى «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ» «2».
«1» به نقل از نور الثقلين، ج 5، ص 196، ح 48.
«2» به نقل از نور الثقلين، ج 5، ص 197، ح 49.
جلد 12 - صفحه 426
هر كه عارض شود براى او فاحشه يا شهوت حرامى، پس اجتناب نمايد آن را از ترس خداى تعالى، حرام فرمايد بر او آتش را و مأمون گرداند او را از فزع اكبر و انجاز فرمايد براى او آنچه را وعده فرموده در كتاب خود در فرمايش «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ».
تنبيه: در اين دو بهشت اقوالى است: 1- يكى جنت جسمانى و ديگر جنت روحانى. 2- يكى جنت عدن و ديگر جنت نعيم. 3- يكى جنت از طلا و ديگر جنت از نقره. 4- يكى از ياقوت سرخ و ديگر از زبر جد سبز. 5- يكى براى اداى طاعت و ديگر براى ترك معصيت. 6- يكى از روى عدل و ديگر از روى فضل. 7- يكى براى مؤمن خائف و ديگر براى خدم و متعلقات او. 8- بهشتى در داخل قصر و بهشتى خارج از قصر و خاك آن از كافور و عنبر و گلشن از مشك ازفر باشد. بنا بقولى جنتان به اعتبار يكى خائف انسى و ديگر خائف جنّى.
بيان: مبدء خوف، تصور عظمت خالق، و وعيد او و اهوال آخرت و تصديق به آنست، و اين قسمت منبعث گرداند در شخص حالتى كه خائف باشد از مخالفت الهى و منهيات سبحانى، و گوهر گرانبهائى است كه موجب سعادت دنيا و آخرت شود.
عبرت: در بعضى از كتب معتبره روايت شده كه در بنى اسرائيل جوانى بود خياط، بسيار وجيه، و نيكو صورت. روزى چند جامه دوخته بود در ميان كوچه‌ها گردش مى‌كرد تا آنها را بفروشد. پادشاه آن شهر را دخترى بود در نهايت حسن و جمال، بالاى قصر بلندى تماشا مى‌كرد. از قضا روزى آن جوان خياط از پاى قصر آن دختر عبورش افتاد. چون نظر آن دختر بر آن جوان افتاد، مايل به او شد. او را در قصر خود خواست. چون داخل قصر شد او را به خود دعوت كرد. جوان امتناع نموده قبول نكرد و اظهار خوف از خداى تعالى نمود.
آن دختر گفت چاره جز اجابت خواهش من نيست. جوان چون ديد چاره‌اى ندارد، اذن حاصل نمود بالاى قصر رود. خود را شست و شو دهد. دختر گفت رختهاى خود را بگذار تا مراجعت كنى. جوان لباسها را گذاشته رفت بالاى بام
جلد 12 - صفحه 427
و خود را از بالاى بام به زمين انداخت كه آن شنيع را مرتكب نشود. چون نيت او خالص و عمل او للّه بود، خداى تعالى امر فرمود به جبرئيل كه فورا به زمين نازل و قبل از آمدن جوان، او را دريافته به زمين گذاشت. جوان به منزل خود آمد، عيال و اطفال را تسلى داده تا بخواب بروند. خواست همسايگان ملتفت به گرسنگى خود نشوند، پس عيال خود را امر نمود كه آتش در تنور روشن كند كه همسايگان خيال كنند ايشان مشغول نان پختن مى‌باشند. زن آتش را در تنور نموده نزد شوهر نشست، گفتگو مى‌نمود كه امروز لباسها را به نسيه دادم قيمت آن را وعده فردا نموده در اثناء همسايه براى گرفتن آتش بسر تنور آمده، ديد تنور پر از نان و نزديك است سوخته شود. فرياد برآورد كه الآن نان شما كه در تنور است مى‌سوزد، زن آمد ديد نانهاى پخته در نهايت خوبى در تنور است، آنها را بيرون آورده نزد شوهر گذاشت. جوان او را از حقيقت امر خود آگاه نمود و گفت: اين ثمره عفت و اطاعت و خوف خداست «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ». اين قصه عبرت و تذكرى است براى عموم مردمان در هر عصر و زمان.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ (46) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (47) ذَواتا أَفْنانٍ (48) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (49) فِيهِما عَيْنانِ تَجْرِيانِ (50)
فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (51) فِيهِما مِنْ كُلِّ فاكِهَةٍ زَوْجانِ (52) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (53) مُتَّكِئِينَ عَلى فُرُشٍ بَطائِنُها مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَ جَنَى الْجَنَّتَيْنِ دانٍ (54) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (55)
فِيهِنَّ قاصِراتُ الطَّرْفِ لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ (56) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (57) كَأَنَّهُنَّ الْياقُوتُ وَ الْمَرْجانُ (58) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (59) هَلْ جَزاءُ الْإِحْسانِ إِلاَّ الْإِحْسانُ (60)
فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (61)
ترجمه
و براى كسيكه بترسد از مقام خود در پيشگاه پروردگارش دو بهشت است
پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد
داراى انواع درختها و ميوه‌ها ميباشند
پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد
در آن دو است دو چشمه كه روان ميباشند
پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد
در آن دو از هر ميوه‌اى دو قسم است
پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد
آنان تكيه زنندگانند بر بسترهائى كه آسترهاى آنها از ديبا است و ميوه رسيده آن دو بهشت نزديك زمين است
پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد
در آنها است زنان فروهشته چشم كه دست درازى نكرده باشد بآنها انسانى پيش از آنان و نه جنيان
پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد
گوئيا آنان ياقوت و مرجانند
پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد
آيا هست پاداش نيكى جز نيكى
پس بكدام يك از نعمتهاى پروردگارتان انكار ميورزيد.
تفسير
خداوند سبحان بعد از ذكر احوال اهل جهنم و انواع عذاب آنها
جلد 5 صفحه 120
بيان حال اهل بهشت را فرموده باين تقريب كه براى كسيكه بترسد از وقت اقامت خود در پيشگاه الهى براى حساب اعمال و جزاى آنها و باين جهت مرتكب معصيت خدا نشود دو بهشت است كه بمنزله داخل و خارج و بيرونى و اندرونى يا منزل مسكونى و باغ تفريحى براى او باشد كه در دنيا مردم طالب آنند و در كافى از امام صادق عليه السّلام در تفسير اين آيه نقل فرموده كه كسيكه بداند خدا او را مى‌بيند و سخن او را ميشنود و بر مقاصد او مطّلع است پس اين دانش باز دارد او را از اعمال قبيحه پس آنكس آنست كه ترسيده از مقام پروردگار خود و باز داشته خود را از هوى و هوس و در فقيه از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه كسيكه پيش آمد كند براى او كار زشتى يا شهوترانى‌اى پس اجتناب نمايد از آن از ترس خدا حرام فرمايد خدا بر او آتش جهنّم را و ايمن نمايد او را از فزع اكبر و انجاز فرمايد براى او وعده خود را در كتابش كه فرموده و لمن خاف مقام ربّه جنّتان و آن دو باغ داراى انواع نعم و ميوه‌ها يا اقسام اشجار و اثمارند چون افنان يا جمع فنن بمعناى شاخه درخت است كه برگ و ميوه ميدهد و سايه دارد يا جمع فن بمعناى گونه و نوع و در آن دو باغ دو چشمه آب جارى است هر يك مخصوص بباغى كه در كنار نهرها و زير قصرها گردش ميكند و در آن دو باغ از هر نوع ميوه دو قسم موجود است يك قسم معمولى و متعارف كه در دنيا مشاهده شده و يك قسم غير متعارف كه مانند آن مشهود نشده و بعضى گفته‌اند از هر ميوه‌اى دو صنف شبيه بهم مانند رطب و تمر و انگور و مويز موجود است ولى خشك از هر ميوه‌اى از تازه آن در خوبى كمتر نيست و ايشان استناد و اتّكاء دارند بر بالشها و بسترهائيكه آسترهاى آنها از ديبا و حرير است و رويه آنها را ديگر خدا ميداند كه از چيست چون وقتى آستر حرير باشد رويه را نميشود بيان كرد كه چه چيز است كه از حرير بالاتر است و از خصوصيّات ميوه بهشتى آنست كه در دسترس اهل بهشت است بطوريكه در هر حال كه بخواهند بچينند در دست آنها است خواه ايستاده باشند خواه نشسته خواه خوابيده پس ميشود گفت نزديك بآنها است و ميشود گفت نزديك بزمين است و در آن باغهاى بهشتى كه به هر پرهيزكارى دو باغ از آنها داده ميشود يا در آن بسترهاى حرير كه براى ايشان گسترده شده زنانى بزير افكنده
جلد 5 صفحه 121
چشم از غير شوهرانند كه دست احدى از جن و انس قبلا بآنها نرسيده بلكه بكر و پاك و پاكيزه‌اند و قمّى ره نقل فرموده كه حور العين از نور رويشان چشمها بزير افكنده شود و بعضى گفته‌اند آن زنان دو نوعند انسيّه و جنيّه بزنان انسيّه دست انس نرسيده و بزنان جنيّه دست جن و هر يك از دو نوع مخصوص بهم جنس خودشانند از اهل ايمان و تقوى و در هر حال آن زنان دست نخورده بهشتى در رنگ و ضياء و بهاء و صفاء و جلاء مانند ياقوت و مرجانند كه در آيات سابقه بيان شد و در روايات توصيف شده لطافتشان بآنكه مغز ساق پاى آنها از زير هفتاد حلّه حرير بهشتى نمايان است آيا پاداش كسيكه نيكوكار باشد جز نيكى چيزى است و مستفاد در بيان اين آيه از چند روايت آنست كه نيست جزاء معرفت بخدا و توحيد او مگر بهشت و از امام صادق عليه السّلام نقل شده كه اين آيه جارى است در باره مؤمن و كافر و نيكوكار و بدكار هر كس در باره كسى خوبى كند بايد تلافى كند آنرا بخوبترى و الّا تلافى نكرده چون فضل در ابتداء بخوبى است پس هيچ يك از نعم الهيّه را نبايد انكار نمود.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لِمَن خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ (46) فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ (47)
و از براي كسي که خوف داشته باشد مقام پروردگار خود را دو بهشت هست.
وَ لِمَن خافَ مَقامَ رَبِّهِ از براي خوف گفتند مؤمن بايد بين خوف و رجاء باشد نه مأيوس از رحمت و مغفرت و نه امن از عذاب که گفتند هر دو از معاصي كبار است يأس من روح اللّه و امن من مكر اللّه و سه قسم خوف داريم: يكي خوف از معاصي که اگر خدا اراده فرمايد براي يك معصيت عذاب كند خلاف عدل نيست و لو يك عمر عبادت كرده باشد زيرا در اخبار داريم که فرداي قيامت سه ديوان باز ميشود ديوان نعم و ديوان عبادات و ديوان معاصي ديوان عبادات مقابله نمي‌كند با ديوان نعم و باقي مي‌ماند ديوان معاصي بلا عوض.
دوم خوف از عاقبت چه بسا كثرت معاصي باعث سلب ايمان شود و لو در
جلد 16 - صفحه 385
حال نزع و تسلط شيطان.
سوم خوف در پيشگاه احديّت که خداوند حاضر و ناظر است مثل كسي که حضور سلطان بايستد و سلطان ناظر به احوال او باشد و در باب خوف و رجاء اخبار داريم که موقعي مثوبت دارد که اثر داشته باشد خوف جلوگير شود از ارتكاب معصيت و رجاء باعث شود برايتان اعمال صالحه.
جَنَّتانِ بعضي گفتند جنّة المأوي و جنة الخلد، بعضي گفتند: جنّة العدن و جنة الخلد بعضي گفتند يك جنّت در داخل قصر و يك جنّت در خارج قصر.
(اقول):
اولا اثبات شيئي نفي ما عدا نمي‌كند و مؤمنين از تمام جنّات استفاده دارند بخصوص بقرينه چند آيه بعد که مي‌فرمايد: وَ مِن دُونِهِما جَنَّتانِ و اينکه جنّات ثمانيه هر كدام داراي خصوصيّاتي هستند. و ثانيا در اينکه مقام که فرمود «جنّتان» براي خصوصيّاتي که در اينکه دو جنّت هست که بيان مي‌فرمايد يكي
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 46)- این دو بهشت در انتظار خائفان است! در اینجا دوزخیان را به حال خود رها کرده، به سراغ بهشتیان می‌رود، و از نعمتهای دلپذیر و بی‌نظیر و شوق انگیز بهشت قسمتهائی را بر می‌شمرد، تا در مقایسه با کیفرهای شدید و دردناک دوزخیان اهمیت هر کدام روشنتر گردد.
می‌فرماید: «برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد دو باغ بهشتی است» (وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ).
خوف از پروردگار سر چشمه‌های مختلفی دارد: گاه همان اعمال ناپاک و افکار آلوده است، و گاه برای مقربان، به خاطر قرب به ذات پاکش کمترین ترک اولی و غفلت مایه وحشت آنهاست، و گاه بدون همه اینها هنگامی که تصور آن ذات نامحدود و عظمت بی‌انتها را می‌کنند در مقابل او احساس حقارت کرده و حالت خوف به آنها دست می‌دهد، این خوفی است که از نهایت معرفت پروردگار حاصل می‌شود و مخصوص عارفان و مخلصان درگاه اوست.
ج5، ص63
نکات آیه
۱ - بیمناکان دادگاه عدل الهى و حضور در محضر او، برخوردار از دو بوستان (و لمن خاف مقام ربّه جنّتان) در صورتى که مراد از «مقام ربّه» محضر پروردگار در قیامت باشد، برداشت یاد شده به دست مى آید.
۲ - بیم دارندگان از گناه و مخالفت پروردگار، بهره مند از دو بهشت (و لمن خاف مقام ربّه جنّتان) خوف از مقام پروردگار، مى تواند کنایه از ترک گناه و پرهیز از مخالفت با فرمان پروردگار باشد. برداشت بالا بر پایه این احتمال است.
۳ - توجه به نظارت ربوبى و مداوم خداوند بر خلق، زمینه ساز مراقبت جدى بر عمل و برخوردارى از پاداش عظیم الهى (و لمن خاف مقام ربّه جنّتان) برداشت یاد شده بر این اساس است که مراد از «مقام ربّه» جایگاه ربوبیت خداوند باشد که همواره بر خلق اشراف دارد و هرگز از آن غفلت نمى کند و سزا است که خلق، از چنین نظارتى بیم داشته باشند.
۴ - بیمناکان از مقام پروردگار، برخوردار از بهشتى مادى و بهشتى معنوى * (و لمن خاف مقام ربّه جنّتان) تثنیه آمدن «جنّتان» ممکن است اشاره به مطلب بالا داشته باشد; چه این که برخى از مفسران نیز بدان اشاره کرده اند.
۵ - بیمناکان از مقام پروردگار، برخوردار از بهشتى در قبال عمل و بهشتى دیگر از فضل الهى * (و لمن خاف مقام ربّه جنّتان) طبق نظر برخى از مفسران، تثنیه آمدن «جنّتان» نظر به مطلب بالا دارد.
روایات و احادیث
۶ - «عن أبى عبداللّه(ع) فى قول اللّه عزّوجلّ: «و لمن خاف مقام ربّه جنّتان» قال: من علم أنّ اللّه یراه و یسمع ما یقول... فیحجزه ذلک عن القبیح من الأعمال فذلک الذى خاف مقام ربّه و نهى النفس عن الهوى;[۳] از امام صادق(ع) روایت شده که درباره «و لمن خاف مقام ربّه جنّتان» فرمود: آن کس که بداند خداوند او را مى بیند و کلام وى را مى شنود... و این دانستن، او را از اعمال زشت بازدارد; این همان کسى است که از مقام خداوند ترسیده و نفس خود را از هواپرستى بازداشته است».
موضوعات مرتبط
- بهشت: بهشت مادى ۴; بهشت معنوى ۴; تعدد بهشت ۲
- پاداش: زمینه پاداش ۳
- ترس: آثار ترس از خدا ۶
- خداترسان: پاداش خداترسان ۵; تعدد باغهاى اخروى خداترسان ۱; خداترسان در بهشت ۲، ۴، ۵; فضایل خداترسان ۱، ۲، ۴، ۵
- ذکر: آثار ذکر نظارت خدا ۳، ۶
- عمل: موانع عمل ناپسند ۶
- فضل خدا: مشمولان فضل خدا ۵
منابع
