تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۲۹: تفاوت میان نسخه‌ها

__TOC__

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۵ صفحه : ۳۵۹ </center>

مى كند به سرنوشتى كه امتهاى گذشته به خاطر تكذيب پيغمبرشان دچار شدند. مؤ يد اين معنا اين است كه در آغاز نقل داستان ابراهيم (عليه السلام ) فرمود: «'''و اتل عليهم نبا ابراهيم - داستان ابراهيم را بر ايشان بخوان '''»

يعنى بياد آر زمانى را كه پروردگارت موسى را ندا در داد و او را به رسالت به سوى فرعون مبعوث فرمود، تا بنى اسرائيل را از چنگ وى برهاند (به تفصيلى كه در سوره طه و غير آن گذشت )

جمله «'''ان ائت القوم الظالمين '''» نوعى تفسير است براى ندا و مى رساند كه آن ندا چه بوده و اگر نخست فرمود: «'''اينكه نزد قوم ستمكار بروى '''» و سپس آن قوم را به قوم فرعون تفسير كرد، براى اين بود كه به حكمت اين ماءموريت كه شرك ايشان و ظلمى بود كه نسبت به بنى اسرائيل روا مى داشتند - كه تفصيلش در سوره طه از آيه «'''اذهبا الى فرعون انه طغى ... فاتياه فقولا انا رسولا ربك فارسل معنا بنى اسرائيل و لا تعذبهم '''» آمده - اشاره كند.

و جمله «'''الا يتقون - چرا به تقوى نمى گرايند'''» - به صيغه غيبت - توبيخى است غيابى كه خداى تعالى از ايشان كرده و چون اين توبيخ در روز انعقاد رسالت موسى واقع شده ، اين معنا را مى دهد كه اى موسى به ايشان بگو: پروردگار من شمارا توبيخ مى كند به اينكه راه تقوى را ترك كرده ايد، و مى فرمايد: «'''الا يتقون '''»

اشاره به معناى «'''خوف '''» و فرق آن با «'''خشيت '''»

در مجمع البيان گفته : كلمه «'''خوف '''» به معناى آن حالت ناراحتى و اضطراب درونى است كه در هنگام توقع و احتمال ضرر به آدمى دست مى دهد و نقيض آن حالت ، «'''امن '''» است كه به معناى آرامش و سكون نفس است نسبت به اينكه نفعش خالص و آميخته با ضرر نيست و ضرر آن را تهديد نمى كند و بيشتر موارد اطلاق خوف در مورد احساس شر است ، مواردى كه آدمى را وادار مى كند به اينكه برخيزد و براى جلوگيرى از آن شر، ابتكارى كند، هر چند كه در دل اضطرابى پيدا نشود، به خلاف «'''خشيت '''» كه آن مخصوص مواردى است

در تفسير روح المعانى گفته : يكى از ادله اى كه بر اين معنا دلالت مى كند اين است كه : جمله «'''فارسل '''»، بين سه جمله اول و جمله چهارم يعنى «'''و لهم على ذنب '''» قرار گرفته چون اين قرار داشتن اعلام مى كند كه با جمله چهارم ارتباطى دارد و اگر سخنان موسى از باب تعلل و شانه خالى كردن بود، مى بايستى جمله : «'''فارسل '''» آخر همه جملات در آيد، نه ما قبل آخر

و اين دليلى كه روح المعانى آورده دليل خوبى است ، ولى از آن روشنتر آيه «'''قال رب انى قتلت منهم نفسا فاخاف ان يقتلون و اخى هرون هو افصح منى لسانا فارسله معى ردءا يصدقنى انى اخاف ان يكذبون '''» مى باشد كه به صراحت مى فهماند: منظور موسى (عليه السلام ) از اين سخنان تعلل نبوده ، بلكه مى خواسته كار دعوتش صحيح تر و راهش به هدف نزديك تر شود.

معناى «'''ذنب '''» و مراد از اينكه موسى عليه السّلام فرمود: «'''و لهم على ذنب '''»

راغب در مفردات مى گويد: كلمه «'''ذنب '''» در اصل به معناى گرفتن دنباله چيزى است ، مثلا گفته مى شود: «'''ذنبته '''»، يعنى رسيدم به دم آن و آن را گرفتم . ولى در هر عملى كه دنباله وخيمى دارد نيز استعمال مى شود، به اين اعتبار كه عمل مذكور نيز دم و دنباله اى دارد.

<span id='link244'><span>

==دلگرمى مى دادند خداوند به موسى و هارون : ما با شمائيم ! ==

كلمه «'''كلا'''» (مانند حاشا) ردع و رد سخنى را مى رساند و در اينجا متعلق است به سخنان قبلى موسى - يعنى اظهار ترس از كشته شدن - پس اين كلمه به موسى تامين مى دهد و او را دلگرم مى كند، كه مطمئن باشد دست فرعونيان به او نمى رسد، و اما درخواست اينكه هارون را نيز رسول خود كند، و با او بفرستد در آيه چيزى كه جواب از آن باشد نيامده ، تنها فرموده : پس دو نفرى آيات مرا نزد وى ببريد، و همين دلالت مى كند بر اينكه در خواستش پذيرفته شده است .

و جمله «'''فاذهبا باياتنا'''» متفرع بر همان ردع است ،(نه ، چنين نيست پس آيات ما را ببريد)، و اين تفريع ، كلام را چنين معنا مى دهد كه : آيات ما را نزد فرعون ببريد و نترسيد، آنگاه اين معنا را تعليل كرده به اينكه «'''انا معكم مستمعون - ما با شما هستيم و مى شنويم '''» و مراد از ضمير جمع «'''كم - شما'''» با اينكه مورد خطاب دو نفر بودند، موسى و هارون و قوم فرعون است ، كه آن دو نزدشان مى روند.

<span id='link245'><span>

==گفتگوى موسى عليه السّلام با فرعون ==

اين جمله بيان دستورى است كه در آيه قبل بود و فرمود: «'''فاذهبا باياتنا'''»

و جمله «'''فقولا انا رسول رب العالمين - پس بگوييد كه ما فرستاده رب العالمينيم '''» تفريع بر رفتن نزد فرعون است و اگر كلمه «'''رسول '''» را مفرد آورد، با اينكه دو نفر بودند، يا به اين اعتبار است كه هر يك از آن دو رسول بودند، و يا به اين اعتبار كه رسالتشان يكى بوده و آن اين بوده كه «'''ان ارسل ... - بنى اسرائيل را با ما بفرستى '''» و يا به اين اعتبار كه كلمه رسول در اصل مصدر بوده و مصدر در مفرد و جمع يكسان مى آيد و تقدير كلام اين است كه : «'''ما دو نفر صاحب رسول رب العالمينيم '''» يعنى صاحب رسالت او هستيم . و اين احتمال آخرى را ديگران نيز آورده اند.

و جمله «'''ان ارسل معنا بنى اسرائيل '''» تفسير رسالتى است كه از سياق استفاده مى شود، و مقصود از اين رسالت (كه بنى اسرائيل را با ما بفرستى ) اين است كه دست از آنان بردارى و آزادشان كنى ، ولى چون مقصود اصلى اين بوده كه بنى اسرائيل را از مصر به سرزمين مقدس ‍ منتقل كنند، سرزمينى كه خداى تعالى وعده اش را به ايشان داده بود به همانجايى كه موطن اصلى پدرانشان ابراهيم و اسحاق و يعقوب (عليهماالسلام ) بود، به همين جهت نگفتند: «'''بنى اسرائيل را آزاد كن '''»، بلكه گفتند: «'''با ما بفرست '''» يعنى با ما به سر زمين فلسطين بفرست .

اين جمله استفهام انكارى است و توبيخ و سرزنش را مى رساند و كلمه «'''نربك '''» صيغه مع الغير از مضارع تربيت است و كلمه «'''وليد'''» به معناى كودك است .

وقتى كه فرعون متوجه سخنان موسى و هارون مى شود و سخنان آن دو را مى شنود، موسى را مى شناسد و لذا خطاب را متوجه او به تنهايى مى كند و مى گويد: «'''آيا تو نبودى كه ما، در كودكى تو را تربيت كرديم '''» و مقصودش از اين سخن اعتراض بر موسى بود از جهت دعايى كه موسى كرد، خلاصه : منظورش اين است كه تو خيال كرده اى ما تو را نمى شناسيم ؟ مگر تو همان نبودى كه ما، در آغوش خود بزرگت كرديم در حالى كه كودك بودى و سالها از عمرت را در ميان ما به سربردى ؟ ما اسم و رسم تو را مى شناسيم و هيچ خاطره اى از تو و احوال تو را فراموش نكرده ايم ، آن وقت چطور شد كه ناگهان رسول شدى ، تو كجا و رسالت كجا؟ با اينكه اصل و فرعت را مى شناسيم .

<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۵ صفحه : ۳۶۴ </center>

كلمه «'''فعله '''» - به فتح فاء صيغه مره از فعل است و يكبار را مى رساند مثل اينكه مى گوييم «'''ضربته ضربة '''» يعنى او را زدم يك بار زدن ، و علت اينكه فعله را توصيف كرد به جمله «'''التى فعلت - آن يك عملت كه انجام دادى '''» اين بود كه بفهماند آن يك عملت جرم بسيار بزرگ و رسوا بود

<span id='link247'><span>

==پاسخ موسى عليه السّلام به سه اشكال و اعتراض فرعون بر آن حضرت ==

ضمير در «'''فعلتها'''» به كلمه «'''فعلة '''» - كه در آيه قبلى بود - برمى گردد و ظاهرا كلمه «'''اذا'''» مقطوع از جواب و جزاء است ، و - بطورى كه گفته اند - معناى «'''حينئذ - در اين هنگام '''» را مى رساند و كلمه «'''عبدت '''» از تعبيد است و تعبيد و اعباد به معناى بنده گرفتن است .

و اين آيات سه گانه جوابى است كه موسى (عليه السلام ) از اعتراض ‍ فرعون داده و از تطبيق اين جواب با اعتراضى كه فرعون كرد بر مى آيد كه موسى (عليه السلام ) اعتراض فرعون را تجزيه و تحليل كرده و از آن سه تا اشكال فهميده و در نتيجه به هر سه پاسخ گفته است :

و اما اينكه بعضى از مفسرين گفته اند: جمله «'''الم نربك فينا وليدا...'''» از باب استبعاد نبوده ، بلكه خواسته است بر موسى (عليه السلام ) منت بگذارد هر چند كه آيه شريفه فى نفسها با اين احتمال هم مى سازد ولى سياق مجموع جواب ، مساعد با آن نيست و حمل آيه بر اين احتمال سياق را در هم مى ريزد، چون در اين صورت حتما بايد جمله «'''و تلك نعمة تمنها على ...'''» را جواب از منت مذكور گرفت و حال آنكه اين جواب نمى تواند جواب آن باشد.(چون در خود جمله منت يادآور شده مى فرمايد تو بر من منت مى نهى كه بنى اسرائيل را برده خود كرده اى ) و نيز بايد جمله «'''فعلتها اذا...'''» را جواب از اعتراض به قتل گرفت آن وقت جمله «'''و جعلنى من المرسلين '''» زايد مى شود و احتياجى بدان نيست . دقت فرماييد.

[[رده:تفسیر المیزان]]