تفسیر:المیزان جلد۱۵ بخش۲۰: تفاوت میان نسخه‌ها

==حكايت طعنه ها و افترائاتى كه كفار عرب در باره قرآن كريم به رسول الله «ص» زدند ==

در اين آيه با اينكه مى توانست بفرمايد: «'''و قالوا'''» چون قبلا در آيه «'''و اتخذوا من دونه آلهه '''» ذكر كفار به ميان آمده بود، فرمود: «'''قال الّذين كفروا'''» و اين براى اشاره به اين معنا بود كه بفهماند گويندگان اين حرفها كفار عربند نه مطلق مشركين .

و مشاراليه به اشاره «'''هذا'''» قرآن كريم است ، و اگر به اشاره اكتفاء نموده ، نام و يا اوصاف آن را ذكر نكردند، منظورشان اهانت و پايين آوردن قدر و منزلت قرآن بوده .

كلمه «'''افك '''» به معناى كلامى است كه از وجهه اصلى اش منحرف شده باشد، و مراد كفار از افك بودن قرآن ، اين است كه رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) آن را از پيش خود درست كرده ، و آن را به خدا نسبت داده .

و سياق آيات خالى از اشاره به اين معنا نيست كه مراد از «'''قوم آخرون '''» بعضى از اهل كتاب است ، در روايات هم آمده كه قوم آخرين عبارت بودند از «'''عداس '''» مولاى حويطب بن عبد العزى ، و «'''يسار'''» مولاى علاء بن حضرمى ، و «'''جبر'''» مولاى عامر، كه هر سه از اهل كتاب بودند و تورات مى خواندند، بعد از آنكه مسلمان شدند، رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) با ايشان پيمان بست ، در نتيجه كفار اين حرفها را زدند، كه اين چند نفر هم او را در اين افتراء كمك كردند.

«'''فقد جاء و ظلما و زورا'''» - در مجمع البيان گفته : كلمه «'''جاء'''» و كلمه «'''اتى '''» چه بسا مى شود كه معناى «'''فعل - كرد'''» را مى دهد، و به همين جهت مانند «'''فعل '''» متعدى استعمال

بعضى ديگر گفته اند: كلمه «'''ظلما'''» به وسيله «'''جاء'''» منصوب نشده ، بلكه به خاطر حذف حرف جر بوده ، و تقدير كلام «'''فقد جاءوا بظلم '''» بوده . بعضى ديگر گفته اند: كلمه مذكور حال است ، و تقدير كلام : «'''فقد جاءوا ظالمين '''» - آمدند در حالى كه از ستمكاران بودند بوده . ولى اين حرف بسيار سخيف و بى پايه است .

و نيز در مجمع البيان است كه : اگر گفته شود كه چرا در پاسخشان به همين كلام كوتاه اكتفا كرده ؟ در جواب مى گوييم : چون در سابق با كفار تحدى كرده بود، كه اگر درباره قرآن شك داريد نظيرش را بياوريد، و چون از آوردن نظير آن عاجز شدند، لذا در اينجا به همين مقدار اكتفاء فرمود، چون فقط مى خواست متنبهشان كند به عجز و ناتوانيشان .

ولى گويا جواب از اين سخن كفار، «'''ان هذا الا افك افتريه '''» و از اينكه گفتند: «'''اساطير الاولين اكتتبها'''» جمله «'''قل انزله الذى يعلم السر...'''» است ، كه به زودى اين معنا را روشن مى كنيم ، و جمله اى كه صاحب مجمع آن را جواب پنداشته ، يعنى جمله «'''فقد جاءوا ظلما و زورا'''» جواب نيست ، بلكه صرفا رد كلام كفار است ، كه در معناى رد كلام خصم است باسند، و سندش همان آيات تحدى است .

و كوتاه سخن اينكه : معناى آيه چنين است : كسانى كه از عرب كفر ورزيدند گفتند اين قرآن ، نيست مگر كلامى منحرف از وجهه اى كه بايد داشته باشد، چون كلام خود محمد است كه به خدا نسبتش داده ، و در اين افتراء جمعى از اهل كتاب نيز او را كمك كرده اند، و اين اعراب كافر با اين سخن خود ظلم و دروغى مرتكب شدند.

كلمه «'''اساطير'''» جمع «'''اسطوره '''» است ، كه به معناى خبر نوشته شده است ، ولى بيشتر در اخبار خرافى استعمال مى شود. و كلمه «'''اكتتاب '''» به معناى كتابت و نوشتن است ، و اگر نوشتن را به آن جناب نسبت داده اند، با اينكه مى دانستند آن حضرت نوشتن را نمى داند، از باب مجاز، و يا از اين باب است كه به درخواست او ديگران نوشته باشند، همچنان كه امير مى گويد من به فلانى چنين و چنان نوشتم ، با اينكه منشى او به دستور او نوشته است ، به شهادت اينكه دنبالش گفتند: «'''فهى تملى عليه بكرة و اصيلا - پس اين قرآن

صبح و شام بر او املاء مى شود'''»، چون اگر خودش نويسنده آن بود، ديگر املاء معنا نداشت . بعضى ديگر از مفسرين گفته اند:اصلا كلمه «'''اكتتاب '''» به معناى استكتاب است ، يعنى اينكه از كسى بخواهد برايش بنويسد.

كلمه «'''املاء'''» به معناى القاى كلام است به مخاطب به عين لفظ، تا آن را حفظ و از بر كند، و يا براى نويسنده ، تا آن را بنويسد، و مراد از املاء در آيه شريفه معناى اول است ، چون از سياق «'''اكتتبها فهى تملى عليه '''» اين معنا بهتر استفاده مى شود، زيرا كه اكتتاب با يكبار نوشتن حاصل مى شود، ولى ظاهر املاء القاى تدريجى و مستمر است ، پس به نظر كفار قرآن مجموعه نوشته اى بوده نزد آن حضرت ، كه ديگران پشت سر هم برايش مى خوانده اند، و او حفظ مى شده و براى مردم مى خوانده .

دو كلمه «'''بكره و اصيل '''» به معناى صبح و شام است ، و اين كنايه از وقتى است بعد از وقتى ديگر، و خلاصه پشت سر هم است .

بعضى از مفسرين گفته اند: مراد اول روز و قبل از بيرون شدن مردم از خانه ها، و آخر روز بعد از برگشت مردم به خانه ها است ، و اين كنايه است از اينكه اين املاء مخفيانه و دور از نظر مردم صورت مى گرفته .

اين آيه به منزله تفسيرى است براى آيه قبل ، گويا كفار كلام سابق خود را كه گفتند قرآن افك و افتراء به خدا است و قومى او را كمك مى كنند توضيح مى دهند، كه آن قوم اساطير قديمى را برايش مى نويسند و سپس ‍ به قدرى املاء مى كنند تا حفظ شود، آن گاه به عنوان كلام خدا براى مردمش مى خواند.

پس آيه شريفه تماميش كلام كفار است ، نه اينكه به قول بعضى از مفسرين : جمله «'''اكتتبها فهى تملى عليه '''» تا آخر آن به عنوان پرسش ‍ انكارى خدا از اساطير الاولين باشد و قبل از آن از كفار، چون اين معنا با سياق درست در نمى آيد.