تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۲۲: تفاوت میان نسخه‌ها

====دستور علنى كردن دعوت به پيامبر«ص»==

در مجمع البيان گفته : كلمه «'''صدع '''» و «'''فرق '''» و «'''فصل '''» بيك معنا است ، و معناى «'''فلان صدع بالحق '''»، اين است كه فلانى حق را بى پرده و آشكارا گفت .

و اين آيه تفريع بر مطالب قبل است ، و حق هم همين بود كه بر آنها تفريع شود، براى اينكه غرض از سوره در حقيقت همين علنى كردن رسالت است ، بنا بر اين معناى آيه چنين مى شود: حال كه مطلب بدان قرار بود كه گفته شد، يعنى حال كه تو مامور به صفح جميل شدى و خود را به عنوان نذير از عذاب ما - آن عذابى كه بر مقتسمين نازل شد - معرفى نمودى ديگر مترس ، و كلمه حق را اظهار و دعوت خود را علنى كن .

از اين بيان روشن مى شود كه : جمله «'''انا كفيناك المستهزئين '''» در مقام تعليل براى جمله «'''فاصدع ...'''» است ، همچنانكه كلام هم اشعار و بلكه دلالت دارد بر اينكه اين «'''مستهزئين '''» همان مقتسمين اند كه قبلا اسمشان برده شد، و معناى آيه اين است كه حال كه مطلب بدين قرار بود كه گفته شد، پس ديگر درنگ مكن ، و دعوت به حق را علنى ساز، و از مشركين روى برتاب ، و كلمه «'''انا'''» به معناى : «'''لانا'''» است ، براى اينكه ما شر مستهزئين را از تو كفايت كرديم ، و ايشان را به عذاب خود هلاك مى سازيم ، و اين مستهزئين همانهايند كه «'''يجعلون مع الله الها آخر فسوف يعلمون : با خدا خدايانى ديگر ميگيرند، پس به زودى خواهند فهميد'''».

در اين جمله براى بار دوم اندوه و تنگ حوصلگى آن جناب را از استهزاى آنان پيش مى كشد تا مزيد عنايت خود را نسبت به تسليت و دلخوش كردن آن جناب و تقويت روحش برساند. و خداى سبحان در كلام خود و مخصوصا در سوره هاى مكى بسيار آن جناب را تسليت داده ، و اين به خاطر آن صدمات زيادى است كه ايشان در مكه با آن مواجه مى شده .

و از اينكه اين سفارش را متفرع بر تنگ حوصلگى از زخم زبانهاى كفار نموده ، معلوم مى شود كه تسبيح و حمد خدا و سجده و عبادت ، در زايل كردن اندوه و سبك كردن مصيبت ، اثر دارد.

در آيات سابق سفارش به صفح و صبر كرده بود، و اين امر به صبر، از آيه «'''و اعبد ربك حتى ياتيك اليقين : پروردگارت را عبادت كن تا برايت يقين حاصل شود'''».

بنا بر اين ، كلام مورد بحث قريب المضمون با آيه «'''استعينوا بالصبر و الصلوة '''» مى شود، كه دستور دفع شدايد و مقاومت در برابر حوادث است .

با اين بيان اين نظريه تاييد مى شود كه مراد از ساجدين در آيه مورد بحث ، نمازگزاران است ، و دستور دستور به نماز خواندن است نه تنها سجده ، و اگر نماز را سجده ناميده به خاطر اين است كه سجده افضل اجزاى نماز است ، و مقصود از تسبيح و تحميد، تسبيح و تحميد زبانى است مانند گفتن سبحان الله و الحمد لله و امثال آن . بله اگر مراد از كلمه صلات در آيه اى كه از سوره بقره نقل كرديم توجه به خداى سبحان باشد ممكن است مراد از تسبيح و تحميد - و يا آن دو با سجده - معناى لغوى آنها باشد، كه در تسبيح منزه داشتن خدا و در تحميد ثناى او در برابر نعمتهاى او، و در سجده تذلل و اظهار ذلت عبوديت است .

توضيح اينكه مراد از «'''يقين '''» در آيه : «'''و اعبد ربك حتى ياءتيك اليقين '''» مرگ است

و اما اينكه فرمود: «'''و اعبد ربك حتى ياتيك اليقين '''» اگر مراد از آن ، امر به عبادت باشد جمله مزبور به منزله تفسير براى آيه قبلى مى شود، و اگر مقصود، اخذ به عبوديت باشد - همچنانكه ظاهر سياق هم همين است و مخصوصا سياق آيات قبلى آن ، كه دستور به صفح و اعراض از مشركين را مى داد كه لازمه اش صبر است - در اين صورت جمله مذكور به قرينه قيد «'''حتى ياتيك اليقين '''» دستور سلوك در منهج تسليم و اطاعت و قيام به لوازم عبوديت خواهد بود.

بنا بر اين احتمال ، مراد از آمدن يقين ، رسيدن اجل مرگ است كه با فرا رسيدنش غيب ، مبدل به شهادت و خبر مبدل به عيان مى شود،

مؤ يد اين احتمال هم تفريع «'''فاصفح الصفح الجميل '''» بر جمله قبليش ، يعنى «'''و ما خلقنا السموات و الارض و ما بينهما الا بالحق و ان الساعة لا تية '''» است زيرا در حقيقت از اين جهت امر به عفو و صبر در برابر گفته هاى آنان فرموده كه براى ايشان روزى است كه در آن روز از ايشان انتقام مى گيرد، و اعمال ناروايشان را كيفر مى دهد. و خلاصه معناى آيه اين مى شود كه : تو بر عبوديت خود ادامه بده و همچنان بر اطاعتت و اجتنابت از معصيت صبر كن ، و نيز همچنان بر آنچه كه ايشان مى گويند تحمل كن تا مرگت فرا رسد و به عالم يقين منتقل شوى ، آن وقت مشاهده كنى كه خدا با آنان چه معامله اى مى كند.

و از اينكه فرا رسيدن مرگ را به عبارت «'''تا يقين برايت بيايد'''» تعبير كرده نيز اشعار بر اين معنا هست ، براى اينكه در اين جمله عنايت بر اين است كه مرگ در دنبال تو و طالب تو است ، و به زودى به تو مى رسد، پس ‍ بايد همچنان پروردگارت را عبادت بكنى تا او به تو برسد، و اين يقين همان عالم آخرت است كه عالم يقين عمومى ماوراء حجاب است ، نه اينكه مراد از يقين آن يقينى باشد كه با تفكر، و يا رياضت و عبادت به دست مى آيد.

اين را گفتيم تا معلوم شود اينكه بعضى پنداشته اند كه : آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه عبادت تا وقتى لازم است كه يقين نيامده باشدو همينكه انسان يقين پيدا كرد ديگر نماز و روزه واجب نيست . پندار و رأ ى فاسدى است ، براى اينكه اگر مقصود از يقين ، آن يقين معمولى باشد كه گفتيم از راه تفكر يا عبادت ، در نفس پديد مى آيد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) در هر حال آن يقين را داشته ، و آيه شريفه كه خطابش به شخص ‍ رسول اكرم است مى فرمايد عبادت كن تا يقين برايت بيايد، چطور رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) يقين نداشته با اينكه آيات بسيارى از كتاب خدا او را از موقنين و همواره بر بصيرت و بر بينه اى از پروردگارش ، و معصوم و مهتدى به هدايت الهى و امثال اين اوصاف دانسته است.

و ما ان شاء الله تعالى بعد از بحث روايتى زير، بحثى جداگانه از نظر عقل در پيرامون دوام تكليف عنوان خواهيم كرد و اثبات خواهيم نمود كه نظريه فوق تا چه حد مخدوش و غلط است .

بحث روايتى

در الدر المنثور است كه : ابن مردويه و ابن نجار از على بن ابيطالب روايت كرده اند كه در ذيل جمله فاصفح الصفح الجميل فرموده : معنايش ‍ رضايت بدون عتاب است .

و در «'''مجمع '''» از على بن ابيطالب (صلوات الله عليه ) روايت كرده كه فرموده : مراد از صفح جميل عفو بدون عتاب است .

و در «'''عيون '''» به سند خود از على بن حسن بن فضال از پدرش از حضرت رضا (عليه السلام ) در مورد آيه مذكور روايت كرده كه فرموده : مقصود عفو بدون عتاب است .

و در تهذيب به سند خود از محمد بن مسلم روايت كرده كه گفت : از امام صادق (عليه السلام ) از «'''سبع مثانى و قرآن عظيم '''» پرسش نمودم كه آيا سبع مثانى فاتحة الكتاب است ؟ فرمود: بله . عرض كردم بسم الله الرحمن الرحيم جزء عدد هفت است ؟ فرمود: بله ، آن از همه آيات ديگرش افضل است .

مؤ لف : اين معنا از طرق شيعه از امير المؤ منين (عليه السلام ) و از عده اى از امامان اهل بيت (عليهمالسلام ) و نيز از طرق اهل سنت از على (عليه السلام ) و عده اى از صحابه مانند عمر و عبد الله بن مسعود و ابن عباس ‍ و ابى بن كعب و ابو هريره و غير ايشان روايت شده است .

و در الدر المنثور است كه طبرانى در كتاب اوسط از ابن عباس روايت كرده كه گفت : مردى از رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) پرسيد به من خبر ده از كلام خدا كه مى فرمايد: «'''كما انزلنا على المقتسمين '''» فرمود: يعنى يهود و نصارى ، گفت : خبر ده از جمله «'''الذين جعلوا القرآن عضين '''»، فرمود: آنهايى كه به بعض كتاب ايمان آورده و نسبت به بعض ديگرش كفر ورزيدند.

مؤ لف : قبلا از نظر خواننده عزيز گذشت كه گفتيم : مضمون اين روايت با مكى بودن سوره نمى سازد.

و در تفسير عياشى از زراره و حمران و محمد بن مسلم از امام باقر و امام صادق (عليه السلام ) روايت كرده كه از جمله «'''الذين جعلوا القرآن عضين '''» پرسيدند فرمود: قريشند.