تفسیر:المیزان جلد۱۲ بخش۲۲: تفاوت میان نسخه‌ها

«''' و اخفض جناحك للمؤ منين '''» - مفسرين گفته انداين جمله كنايه است از تواضع و نرمخويى و بدين جهت تواضع را «'''خفض جناح '''» ناميده اند كه مرغ وقتى مى خواهد جوجه هايش را در آغوش بگيرد پر و بال خود را باز مى كند و بر سر جوجه ها مى گستراند، و خود را تسليم آنها مى كند. ليكن هر چند اين معنا كه مفسرين كرده اند با آياتى ديگر تاييد مى شود، چنانكه در وصف رسول خدا مى فرمايد: «'''فبما رحمة من الله لنت لهم '''» و نيزفرمايد: «'''بالمؤ منين رؤ ف رحيم '''» الا اينكه آنچه كه در نظير اين آيه آمده ، و مى توان خفض جناح را بر آن حمل كرد عبارتست از صبر و خويشتندارى و سازگارى با مؤ منين ، و اين صبر با اين معنا مناسبت دارد كه كنايه باشد از زير بال گرفتن مؤ منين ، و همه هم خود را مصروف و منحصر در معاشرت و تربيت و تاديب ايشان به آداب الهى نمودن ، و يا كنايه باشد از ملازمت با آنان و تنها نگذاشتن و جدا نشدن از ايشان ، همچنانكه مرغ وقتى خفض جناح مى كند ديگر پرواز را تعطيل كرده از جوجه هايش جدا نمى شود، و خداى تعالى در اين باره فرموده : «'''و اصبر نفسك مع الذين يدعون ربهم بالعشى يريدون وجهه و لا تعد عيناك عنهم تريد زينة الحيوة الدنيا'''».

«''' و قل انى انا النذير المبين '''» - يعنى من ادعايى جز اين ندارم كه نذيرى هستم تا شما را انذار كنم و از عذاب خداى سبحان بترسانم ، مبينى هستم تا آنچه را كه بدان محتاج هستيد بيان كنم ، و بيش از اين حرف و ادعايى ندارم .

پس اين چهار دستور، يعنى رغبت نكردن به متاع دنيوى كه نزد كفار است ، غصه نخوردن از كفر و استهزاى ايشان ، خفض جناح براى مؤ منين ، و روشن ساختن ماموريت خود، همان صفح جميلى است كه براى كسى مثل رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) سزاوار است ، زيرا اگر يك پيغمبرى (كه خاتم پيغمبران هم هست ) يكى از اين چهار خصوصيت را نداشته باشد امر دعوتش مختل مى گردد.

و از همين جا روشن مى شود اينكه بعضى از مفسرين گفته اند: «'''فاصفح الصفح الجميل '''» با آيه شمشير كشيدن نسخ شده . صحيح نيست ، زيرا صفح جميل آنطور كه آيه «'''لا تمدن عينيك '''» تفسيرش كرد به اعتبار خود باقى است ، حتى بعد از نازل شدن آيه شمشير و اعلام جهاد نيز قوت خود را از دست نداده ، و هيچ دليلى ندارد كه بگوئيم نسخ شده .

كَمَا أَنزَلْنَا عَلى الْمُقْتَسِمِينَ الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْءَانَ عِضِينَ

مجمع البيان گفته است : كلمه «'''عضين '''» جمع «'''عضه '''» است و اصل عضه «'''عضوه '''» بوده «'''واو'''» آنرا انداخته اند و به همين جهت جمع آن با نون آمده ، همچنان كه در «'''عزه '''» گفته شده است عزون ، چون اصل عزه نيز عزوه بوده ، و «'''تعضيه '''» به معناى تفريق است ، و از «'''اعضاء'''» گرفته شده كه هر يك از ديگرى جداست ، پس اگر بگوئيم «'''عضيت الشى ء'''» معنايش اين است كه من فلان چيز را متفرق و عضو عضو كردم ، رؤ بة (كه يكى از شعراء است در يك بيت خود) گفته است : «'''و ليس دين الله بالمعضى '''» : دين خدا تفرقه پذير نيست ))، اين بود محل حاجت ما از گفتار صاحب مجمع .

مقصود از «'''مقتسمين '''» و وجه تسميه آنان به اين نام

«''' كما انزلنا على المقتسمين '''» - سياق كلام بى اشاره به اين معنا نيست كه اين جمله متعلق است به جمله مقدر كه جمله «'''و قل انى انا النذير المبين '''» بدان اشاره دارد، پس معناى جمله مورد بحث اين مى شود كه من ترساننده اى هستم كه شما را از آن عذابى كه قبلا بر مقتسمين نازل شده بود مى ترسانم و مقصود از مقتسمين همانهايند كه خداى تعالى در جمله «'''الذين جعلوا القرآن عضين '''» توصيفشان كرده ، و به طورى كه در روايات آمده طائفه اى از قريش بودند كه قرآن را پاره پاره كرده عده اى گفتند سحر است ، عده اى ديگر گفتند افسانه هاى گذشتگان است ،

جمعى گفتند ساختگى است ، و نيز راه ورودى به مكه را قسمت قسمت كردند، در موسم حج هر چند نفرى سر راهى را گرفتند تا نگذارند مردم نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) بروند، و به زودى روايات مذكور در بحث روايتى خواهد آمد ان شاء الله تعالى .

بعضى هم گفته اند: «'''جمله كما انزلنا على المقتسمين '''» متعلق به قبل است آنجا كه مى فرمود: «'''و لقد آتيناك سبعا من المثانى '''»، و معنايش ‍ اين است كه ما قرآن را بر تو نازل كرديم آنطور كه بر مقتسمين نازل كرديم ، و بنا بر اين معنا، مقصود از مقتسمين ، يهود و نصارى هستند كه قرآن را قسمت قسمت نموده گفتند به بعض آن ايمان داريم ولى به بعضى ديگرش ايمان نداريم .

ليكن اين حرف وقتى درست است كه سوره مورد بحث در مدينه نازل شده باشد، و حال آنكه در مكه نازل شده و در آن روز رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) گرفتار مخالفتهاى يهود و نصارى نشده بود، و لذا مى بينيم آيه اى كه اين معنا را از يهود و نصارى نقل مى كند كه گفتند: «'''آمنوا بالذى انزل على الذين آمنوا وجه النهار و اكفروا آخره '''» - و نظائر آن ، همه بعد از هجرت و در مدينه نازل شده است ، و دليل بر گفتار ما كه سوره مورد بحث در مكه نازل شده خود سياق آيات آن است .

بعضى ديگر گفته اند: وجه تسميه «'''مقتسمين '''» به اين اسم اين است كه انبياى خداى را و همچنين كتابهاى آنان را جزء جزء كردند، به بعضى ايمان آوردند، و به بعضى ديگر كفر ورزيدند. ليكن اين حرف هم صحيح نيست ، زيرا در معرفى مقتسمين فرموده : آنهايى كه قرآن را پاره پاره مى كنند، نه آنهائى كه انبياء و كتب انبياء را پاره پاره مى كنند.

پس ظاهر اين است كه دو آيه مورد بحث قومى را ياد آورى مى كنند كه در اوائل بعثت بر عليه بعثت و براى خاموشى نور قرآن قيام كرده بودند، و آن را پاره پاره كردند، تا به اين وسيله مردم را از راه خدا باز دارند، و خداوند هم عذاب را بر ايشان نازل كرده و هلاكشان نموده است ، آنگاه در باره مال كار ايشان فرموده : «'''فو ربك لنسئلنهم اجمعين عما كانوا يعملون '''».

دستور علنى كردن دعوت به پيامبر(ص ): «'''فاصدع بما تؤ مر'''»

فَاصدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَ أَعْرِض عَنِ الْمُشرِكِينَ

وَ لَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّك يَضِيقُ صدْرُك بِمَا يَقُولُونَ

فَسبِّحْ بحَمْدِ رَبِّك وَ كُن مِّنَ السجِدِينَ وَ اعْبُدْ رَبَّك حَتى يَأْتِيَك الْيَقِينُ

اين را گفتيم تا معلوم شود اينكه بعضى پنداشته اند كه : آيه شريفه دلالت دارد بر اينكه عبادت تا وقتى لازم است كه يقين نيامده باشدو همينكه انسان يقين پيدا كرد ديگر نماز و روزه واجب نيست . پندار و رأ ى فاسدى است ، براى اينكه اگر مقصود از يقين ، آن يقين معمولى باشد كه گفتيم از راه تفكر يا عبادت ، در نفس پديد مى آيد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) در هر حال آن يقين را داشته ، و آيه شريفه كه خطابش به شخص ‍ رسول اكرم است مى فرمايد عبادت كن تا يقين برايت بيايد، چطور رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) يقين نداشته با اينكه آيات بسيارى از كتاب خدا او را از موقنين و همواره بر بصيرت و بر بينه اى از پروردگارش ، و معصوم و مهتدى به هدايت الهى و امثال اين اوصاف دانسته است .