تفسیر:المیزان جلد۱ بخش۴: تفاوت میان نسخه‌ها

# نكته اول اين كه: طرقى كه به سوى خدای تعالى منتهى مى شود، از نظر كمال و نقص، و نايابى و رواجى، و دورى و نزديكی اش از منبع حقيقت، و از صراط مستقيم، مختلف است. مانند: طريقه اسلام و ايمان و عبادت و اخلاص وإخبات.

# نكته دوم اين كه: همانطور كه «صراط مستقيم» مهيمن و مافوق همه سبيل هاست، همچنين اصحاب صراط مستقيم كه خدا آنان را در آن صراط جاى داده، مهيمن و مافوق ساير مردمند. چون خدای تعالى امور آنان را خودش به عهده گرفته، و امور مردم را به عهده آنان نهاده، و امر هدايت ايشان را به آنان واگذار نموده و فرموده: «'''و حسن أولئك رفيقا'''»: (اينان بهترين رفيق اند). و نيز فرموده: «'''إنّما وليّكم اللّه و رسوله و الّذين آمنوا، الّذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و هم راكعون'''»: (تنها ولىّ و سرپرست شما خداست، و رسول او، و آنان كه ايمان آورده اند، يعنى آنان كه نماز می گذارند، و در حال ركوع صدقه می دهند)، كه به حكم آيه اول، صراط مستقيم و يا بگو «'''صراط الّذين أنعم اللّه عليهم'''»، را صراط انبياء و صدّيقين و شهداء و صالحين دانسته، به حكم آيه دوم با در نظر گرفتن روايات متواتره صراط، اميرالمؤمنين على بن ابي طالب عليهم السلام شمرده است، و آن جناب را اوّلين فاتح اين صراط دانسته كه إن شاء اللّه بحث مفصل آن در آيه بعدى خواهد آمد.

# نكته سوم اين كه: وقتى مى گویيم: «ما را به سوى صراط مستقيم هدايت فرما»، هدايت به سوى صراط مستقيم وقتى معنايش مشخص مى شود، كه معناى صراط مستقيم معين گردد. لذا ما نخست به بحث لغوى آن پرداخته، مى گویيم: در صحاح گفته: هدايت به معناى دلالت است. ساير علماى اهل لغت به وى اشكال كرده اند، كه اين كلمه همه جا به معناى دلالت نيست، بلكه وقتى به معناى دلالت است، كه مفعول دومش را به وسيله كلمه (إلى) بگيرد. و امّا در جایی كه خودش ‍ و بدون كلمه نامبرده، هر دو مفعول خود را گرفته باشد، نظير آيه «إهدنا الصراط» - كه هم ضمير (نا) و هم (صراط) را مفعول گرفته - به معناى ايصال و رساندن مطلوب است. مثل كسى كه در مقابل شخصى كه مى پرسد: منزل زيد كجا است؟ دست او را گرفته، بدون دادن آدرس و دلالت زبانى، او را به در خانه زيد برساند.