المائدة ٦٩

إِنَ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ الَّذِينَ‌ هَادُوا وَ الصَّابِئُونَ‌ وَ النَّصَارَى‌ مَنْ‌ آمَنَ‌ بِاللَّهِ‌ وَ الْيَوْمِ‌ الْآخِرِ وَ عَمِلَ‌ صَالِحاً فَلاَ خَوْفٌ‌ عَلَيْهِمْ‌ وَ لاَ هُمْ‌ يَحْزَنُونَ‌

گسترشکپی متن آیه
إِنَ‌ الَّذِينَ‌ آمَنُوا وَ الَّذِينَ‌ هَادُوا وَ الصَّابِئُونَ‌ وَ النَّصَارَى‌ مَنْ‌ آمَنَ‌ بِاللَّهِ‌ وَ الْيَوْمِ‌ الْآخِرِ وَ عَمِلَ‌ صَالِحاً فَلاَ خَوْفٌ‌ عَلَيْهِمْ‌ وَ لاَ هُمْ‌ يَحْزَنُونَ‌

ترجمه

مکارم شیرازیبهرامپورفولادوندالهی قمشه‌ایانصاریانآیتیخرمشاهیمجتبویخرمدلصادقی تهرانیمعزیenglish

آنها که ایمان آورده‌اند، و یهود و صابئان و مسیحیان، هرگاه به خداوند یگانه و روز جزا، ایمان بیاورند، و عمل صالح انجام دهند، نه ترسی بر آنهاست، و نه غمگین خواهند شد.

بى‌گمان، آنها كه [صورى‌] ايمان آوردند و آنها كه يهودى شدند و مسيحيان و صابئى‌ها، هر كه [از اينان‌] به خداى يگانه و روز جزا ايمان [واقعى‌] بياورد و عمل نيكو انجام دهد، نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين مى‌شوند

كسانى كه ايمان آورده و كسانى كه يهودى و صابئى و مسيحى‌اند، هر كس به خدا و روز بازپسين ايمان آورد و كار نيكو كند، پس نه بيمى بر ايشان است و نه اندوهگين خواهند شد.

البته هر کس از گرویدگان به اسلام و یهودان و ستاره‌پرستان و نصاری که به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نیکوکار شود هرگز آنان را ترسی و اندوهی (در عالم آخرت) نخواهد بود.

یقیناً کسانی که [از روی ظاهر] به اسلام گرویده اند و یهودی ها و صابئان و نصاری [با مُتّصف بودن به عنوان اسلام یا یهودیت یا صابئیت یا نصرانیّتْ، اهل سعادت و نجات نیستند،] هر کدام [از این گروه ها در زمان هر پیامبری از روی یقین و اخلاص] به خدا و روز قیامت ایمان آورده و کار شایسته انجام داده باشند، نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می شوند.

هرآينه از ميان آنان كه ايمان آورده‌اند و يهود و صابئان و نصارا هر كه به خدا و روز قيامت ايمان داشته باشد و كار شايسته كند بيمى بر او نيست و محزون نمى‌شود.

از مؤمنان و یهودیان و صابئین و مسیحیان، هر کس که به خداوند و روز بازپسین ایمان آورده و نیکوکاری کرده باشد، نه بیمی بر آنهاست و نه اندوهگین می‌شوند

همانا كسانى كه ايمان آوردند و كسانى كه يهودى شدند و صابئان و ترسايان هر كه به خدا و روز بازپسين ايمان آورد و كار نيك و شايسته كند نه بيمى بر آنان باشد و نه اندوهگين شوند.

بیگمان کسانی از مسلمانان و یهودیان و صابئان و مسیحیان (اهل نجات هستند و) خوف و هراسی (از عذاب دوزخ در جهان جاویدان) و غم و اندوهی (بر عمر سپری شده در جهان گذران) ندارند آنان که به خدا و قیامت ایمان داشته باشند و کار شایسته انجام دهند.

بی‌گمان کسانی که ایمان آورده و کسانی (هم) که یهودی شده و (یا) صابئی [:التقاطی] و (یا) نصرانی‌اند، هر کس به خدا و روز بازپسین ایمان آورد و کار نیکو کند، نه بیمی بر ایشان است و نه ایشان اندوهگین می‌شوند.

همانا آنکه ایمان آوردند و آنان که جهود شدند و صابیان و ترسایان هر کس ایمان آرد به خدا و روز بازپسین و کردار شایسته کند نیست بر ایشان بیمی و نه اندوهگین شوند

Those who believe, and the Jews, and the Sabians, and the Christians—whoever believes in Allah and the Last Day, and does what is right—they have nothing to fear, nor shall they grieve.

ترتیل:

ترجمه:

المائدة ٦٨	آیه ٦٩	المائدة ٧٠
سوره : سوره المائدة نزول : ٧ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢٦ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا»: مسلمانان. مؤمنانی که در روزگاران گذشته به پیغمبران ایمان آورده‌اند. «الصَّابِئُونَ»: ستاره‌پرستان. خورشیدپرستان. آنان که از هر دینی قسمتی را برگرفته‌اند، و ... واژه (الصَّابِئُونَ) مبتدا است و خبر آن محذوف بوده و تقدیر چنین می‌شود: إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هَادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصَارَی کَذلِکَ. و یا خبر آن جمله (مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الأخِرِ) است.

تفسیر

المیزاننمونهتفسیر نوراثنی عشریروان جاویداطیب البیانبرگزیده تفسیر نمونهتسنیم

---

• آيات ۸۶ - ۶۸، سوره مائده
• نكته درباره جمله : ((لستم على شى ء)) در آيه شريفه :((قل يا اهل الكتاب لستم على شى ء...))
• يهود و نصارا فاقد پايگاهى قابل اعتماد براى اقامه دين هستند
• اسم و لقب هيچ اثرى در سعادت آدمى ندارد و فقط ايمان به خدا و روز جزا وعمل صالح مايه سعادت است
• چون يهود براى خود برترى مى پنداشتند كور و كر شدند (از دين حق و شنيدن پند عاجزگشتند)
• بطلان و نامعقول بودن سخن نصارا كه گفته اند: ((ان الله ثالث ثلثة ))
• چگونگى اعتقاد به تثليث در ميان عوام نصارا
• احتجاج بر نفى الوهيت مسيح (ع ) و نيز نفى الوهيت ما در مسيح (بنابر يكاحتمال در معناى آيه )
• استدلال بروجوب عبادت خداى سبحان و عبادت نكردن هر چه جز او
• نكاتى كه در استدلال و احتجاج فوق در آيه شريفه وجود دارد
• نكته اينكه در جمله : ((مالا يملك لكم ضرا ولا نفعا)) و جملات مشابه آن ((ضر))قبل از ((نفع )) آورده شده است
• معناى علو و بيات جايگاه (غدير) نزد قديم يهود
• غلو اهل كتاب كه از آن نهى شده اند اين بوده كه انبياء و احبار و راهبان خود را تا مقامربوبيت بالا مى برده اند
• اعتقاد به پدرى و پسرى از اقوام بت پرست به مسيحيت راه يافته است
• علت اينكه نصارا نزديك ترين ملت ها به مسلمين از جهت دوستى معرفى شده اند
• وجود علماء و پارسايان بسيار در ميان نصارا و استكبار نور زيدن آنها علت انس بيشترآنان با مسلمين بوده است
• چند روايت در مورد اقوامى كه به شكل خوك و ميمون مسخ شدند
• رواياتى درباره امر به معروف و نهى از منكر و تعليم احكام الهى
• رواياتى در ذيل آيه : ((ذلك بان منهم قسيسين ...)) ونزول آن در شاءن نصاراى حبشه و داستان نجاشى
• قرآن كريم وحدت عدديه را از پروردگار جل وعلا نفى مى كند
• چون خداى تعالى مالك تمامى كمالات و اصيل در هر كمالى است ، اتصاف او به وحدت وكثرت عدديه محال است
• نفى وحدت عددى در سوره توحيد
• وحدت خداوند سبحان در توحيدى كه نصارا معتقدند و حدت عددى است كه قرآن منكر آن است
• (شرح و تفسير سخنانى از اميرالمؤ منين (ع ) درباره توحيد خداى سبحان ، نفى وحدتعددى و نفى حد از ذات اقدس الهى و...)
• شرح كلماتى از خطبه اميرالمؤ منين در نهج البلاغه درباره توحيد و صفات الهى
• خطبه ديگرى از كلام نورانى اميرالمؤ منين (ع ) در نهج البلاغه
• خطبه نورانى ديگرى از نهج البلاغه و شرح آن
• كلام گوهربار ديگرى از مولا اميرالمؤ منين (ع ) در توحيد و صفات خداوند
• خطبه ديگرى از اميرالمؤ منين (ع ) درباره توحيد الهى از كتاب احتجاج طبرسى
• فرمايش رسول خدا (ص ) درباره معناى توحيد بروايت اميرالمؤ منين (ع )
• (درباره اعتقاد به ودت عددى خداوند و رد آن در سخنان امام على (ع ))

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‌ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ «69»

همانا كسانى كه ايمان آوردند ومؤمنان و يهوديان و صابئان و مسيحيان، هر كدام به خدا و روز قيامت ايمان آورده و كار شايسته انجام دهند، بيم و اندوهى بر آنان نيست.

نکته ها

كلمه‌ى «صابئين» كه سه بار در قرآن و در كنار يهود و نصارا آمده است، به كسانى گفته مى‌شود كه پيرو يكى از اديان آسمانى بودند؛ ولى به مرور زمان انحرافاتى در آنان پيدا شده است، از جمله اعتقاد به تأثير ستارگان و كناره‌گيرى از معاشرت با مردم و داشتن آداب مخصوصى در زندگى.

پيروان اديان مختلف، پس از آمدن دين جديد، بايد به آن ايمان آورند، وگرنه بعثت انبياى بعدى بيهوده خواهد بود. يهود و نصارا و صابئان، هر كدام مثل مسلمانان به پيامبر اسلام ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند، بيم و اندوهى نخواهند داشت.

از ميان همه‌ى اديان گذشته، نام يهود و نصارا و صابئين برده شده، چون از اديان الهى هستند كه از سايرين براى قبول دعوت حقّ سزاوارترند.

پیام ها

1- از اصول مشترك همه اديان آسمانى، ايمان به خدا و قيامت و رسالت انبيا است. مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ‌ ...

2- ملاك سعادت در همه‌ى اديان آسمانى، ايمان و عمل صالح است، نه ادّعا و نام. مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ...

3- ايمان از عمل جدا نيست. آمَنَ‌ ... وَ عَمِلَ‌

4- آرامش واقعى، در سايه‌ى ايمان و عمل صالح است. مَنْ آمَنَ‌ ... وَ عَمِلَ صالِحاً

جلد 2 - صفحه 342

فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‌ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (69)

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا: بدرستى كه آنانكه ايمان آوردند به زبان‌ وَ الَّذِينَ هادُوا: و آنانكه دين يهود دارند وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‌: و صايبان (ستاره پرستان) و نصارى‌ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ: هر كه ايمان آورد از اينها به دل صاف و نيت خالص به خدا و روز قيامت‌ وَ عَمِلَ صالِحاً: و كار شايسته و عمل خير بجا آرند فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ‌: پس هيچ ترسى نيست بر ايشان از هجوم عذاب‌ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ‌: و نيستند ايشان كه غمگين باشند از فوت ثواب.

تبصره- حضرت بارى تعالى نظر به رحمت واسعه كه «رحمتى وسعت كلّ شى‌ء» اذن عام داده نسبت به عموم ملل عالم، و مى‌فرمايد: هر كه به صدق و اخلاص مؤمن گردد به خدا و روز قيامت، و عمل صالح كه شرط مقوّم وجود

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 144

ايمان است بجا آورد، خوف و حزنى در روز جزا براى او نخواهد بود. پس مبادرت كنيد اى غافلين، از اين سعادت عظمى فرصت غنيمت شمرده، خود را از فيوضات رحمت سبحانى محروم ننمائيد.

در اسرائيليات حق تعالى فرمايد: يابن آدم تقدّم على عملك فانّك فى هدم عمرك و من يوم خرجت من بطن امّك تدنو فى كلّ يوم قبرك فلا تكن كالخشب الّذى يحرق نفسه بالنّار لغيره لا اله الّا اللّه حقا حقّا و محمّد عبدى و رسولى. اى پسر آدم، سبقت بگير بر عمل خود. پس بدرستى كه تو در تمام كردن عمر خود هستى و از روزى كه از شكم مادرت بيرون آمده‌اى نزديك مى‌شوى هر روز به قبر خود. پس مباش مانند هيزم كه مى‌سوزاند خودش را به آتش به جهت غير خود، نيست معبودى مستحق عبادت مگر اللّه به حق و حقيقت، و محمّد صلى اللّه عليه و آله بنده من و رسول من است.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ الَّذِينَ هادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصارى‌ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (69)

بيان‌

ترجمه و تفسير اين آيه در اوائل سوره بقره گذشت و تفاوت مهمّى ندارد جز رفع صابئون كه ظاهرا بابتدائيّت و خبر آن معلوم بخبر انّ ميباشد ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

إِن‌َّ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ الَّذِين‌َ هادُوا وَ الصّابِئُون‌َ وَ النَّصاري‌ مَن‌ آمَن‌َ بِاللّه‌ِ وَ اليَوم‌ِ الآخِرِ وَ عَمِل‌َ صالِحاً فَلا خَوف‌ٌ عَلَيهِم‌ وَ لا هُم‌ يَحزَنُون‌َ (69)

محققا كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آوردند و كساني‌ ‌که‌ انتساب‌ بيهود دارند و صابئين‌ و نصاري‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ بخدا و روز آخرت‌ دارند و عمل‌ صالح‌ ‌از‌ ‌آنها‌ صادر ميشود ‌پس‌ نيست‌ خوفي‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ و نيستند ‌آنها‌ غمناك‌.

‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ باندك‌ اختلافي‌ ‌در‌ سوره‌ بقره‌ ‌آيه‌ 61 ‌که‌ ‌در‌ مجلد دوم‌ صفحه‌ 48 گذشت‌ احتياج‌ بشرح‌ ندارد مختصر كلامي‌ ‌که‌ بايد متذكر شويم‌ چند جمله‌ ‌است‌ يكي‌ وجه‌ اينكه‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ و الصابئون‌ مرفوع‌ ‌شده‌ بخلاف‌ سوره‌ بقره‌ چيست‌، مفسرين‌ اختلاف‌ شديدي‌ دارند و رد و ايراد بيكديگر ‌که‌ ذكر ‌آنها‌ ‌لا‌ يسمن‌ و ‌لا‌ يغني‌ ‌من‌ جوع‌ ‌است‌، و آنچه‌ بنظر ميرسد و الصابئون‌ خبر مبتداء محذوف‌ ‌است‌ ‌هم‌ الصابئون‌ و جمله‌ عطف‌ بجمله‌ آمنوا و جمله‌ هادوا ‌است‌ ‌يعني‌ و ‌الّذين‌ ‌هم‌ الصابئون‌ و النصاري‌. جمله‌ دوم‌‌-‌ مراد ‌از‌ صابئون‌ چيست‌ بعضي‌ گفتند ‌که‌ فرقه‌اي‌ هستند ‌که‌ دين‌ ‌آنها‌ مأخوذ ‌از‌ يهود و نصاري‌ و مجوس‌ ‌است‌، بعضي‌ گفتند معتقد بنوح‌ هستند و كليه‌ انبياء ‌بعد‌ ‌از‌ ‌او‌ ‌را‌ منكرند، لكن‌ خبر ‌از‌ حضرت‌ رضا ‌عليه‌ ‌السلام‌ ‌است‌ فرمود عبده‌ نجوم‌ هستند. جمله‌ سوم‌‌-‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌اينکه‌ چهار طائفه‌ ‌را‌ دو دسته‌ ميكند: دسته‌ اول‌ مؤمنيني‌ ‌که‌ ايمان‌ ظاهري‌ آورده‌ و يهود و نصاري‌ و صابئيني‌ ‌که‌ بشرف‌ اسلام‌ مشرف‌ نشده‌اند ‌که‌ مستحق‌ عذاب‌ ابدي‌ هستند و قابليت‌ بهشت‌ و نعم‌ ‌آن‌ ‌را‌ ندارند، دسته‌ دوم‌ كساني‌ ‌که‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ چهار طائفه‌ موفق‌ بايمان‌ حقيقي‌

جلد 6 - صفحه 429

بخدا و روز جزاء دارند و اعمال‌ صالحه‌ ‌از‌ ‌آنها‌ صادر ميشود اينها هيچ‌ خوفي‌ ‌از‌ عذاب‌ ندارند و اهل‌ نجات‌ هستند و ‌از‌ هيچ‌ گونه‌ نعمي‌ محروم‌ نخواهند شد ‌که‌ موجب‌ خسران‌ ‌آنها‌ گردد.

برگزیده تفسیر نمونه

---

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- ایمان به خدا و قیامت و انجام عمل صالح، شرط رهایى مسلمانان، یهودیان، صائبیها و نصارا از هرگونه ترس و اندوه (إنّ الذین ءامنوا و الذین هادوا و الصبئون و النصرى ... و لا هم یحزنون) «صابئى» که مفرد «صابئون» است به کسى گفته مى شود که آیین خویش را رها کرده و به آیینى دیگر گرویده باشد ; با توجه به این معنا مى توان گفت مصداق مورد نظر از «الصبئون» در این آیه به قرینه وقوع آن بین «الذین ءامنوا و الذین هادوا» «و النصرى»، کسانى هستند که با ترک اسلام و یا یهودیت پذیراى آیین نصارا شده باشند.

۲- مسلمانان، یهودیان، مسیحیان و صابئیها، سزاوارترین امتها براى ایمان راستین به خدا و قیامت و انجام عمل صالح (إنّ الذین ءامنوا و الذین هادوا و الصبئون و النصرى من ءامن) نام بردن از ملتهاى مذکور با اینکه ایمان راستین از هر امتى (من ءامن ...) موجب رهایى از ترس و اندوه است -، مى تواند اشاره به این باشد که پیروان این ادیان از دیگران سزاوارتر و داراى زمینه بیشترى براى پذیرش ایمان حقیقى هستند.

۳- آیین یهود، نصارا و صابئین، از ادیان رسمى و الهى (إنّ الذین ءامنوا و الذین هادوا و الصبئون و النصرى ... فلاخوف علیهم) درباره آیین صابئیها نظرات مختلفى بیان شده است، علامه طباطبایى در تفسیر «المیزان» پس از اشاره به اقوالى گوناگون تأیید مى کند که آیین صابئى آیینى ممزوج از دین یهود، مجوس و حرانیه بوده است.

۴- ایمان به خدا و قیامت و رسالت انبیا، از اصول مشترک ادیان آسمانى (إنّ الذین ءامنوا و الذین هادوا و الصبئون ... من ءامن باللّه و الیوم الاخر) ایمان به رسولان الهى، از عناوین مذکور در آیه (الذین ءامنوا ... النصرى) استفاده شده است.

۵- لزوم انجام اعمال صالح، از دستورات تمامى ادیان الهى (إنّ الذین ءامنوا ... من ءامن باللّه و الیوم الاخر و عمل صلحاً)

۶- لزوم همراهى ایمان با عمل صالح براى نیل به سعادت و آرامش (من ءامن ... و عمل صلحاً فلاخوف علیهم و لا هم یحزنون)

۷- صابئیها نسبت به دیگر پیروان ادیان الهى داراى زمینه کمترى براى گرایش به ایمان واقعى* (إنّ الذین ءامنوا و الذین هادوا و الصبئون و النصرى) مرفوع بودن کلمه «الصبئون»، نشان مى دهد که تأکید مستفاد از «انّ» در مورد صابئیها وجود ندارد.

۸- تنها انتساب به ادیان الهى بدون ایمان واقعى به خدا و قیامت و انجام عمل صالح، سعادت آفرین نخواهد بود. (إنّ الذین ءامنوا ... من ءامن باللّه و الیوم الاخر و عمل صلحاً فلاخوف) با توجه به اینکه جمله «من ءامن ...» خبر براى «الذین ءامنوا» است، تکرار ایمان در این دو فراز و نبود ضمیر در جمله خبرى مى رساند که سعادت، در گرو ایمان حقیقى به خدا و قیامت و انجام عمل صالح مى باشد و در این جهت میان منتسبان به ادیان آسمانى و غیر آنان تفاوتى وجود ندارد.

۹- ایمان به خدا و قیامت و پیشه نمودن عمل صالح، پایه هاى سعادت و رستگارى امتها (إنّ الذین ءامنوا ... و الیوم الاخر و عمل صلحاً فلاخوف علیهم و لا هم یحزنون)

۱۰- آرامش خاطر و ترس نداشتن از آینده، در گرو ایمان به خدا و قیامت و عمل صالح (من ءامن باللّه و الیوم الاخر ... فلاخوف علیهم و لا هم یحزنون)

۱۱- کفر به خدا و قیامت و نداشتن عمل صالح، موجب غلبه ترس و اندوه بر آدمى (من ءامن باللّه و الیوم الاخر و عمل صلحاً فلاخوف علیهم و لا هم یحزنون)

موضوعات مرتبط

• ادیان:۳ تعالیم ادیان ۳ ۵ ; مشترکات ادیان ۳ ۴ ; مقبولات ادیان ۳ ۵
• اطمینان: عوامل اطمینان ۶، ۱۰
• اندوه: موجبات اندوه ۱۱ ; موجبات نجات از اندوه ۱
• ایمان: آثار ایمان ۱، ۶، ۸، ۹، ۱۰ ; ایمان به انبیا ۴ ; ایمان به خدا ۱، ۲، ۴، ۸، ۹، ۱۰ ; ایمان به قیامت ۱، ۲، ۴، ۸، ۹، ۱۰ ; ایمان و عمل صالح ۶ ; متعلق ایمان ۱، ۲، ۴، ۸، ۹، ۱۰ ;
• پیروان ادیان:۷، ۸
• ترس: موانع ترس ۱۰ ; موجبات ترس ۱۱ ; موجبات نجات از ترس ۱
• رستگارى: عوامل رستگارى ۹
• سعادت: عوامل سعادت ۶، ۸، ۹
• صابئان: ایمان صابئان ۱ ; دین صابئان ۳ ; عقیده صابئان ۷ ; مسؤولیت صابئان ۴
• عمل: آثار عمل صالح ۱، ۶، ۹، ۱۰ ; اهمیت عمل صالح ۲، ۵، ۸ ; ترک عمل صالح ۱۱
• کفر: به خدا ۱۱ ; کفر به قیامت ۱۱
• مسلمانان: مسؤولیت مسلمانان ۲
• مسیحیان: ایمان مسیحیان ۱ ; مسؤولیت مسیحیان ۴
• مسیحیت: دین مسیحیت ۳
• یهود: ایمان یهود ۱ ; دین یهود ۳ ; مسؤولیت یهود ۴