الفرقان ٣٤
فضاهای نام
بیشتر
- بیشتر
عملکردهای صفحه
| گسترشکپی متن آیه |
|---|
| الَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلَى وُجُوهِهِمْ إِلَى جَهَنَّمَ أُولٰئِکَ شَرٌّ مَکَاناً وَ أَضَلُ سَبِيلاً |
ترجمه
| الفرقان ٣٣ | آیه ٣٤ | الفرقان ٣٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یُحْشَرُونَ ... إِلی ...»: (نگا: انعام / و ، انفال / ). «مَکاناً»: مراد مرتبه و پلّه و پایه دنیوی، و یا منزل و مأوی و جایگاه اخروی است.
تفسیر
- آيات ۳۲ - ۴۰ سوره فرقان
- توضیح طعنه و اعتراض کفار به تدریجی بودن نزول قرآن
- بیان علت و حکمت تدریجی بودن نزول قرآن کریم
- پاسخ به اشکالی در ارتباط با نزول تدریجی آیات قرآن
- بیان ضعف وجوهی که مفسران، در توجیه نزول تدریجی قرآن گفته اند
- مقصور از گمراهانی که در قیامت، بر صورت هایشان محشور می شوند
- یادآوری هلاک ساختن اقوام کافر پیشین و اقوام بسیار دیگر
- بحث روايتى
تفسیر نور (محسن قرائتی)
الَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلى وُجُوهِهِمْ إِلى جَهَنَّمَ أُوْلئِكَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضَلُّ سَبِيلًا «34»
كسانى كه بر صورت‌هاشان به سوى جهنّم محشور مى‌شوند، آنان بدترين مكان را دارند و منحرف‌ترين راه را مى‌روند.
پیام ها
1- تحقير انبيا، سبب تحقير خود در قيامت است. «يُحْشَرُونَ عَلى وُجُوهِهِمْ»
2- گمراه‌ترين مردم كسانى‌اند كه در برابر انبيا اشكال‌تراشى مى‌كنند. «أَضَلُّ سَبِيلًا»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
الَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلى وُجُوهِهِمْ إِلى جَهَنَّمَ أُوْلئِكَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضَلُّ سَبِيلاً (34)
بعد از آن شآمت عاقبت آنها را اخبار فرمايد:
الَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلى وُجُوهِهِمْ: مشركان آنانند كه حشر كرده شوند بر رويهاى خود، يعنى روى به زمين نهاده و پاها به هوا مى‌روند، إِلى جَهَنَّمَ:
بسوى جهنم، يا روى ايشان را به زمين كشند تا به جهنم در آيند. حاصل آنكه مشركان محشور شوند در حالتى كه منكوس باشند و به زمين كشند تا بجهنم.
در منهج- روايت شده كه: روز قيامت مردم بر سه صنف محشور شوند:
صنفى بر چهار پا، و صنفى بر قدمها، و صنفى بر صورتها. «1» در صحيح بخارى- انس بن مالك روايت كرده كه مردى از حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله سؤال نمود چگونه كافر را بر وى محشور سازند؟ فرمود:
آن ذاتى كه كافر را بر هر دو پا راه مى‌برد، قادر است بر آنكه او را بر روى محشور سازد. «2» أُوْلئِكَ شَرٌّ مَكاناً: آنان را كه به اين هيبت به جهنم برند، آن گروه بدترند از حيث مكان، يعنى مكان ايشان بدتر است از فقراى مؤمنين كه در دنيا داشته‌اند و ايشان طعنه مى‌زدند كه: «اى الفريقين خير مقاما و احسن نديا».
وَ أَضَلُّ سَبِيلًا: و گمراه‌ترند از حيث راه، زيرا راه آنها كشاننده است به آتش جهنم.
«1». تفسير منهج الصادقين، ج 6، ص 374، چاپ كتابفروشى اسلاميّه.
«2». صحيح بخارى، الجزء السادس، كتاب التفسير، سورة الفرقان، ص 137، روايت 12.
جلد 9 - صفحه 336
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ وَ كَفى بِرَبِّكَ هادِياً وَ نَصِيراً (31) وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتِيلاً (32) وَ لا يَأْتُونَكَ بِمَثَلٍ إِلاَّ جِئْناكَ بِالْحَقِّ وَ أَحْسَنَ تَفْسِيراً (33) الَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلى وُجُوهِهِمْ إِلى جَهَنَّمَ أُوْلئِكَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضَلُّ سَبِيلاً (34) وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ وَ جَعَلْنا مَعَهُ أَخاهُ هارُونَ وَزِيراً (35)
فَقُلْنَا اذْهَبا إِلَى الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا فَدَمَّرْناهُمْ تَدْمِيراً (36) وَ قَوْمَ نُوحٍ لَمَّا كَذَّبُوا الرُّسُلَ أَغْرَقْناهُمْ وَ جَعَلْناهُمْ لِلنَّاسِ آيَةً وَ أَعْتَدْنا لِلظَّالِمِينَ عَذاباً أَلِيماً (37) وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ أَصْحابَ الرَّسِّ وَ قُرُوناً بَيْنَ ذلِكَ كَثِيراً (38) وَ كُلاًّ ضَرَبْنا لَهُ الْأَمْثالَ وَ كُلاًّ تَبَّرْنا تَتْبِيراً (39) وَ لَقَدْ أَتَوْا عَلَى الْقَرْيَةِ الَّتِي أُمْطِرَتْ مَطَرَ السَّوْءِ أَ فَلَمْ يَكُونُوا يَرَوْنَها بَلْ كانُوا لا يَرْجُونَ نُشُوراً (40)
ترجمه
و همچنين قرار داديم براى هر پيغمبرى دشمنى را از گناهكاران و بس باشد پروردگار تو كه راهنما باشد و يارى كننده
و گفتند آنها كه كافر شدند چرا فرو فرستاده نشد بر او قرآن تمامى يك دفعه اين چنين باشد تا ثابت داريم بآن دل تو را و بتأنّى فرستاديمش بتأنّى فرستادنى
و نمى‌آورند براى تو مثلى مگر آنكه آورديم براى تو بحق و خوبتر از جهت بيان
آنانكه برانگيخته شوند بر رويهاشان بسوى دوزخ آنها بدترند از جهت جاى و گم گشته‌ترند از راه
و بتحقيق داديم بموسى تورية را و قرار داديم با او برادرش هارون را وزير
پس گفتيم برويد بسوى قومى كه تكذيب كردند آيتهاى ما را پس هلاك كرديم آنها را هلاك كردنى
و قوم نوح چون تكذيب كردند پيغمبران را غرق كرديمشان و قرار داديم آنها را براى مردمان نشانه‌اى و آماده ساختيم براى ستمكاران عذابى دردناك
و عاد را و ثمود را و اصحاب رس را و اهل قرنهائى ميان اين بسيار
و همگى را زديم براى آنان مثلها و همه را نيست كرديم نيست كردنى
و هر آينه بتحقيق گذشتند بر قريه‌اى كه باريده شد بر آن باران بد آيا پس نبودند كه به بينند آنرا بلكه
جلد 4 صفحه 71
بودند نااميد از حشر.
تفسير
خداوند تبارك و تعالى براى تسليت خاطر پيغمبر خود فرموده و چنانچه براى تو دشمنانى است از قوم مشركت قرار داديم ما براى هر پيغمبرى از پيغمبران سابق دشمنى يا دشمنانى از كفار گناه‌كار چون عدوّ بر واحد و جمع اطلاق ميشود مانند نمرود در برابر حضرت ابراهيم يا فرعون در مقابل حضرت موسى يا يهود عنود در قبال حضرت عيسى و قرار دادن خدا آنها را دشمنان انبياء گفته‌اند براى آنستكه امر فرموده بايشان كه آنها را از اديان باطله خودشان سوق دهند بدين حق كه مخالف هواى نفس آنها است و باين جهت آنها دشمن انبيا شدند پس خدا آنها را دشمن انبيا قرار داده ولى بنظر حقير براى آنستكه خلق نموده آنها را با آنكه ميدانسته دشمن انبيا ميشوند چون جعل در اين مقامات بمعناى خلق است يعنى همچنين خلق نموديم براى هر پيغمبرى دشمنى را در هر حال پيغمبر بايد مستظهر بألطاف الهى باشد و از دشمنى دشمنان نينديشد هدايت و كمك خداوند براى او كافى است و بالاخره او را بر دشمنان نصرت و ظفر خواهد بخشيد پس بايد صبر نمايد بر آزار آنها چنانچه صبر نمودند انبياء عظام بر آزار اقوامشان و بسعادت دارين رسيدند و يكى از اعتراضات كفّار بر پيغمبر اسلام آن بود كه چرا نازل نشد قرآن بر او يكدفعه مانند تورية و انجيل و زبور كه يكدفعه بر انبيا نازل شد و خداوند جواب فرموده كه اينچنين نازل نموديم ما قرآن را بتفريق و تدريج تا ثابت و قوى و مطمئن نمائيم قلب تو را بآن در هر واقعه و حادثه و هر اعتراض و سؤال و مشكلى از مشكلات و به بيان هر حكمى در موقع لزوم بتوسط جبرئيل و اظهار الطاف رب جليل و معلوم است كه چنين كتابى را كه الفاظ و معانيش اعجاز و مشتمل بر تمام كتب سماوى بلكه تمام حقايق عالم وجود است و ناسخى براى آن نيست و داراى ناسخ و منسوخ است و تا قيامت بايد باقى باشد بتدريج و تأنّى بهتر ميتوان تلقّى و ضبط و تعلّم و حفظ و فهم نمود بخلاف ساير كتب سماى كه هر يك حقائق و دستورات چندى در مقامات مخصوصه‌ئى در زمان خاصى بيش نبوده و بقصد اعجاز بشر از اتيان بمثلش نازل نشده ميان ماه من با ماه گردون تفاوت از زمين تا آسمان است و لذا بايد با تأنّى
جلد 4 صفحه 72
و تأمل آنرا قرائت نمود چنانچه خداوند بر نبى اكرم در ظرف بيست سال بتدريج و تأنّى آنرا باقتضاء حكمت و صلاح وقت نازل فرموده است و نيز فرموده كه هر وقت كفّار اعتراض و سؤال عجيبى از تو نمودند كه مانند مثل باشد در شگفت آورى از بى اساسى، ما جواب اساسى آنرا از روى حقّ و حقيقت براى تو نازل نموديم ببهترين وجه و معنى و بيان كه جاى اعتراض و سؤالى باقى نماند و كفارى كه از اين قبيل اشكالات بقرآن مينمايند خداوند آنها را برو بر زمين ميكشاند و محشور ميفرمايد تا وارد جهنّم شوند و آنها در بدترين جايها منزل خواهند نمود چون از بيراهه‌ترين راهها سير مينمايند در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم نقل نموده كه پرسيدند چگونه محشور شود كافر بروى خود روز قيامت فرمود آن خدائى كه راه انداخت او را بدو پا ميتواند راه بيندازد بروى خود او را در قيامت و چون قبلا ذكرى از انبياء و دشمن داشتن آنان شده بود خداوند شروع فرمود بنقل احوال و غلبه ايشان بر دشمنان و بمناسبت كثرت پيروان حضرت موسى در عربستان مقدّم داشت او را باين تقريب كه بتحقيق داديم ما بموسى عليه السّلام كتاب تورية را و قرار داديم با او برادرش هارون را كمك و معاون در اعلاء كلمه حقّ و دستور فرموديم كه بروند براى دعوت فرعون و فرعونيان و رفتند و آنها آن دو را تكذيب نمودند پس هلاك نموديم ما آنها را بامر عجيبى هلاك نمودنى عجيب و قوم نوح چون تكذيب نمودند آنحضرت و ساير انبياء گذشته را غرق نموديمشان بطوفان و قرار داديم آنها را موجب عبرت مردم بعلاوه مهيّا نموديم براى ستمكاران آنها در آخرت عذابى دردناك و نيز موجب عبرت مردم قرار داديم قوم عاد و ثمود و اصحاب رسّ و بسيارى از اهل قرون و اعصار گذشته را در اين بين كه نميداند عدّه آنها را جز خدا و احوال عجيبه هر يك از آن اقوام سابقه را براى هر يك از اقوام لاحقه مبيّن و ممثّل نموديم تا قطع عذر و اتمام حجّت بر آنها شود ولى بعد از آنكه اصرار نمودند بر كفر همه را هلاك و خرد و خاشاك نموديم چه هلاك نمودنى و خرد و خاشاك كردنى و شرح احوال اقوام نامبرده احمالا و تفصيلا در سور سابقه ذكر شده است جز اصحاب رس كه اقوال مفسّرين راجع بآنها مختلف شده و حقير چون بنا ندارم از بيان اهل بيت اطهار تجاوز نمايم بذكر حديثى كه
جلد 4 صفحه 73
در علل و عيون از امام رضا عليه السّلام نقل شده كه آنحضرت بتوسط آباء گرام خود از امام حسين عليه السّلام نقل نموده و چند حديث ديگر در اين باب اكتفا مينمايم و آن از اين قرار است كه سه روز پيش از شهادت امير المؤمنين عليه السّلام مردى از بنى تميم كه نامش عمرو بود خدمت آنحضرت رسيد و عرض كرد يا امير المؤمنين بفرما اصحاب رس در چه عصرى و چه جائى بودند و پادشاهشان كه بود و پيغمبرى بآنها مبعوث شده بود يا نه و بچه عذابى هلاك شدند من در قرآن ذكر آنها را ديدم و خبر آنها را جائى نيافتم آنحضرت فرمود چيزى از من پرسيدى كه كسى تا كنون از من نپرسيده و جواب آنرا از كسى بعد از من نخواهى شنيد مگر از آنكس كه او از من شنيده باشد و نيست در قرآن آيه‌ئى مگر آنكه من آنرا و تفسير و مكان نزولش را كه در كوه بوده يا در بيابان و وقت نزول آنرا كه در شب بوده يا روز ميدانم و اشاره بسينه‌اش فرمود و فرمود بدانكه در اينجا علم بسيار است ولى طالبان آن كم است و عنقريب اگر من از دنيا بروم پشيمان خواهيد شد پس فرمود كه آنها جماعتى بودند كه پرستش درخت صنوبرى را مينمودند كه نامش شاه درخت بود و يافث بن نوح آنرا در كنار چشمه‌ئى كه نامش روشاب بود كاشته بود و بعد از طوفان آن درخت براى نوح روئيد و آن قوم را اصحاب رس گفتند براى آنكه پيغمبرشان را زنده زير زمين كردند و اين بعد از سليمان بن داود بود و آنها دوازده آبادى داشتند در كنار نهرى كه نامش رس بود و آن آباديها از بلاد شرقى محسوب ميشد و آن نهر بنام آنها خوانده ميشد و هيچ نهرى در آنزمان پر آب‌تر و آبش گواراتر از آن نهر نبود و هيچ آبادى از آن آباديها آبادتر و باوسعت‌تر نبود اسم يكى آبان و دوّمى آذر و سوّمى دى و چهارمى بهمن و پنجمى اسفندار و ششمى فروردين و هفتمى ارديبهشت و هشتمى خرداد و نهمى مرداد و دهمى تير و يازدهمى مهر و دوازدهمى شهريور بود و بزرگترين آن بلاد اسفندار بود كه پايتخت پادشاهشان بود كه نامش‌تر كوز بن غابور بن يارش بن شاذان بن نمرود بن كنعان پادشاه زمان خليل الرحمن بود و چشمه زمان نوح و آن درخت صنوبر در آن بلد بود و در هر بلدى از آن بلاد تخمى از آن كاشته بودند و درخت صنوبرى روئيده و بزرگ شده بود و آب آن چشمه و جوى‌هاى آنرا بر خود و
جلد 4 صفحه 74
حيواناتشان حرام نموده بودند و هر كس از آنها ميآشاميد او را ميكشتند و ميگفتند آن مايه زندگانى خدايان ما است و آب خوراكى خودشان و حيواناتشان آب نهر رس بود كه آباديهاشان در كنار آن بود و در هر ماهى از سال در يكى از آن بلاد عيدى قرار داده بودند كه مردم در آنروز در آن بلد جمع ميشدند و پوششى از حرير كه بر آن انواع صورتها بود بآن درخت ميپوشانيدند و بعدا گوسفند و گاو را پاى آندرخت ميآوردند و براى آن قربانى ميكردند و هيزم ميريختند و آتش در آن ميزدند و چون دود و بخار آن قربانيها در هوا بلند ميشد بطورى كه آسمان ديده نميشد همه در برابر آندرخت سجده ميكردند و گريه و زارى مينمودند كه آندرخت از آنها راضى شود و شيطان شاخه‌هاى آنرا حركت ميداد و از آن صوتى مانند صداى طفلى كه بگويد اى بندگان من از شما راضى شدم بلند ميكرد و آنها سر از سجده بر ميداشتند و مشغول شرابخوارى و ساز و نواز ميشدند و يك شبانه روز باين حال بودند و بعد بخانه‌هاشان ميرفتند و عجم اسم ماههاشان را از اسم آن بلاد اتّخاذ نمودند و ميگفتند اين عيد ماه شهريور و اين عيد ماه آبان است تا عيد اسفندار ميرسيد تمام مردم از كوچك و بزرگ در آن بلد بزرگ جمع ميشدند و در پاى آندرخت صنوبر بزرگ خيمه‌ئى از حرير كه در آن انواع صورتها بود و دوازده در داشت هر درى مخصوص ببلدى بر پا مينمودند و در بيرون آن خيمه همه براى آندرخت سجده ميكردند و چند برابر قربانيهائيكه براى درختان ديگر مينمودند براى آندرخت قربانى ميكردند و در آن وقت شيطان آندرخت را حركت تندى ميداد و با صوت بلند خشن بآنها وعده‌ها و نويدهاى زيادترى ميداد و آنها سر از سجده بر ميداشتند و در نهايت دلخوشى و نشاط بودند و از كثرت شرب و تغنّى و طرب بيهوش ميشدند و بهوش نميآمدند و حرف نميزدند و باين حال دوازده شبانه روز بشمار عيدهاى سال توقف داشتند و بعد بمنازل خودشان مراجعت مينمودند و چون كفرشان بخدا و پرستش آنها غير خدا را بطول انجاميد خداوند پيغمبرى را از بنى اسرائيل از نسل يهوداى پسر يعقوب عليه السّلام بر آنها مبعوث فرمود و او آنها را مدت مديدى بتوحيد و عبادت خدا دعوت نمود و آنها اعتنائى بسخنان او نكردند و چون او
جلد 4 صفحه 75
ديد دعوتش در آنها اثر نكرد و باز اصرار بكفر و ضلالت دارند و عيد بزرگشان رسيده عرضه داشت پروردگارا اينها تكذيب مرا نمودند و بر كفر باقى ماندند و پرستش درخت بيفائده‌ئى را ميكنند خدايا همه اين درختان را خشك كن و قدرت و سلطنت خود را بآنها بنما و چون فرداى آنروز رسيد آنمردم ديدند تمام آندرختان خشك شده و همه هراسان شدند و بعضى گفتند اين مرد كه مدّعى پيغمبرى از جانب خداى آسمان و زمين است خدايان شما را سحر كرده تا شما را از پرستش آنها منصرف و متوجه بخداى خود كند و بعضى گفتند اين نيست بلكه چون خدايان شما ديدند اينمرد عيب‌جوئى از آنها ميكند و شما را دعوت بپرستش غير مينمايد بخشم آمدند و طراوت و خرمى خودشان را از شما پنهان نمودند تا شما بخشم آئيد و او را بكشيد و انتقام آنها را بكشيد پس همه متّفق بر اين شدند كه آن پيغمبر را اعدام نمايند و در كنار آن چشمه چاهى كندند و آن پيغمبر را در آنچاه انداختند و بر وى چاه سنگ بزرگى نهادند و گفتند حال اميدواريم كه خدايان ما از ما راضى شوند چون ديدند مردى را كه از آنها بد گوئى ميكرد بسزاى خودش رسانديم تا خداى بزرگ دلش خنك شود و سبزى و خرمى خود را براى ما برگرداند و مثل پيشتر شود پس تمام آنروز را آنجا ماندند و ناله آن پيغمبر را مى‌شنيدند كه ميگفت اى خداوندگار من تو مى‌بينى تنگى جا و سختى حال مرا بنا توانى و بيچارگى من رحم كن و جان مرا بزودى بگير و تأخير در اجابت دعاى من مفرما تا آن پيغمبر وفات نمود و خداوند بجبرئيل فرمود اين بندگان من كه حلم مرا ديدند و مغرور شدند و خود را از عذاب من ايمن پنداشتند و غير مرا پرستيدند و پيغمبر مرا كشتند گمان ميكنند در برابر خشم من تاب مقاومت دارند و از تحت قدرت و سلطنتم ميتوانند خارج شوند با آنكه من انتقام ميكشم از كسيكه معصيت مرا كند و بيمى از عقوبتم نداشته باشد بعزت خود قسم كه اين مردم را عبرت براى اهل عالم قرار خواهم داد پس چيزى نگذشت از آنكه آنها در عيدشان بودند كه باد تند سرخ رنگى بر آنها وزيد كه همه پراكنده و سرگردان و هراسان شدند و بيكديگر چسبيدند و زمين از زيرشان سنگ كبريت و يكپارچه آتش گشت و از بالاى سرشان ابر
جلد 4 صفحه 76
سياهى بر آنها آتش باريد و بدنهاشان چون سرب در آتش گداخته و آب شد و در نفحات بعد از نقل اين روايت با تفاوت مختصرى فرموده بعضى از اهل سنّت اين روايت را از حضرت سجاد از پدرش از امير المؤمنين عليهم السلام بتفاوت كمى نقل نموده‌اند و در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه جمعى از زنان وارد شدند بر آنحضرت و يكى از آنها سؤال نمود از حد مساحقه و حضرت فرمود حد آن حد زنا است آنزن عرض كرد خدا از آن در قرآن ذكرى فرموده فرمود بلى عرض كرد كجا است فرمود آنها اصحاب رسند و قمى ره از آنحضرت نقل نموده كه زنى با كنيزش وارد بر او شد و عرض كرد چه ميفرمائى در كار زنها با زنها فرمود آنها اهل آتشند چون روز قيامت شود اين زنها را بياورند و چادر آتشين بر آنها بپوشانند و چكمه آتشين بپاهاشان كنند و چار قد آتشين بسرشان نمايند و در دلشان سيخهائى از آتش فرو كنند و آنها را بجهنم بيندازند آنزن عرضه داشت ذكرى از آنها در قرآن نيست فرمود چرا عرض كرد كجا است فرمود آنجا كه فرموده و عادا و ثمود و اصحاب الرّس و آنها رسيانند و در مجمع از صادقين عليهما السلام نقل نموده كه سحق زنان در اصحاب رس بوده و بتعبير ديگر زنان آنها سحّاقات بودند و معلوم است كه اين روايات منافات با حديث علوى كه اولا ذكر شد ندارد چون در آنحديث بيان كفر مردانشان شده بود و در اين روايات بيان گناه زنانشان شده و قمى ره فرموده رس نهرى است در ناحيه آذربايجان و در لغت براى رس معانى متعدده‌ئى ذكر شده كه مناسب با حديث علوى مذكور است از قبيل نام چاه بقيه قوم ثمود كه تكذيب نبى خود را نمودند و در آن چاه او را بند كردند تا فوت كرد و چاه بسنگ بر آورده و حبس نمودن و چاه كندن و در زير خاك كردن چيزى و در گور كردن و نام آبى و شايد آن نهر و آب همين رود ارس باشد كه بر حسب عهد نامه تركمن چاى سر حد ايران و روسيه شد و بلاد شمالى آنروز كه جزء آذربادگان قديم بود بتصرف روسها در آمد و الف آن در فارسى زياد يا در عربى حذف شده باشد و سحق و مساحقه ماليدن زنى است عورت خود را بزن ديگر و حدّ آن صد تازيانه است مطلقا يا در صورت محصنه نبودن والا رجم است و تحقيق آن
جلد 4 صفحه 77
موكول بفقه ميباشد و در خاتمه خداوند اشاره بشدت جهالت و كثرت غفلت قريش و كفار مكه فرموده كه اينها همه ساله براى تجارت بشام مسافرت مينمايند و شهر سدوم را كه مسكن قوم لوط بود و خداوند بباران سجّيل اهل آنرا معذب و نابود فرمود مى‌بينند و آثار عذاب را در آنجا مشاهده مينمايند و باز متنبه نميشوند اين براى آنستكه اينها اصلا اعتقاد بمبدء و معاد ندارند و بهمان چشمى كه دوابّشان بآن بلد مينگرند اينها مينگرند و ميگذرند نه بديده عبرت كه موجب بيدار شدن از خواب غفلت است و در روايات قمى ره از امام باقر عليه السّلام بقريه سدوم كه بلد قوم لوط بوده و باريدن باران سوء بر آنها بسجّيل كه معرّب سنگ گل باشد تصريح شده است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
الَّذِينَ يُحشَرُون‌َ عَلي وُجُوهِهِم إِلي جَهَنَّمَ أُولئِك‌َ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضَلُّ سَبِيلاً (34)
كساني که فرداي قيامت محشور ميشوند بر صورت‌هاي خود بسوي جهنم اينها بدترين جايگاه را دارند و گمراه‌ترين راه را اشخاصي که وارد محشر ميشوند.
مختلف هستند، بعضي سوار بر ناقه نور در ميان هودج با حله‌هاي بهشتي و صورت هاي نوراني وارد ميشوند، بعضي پياده باقدام خود با صورت انساني با كفن‌هاي خود وارد ميشوند، بعضي نشسته مثل آدم افليجي خود را مي‌كشانند، بعضي چهار دست و پا مثل انعام بعضي به صورت حيوانات مثل خوك، سگ، سباع وارد ميشوند.
بعضي كور وارد ميشوند، بعضي با صورت سياه، بعضي مغلولا با غل‌هاي آتشي و بدترين تمام اينکه اقسام كساني که خوابيده صورت روي خاك مي‌كشند و مي‌آيند و اينکه تفاوت و اختلاف دائر مدار مراتب ايمان و تقوي و دركات و درجات كفر و عناد و شرك و ضلالت و ظلم و تعدي و كبر و نخوت و عجب و منيّة و طغيان و سرپيچي از حق و حقيقت است چون روز قيامت يوم تبلي السرائر
جلد 13 - صفحه 615
است و صفات و اخلاق و ملكات هر كس روي مي‌افتد و هر صفتي بصورتي ظاهر ميشود چه صفات حميده باشد و چه صفات ذميمه بلكه اگر كسي چشم بصيرت داشته باشد و مردم را باين صفات به‌بيند در همين عالم هم مشاهده ميكند چنانچه در حديث است که خدمت حضرت صادق عليه السلام عرض كردم (ما اكثر الحجيج) چه بسيار حاجي آمده مثل اينکه زمان حضرت فرمود
(ما اقل الحجيج و اكثر- الضجيج)
چه قدر حاجي كم است.
بعد فرمود ميانه دو انگشت من نگاه كن كردم ديدم حيوانات مختلف دور كعبه طواف ميكنند و گاهگاهي يك نفر آدم ميانه آنها است.
(الَّذِينَ يُحشَرُون‌َ عَلي وُجُوهِهِم) اينکه دسته هم (إِلي جَهَنَّمَ) يعني آنها را مي كشند بسوي جهنم اينها كيانند.
(أُولئِك‌َ شَرٌّ مَكاناً) جايگاه آنها اسفل السافلين است.
(وَ أَضَلُّ سَبِيلًا) در راه حق گمراه‌ترين اهل ضلالت هستند و اينها به نص قرآن منافقين هستند که ميفرمايد (إِن‌َّ المُنافِقِين‌َ فِي الدَّرك‌ِ الأَسفَل‌ِ مِنَ النّارِ) نساء آيه 144 و مكرر فردا جلاي منافقين را معرفي كرده‌ايم.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 34)- و از آنجا که این دشمنان کینه‌توز و مشرکان متعصب و لجوج بعد از مجموعه ایرادات خود چنین استنتاج کرده بودند که محمّد و یارانش با این صفات و این کتاب و این برنامه‌هایی که دارند بدترین خلق خدایند- العیاذ باللّه- و چون ذکر این سخن با کلام فصیح و بلیغی همچون قرآن تناسب نداشت در این آیه خداوند به پاسخ این سخن می‌پردازد بی‌آنکه اصل گفتار آنها را نقل کند، می‌گوید:
تو گمراه نیستی «آنان که بر صورتهایشان به سوی جهنم محشور می‌شوند بدترین محل را دارند و گمراه‌ترین افرادند» (الَّذِینَ یُحْشَرُونَ عَلی وُجُوهِهِمْ إِلی جَهَنَّمَ أُوْلئِکَ شَرٌّ مَکاناً وَ أَضَلُّ سَبِیلًا).
این از یک سو نشانه خواری و ذلّت آنهاست، چرا که آنها در دنیا نهایت کبر
ج3، ص336
و غرور و خود برتر بینی نسبت به خلق خدا داشتند، و از سوی دیگر تجسّمی است از گمراهیشان در این جهان.
در مقابل گروهی قامتهایی همچون سرو دارند و صورتهای درخشانی همچون ماه، با گامهای بلند بسرعت به سوی بهشت می‌روند.
نکات آیه
۱ - کافران معاند با پیامبر(ص)، در قیامت به روافتان به سوى جهنم برده شده و به آن افکنده خواهند شد. (الذین کفروا ... الذین یحشرون على وجوههم إلى جهنّم)
۲ - کافران مخالف قرآن و پیامبر(ص) در قیامت، در اوج ذلت و خوارى محشور خواهند شد. (الذین یحشرون على وجوههم إلى جهنّم) محشور شدن کافران، در حالى که به رو افتاده و به سوى جهنم سوق داده مى شوند، حاکى از برخورد تحقیرآمیز با آنان است.
۳ - کافران معاند با پیامبر(ص)، در قیامت، داراى شوم ترین جایگاه و بى راهه ترین مسیر خواهند بود. (الذین ... أُولئک شرّ مکانًا و أضلّ سبیلاً)
۴ - کسانى که در قیامت به روافتان به سوى جهنم سوق داده مى شوند، داراى شوم ترین جایگاه و بى راهه ترین مسیراند. (الذین یحشرون على وجوههم إلى جهنّم أُولئک شرّ مکانًا و أضلّ سبیلاً) برداشت فوق، مبتنى بر این است که «الذین» مبتدا و «أُولئک» خبر آن باشد.
۵ - راه کفر و ستیزه جویى با پیامبر(ص) و تعالیم قرآن، بى راهه ترین راه ها است. (الذین کفروا ... أُولئک شرّ مکانًا و أضلّ سبیلاً)
موضوعات مرتبط
- اماکن: شومترین مکان ۴
- جهنم: شومى جهنم ۴; کیفیت ورود به جهنم ۱
- جهنمیان: گمراهى جهنمیان ۴
- قرآن: ذلت اخروى دشمنان قرآن ۲; گمراهى مبارزه با قرآن ۵; ویژگیهاى حشر دشمنان قرآن ۲
- کافران: ذلت اخروى کافران ۲; فرجام شوم کافران ۳; کافران در جهنم ۱; گمراهى کافران ۳; ویژگیهاى حشر کافران ۲
- کفر: گمراهى کفر ۵
- محمد(ص): دشمنان محمد(ص) در جهنم ۱; ذلت اخروى دشمنان محمد(ص) ۲; فرجام شوم دشمنان محمد(ص) ۳ ; گمراهى دشمنان محمد(ص) ۳; گمراهى مبارزه با محمد(ص) ۵; ویژگیهاى حشر دشمنان محمد(ص) ۲
منابع
