الحجرات ١٥
| کپی متن آیه |
|---|
| إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَ لَمْ يَرْتَابُوا وَ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولٰئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ |
ترجمه
| الحجرات ١٤ | آیه ١٥ | الحجرات ١٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«لَمْ یَرْتَابُوا»: شک و تردید ننموده‌اند. گمان و دودلی به دل راه نداده‌اند.
نزول
این آیه در شأن امیرالمومنین على علیه‌السلام نازل شده است.[۱]
تفسیر
- آيات ۱۱ - ۱۸ سوره حجرات
- نهى از مسخره كردن و عيبجويى و بد زبانى كردن
- مقصود از «اجتناب از ظنّ»، کدام ظنّ است؟
- نهى از غیبت و تجسّس عيوب ديگران و بيان مفسدۀ آن ها
- توبه، عامل آمرزش گناهان ياد شده و بلكه مطلق گناهان است
- معانى مختلفى كه براى «شُعُوب» و «قَبَائِل» گفته شده است
- «تقوا»، تنها كرامت و امتياز حقيقى انسان، نزد خداوند است
- معناى اين كه فرمود: به اعراب بگو «ايمان» نياورده ايد، بلكه بگوييد اسلام آورده ايم
- بحث روایتی: رواياتى در ذيل آيات گذشته
- دو روايت در شأن نزول آيه «غیبت»
- زشتی گناه غيبت، از زنا شديدتر است
- رواياتى در توضیح فرق بين اسلام و ايمان
تفسیر نور (محسن قرائتی)
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ «15»
مؤمنان، تنها كسانى هستند كه به خدا ورسولش ايمان آورده و دچار ترديد نشدند و با اموال و جانهاى خود در راه خدا جهاد كردند. اينانند كه (در ادّعاى ايمان) راستگويانند.
سيماى مؤمن واقعى
چهار آيه‌ى قرآن با جمله «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ» شروع شده كه ترسيم سيماى مؤمن واقعى است:
1. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إِيماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ» «1» مؤمنان واقعى كسانى هستند كه هرگاه نام خداوند برده شود، دلهايشان مى‌لرزد و همين كه آيات الهى بر آنان تلاوت شود، ظرفيت آنان به ايمان افزوده مى‌گردد وتنها بر خدا تكيه مى‌كنند.
2. إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذا كانُوا مَعَهُ عَلى أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ ... «2» مؤمنان واقعى كسانى هستند كه به خدا و رسولش ايمان دارند و هرگاه در يك كار دسته جمعى با پيامبر هستند، بدون اجازه‌ى حضرت از صحنه خارج نمى‌شوند.
3 و 4. در همين سوره مطرح شده است؛ يك بار در آيه دهم، إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ ... و بار ديگر در همين آيه.
اگر اين چهار آيه را در كنار هم بگذاريم، سيماى مؤمنان صادق و واقعى را كشف مى‌كنيم.
«1». انفال، 2.
«2». نور، 62.
جلد 9 - صفحه 199
همانان كه قرآن درباره‌شان فرموده است: «أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا»* «1» و «أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ» بنابراين مؤمنان واقعى كسانى هستند كه:
1. دلهاى آنان به ياد خدا بتپد، نه با مال و مقام و .... «إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ»
2. دائماً در حال حركت و تكامل هستند و توقّفى در كارشان نيست و در برابر هر پيام الهى؛ متعهّد، عاشق و عامل هستند. «وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إِيماناً»
3. تنها تكيه‌گاه آنان ايمان به خداست، نه قراردادها و وابستگى‌هاى به شرق و غرب و ....
«عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ»
4. در نظام اجتماعى، پيرو رهبر الهى هستند و بدون دستور او حركتى نمى‌كنند و نسبت به او وفادارند. «إِذا كانُوا مَعَهُ عَلى أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ»
5. خود را برتر از ديگران ندانند و با همه به چشم برادرى نگاه كنند. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ»
6. ايمان آنان پايدار است. ايمانشان بر اساس علم، عقل و فطرت است و به خاطر عمل به آنچه مى‌دانند، به درجه‌ى يقين رسيده‌اند و تبليغات و حوادث تلخ و شيرين آنان را دلسرد و دچار ترديد نمى‌كند. «ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا»
7. هر كجا لازم باشد، با مال وجان از مكتب دفاع مى‌كنند. «وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ»
پیام ها
1- قرآن، هم ملاك و معيار كمال را بيان مى‌كند، «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ» و هم الگوهاى كامل را نشان مى‌دهد. إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ ...
2- ايمان به پيامبر، در كنار ايمان به خداوند لازم است. «آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ»
3- نشانه‌ى ايمان واقعى، پايدارى و عدم ترديد در آن است. «ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا»
4- ايمان، امرى باطنى است كه از راه عمل شناخته مى‌شود. إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ ...
جاهَدُوا ...
5- ايمان بدون جهاد، شعارى بيش نيست. جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ ... (كمال
«1». انفال، 4 و 74.
جلد 9 - صفحه 200
ايمان به گذشت از جان و مال است.)
6- در فرهنگ اسلام، جهاد مالى و جانى، بايد در راه خدا باشد. جاهَدُوا ... فِي سَبِيلِ اللَّهِ
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ «15»
بعد از آن در تحقق ايمان فرمايد:
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ: (انما كلمه حصر) اينست و جز اين نيست ايمان آرندگان از روى حقيقت، الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ: كسانيند كه ايمان آوردند به خدا و رسول او به تمام اوامر و نواهى و به خلوص قلب تصديق نمودند، ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا:
پس شك ننمودند بعد از اقرار به زبان و تزلزلى براى آنها روى ندهد در معتقدات حقه، بلكه تا آخر عمر ثابت و باقى باشند، كه از شرايط ايمان دوام و ثبات است چنانچه رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمايد «1»: المؤمن اشد فى دينه من الجبال الراسية: مؤمن سخت‌تر است در دين خود از كوههاى فرو رونده ريشه آن در زمين به جهت آنكه كوه گاهى از آن تراشيده شود و مؤمن را قادر نيست كسى از دين
«1» اصول الكافى ج 2 (باب المؤمن و علاماته و صفاته) حديث 37 از امام محمد باقر عليه السّلام صفحه 241 (در الفاظ اختلاف هست اما معنى يكسان است)
جلد 12 - صفحه 206
او بتراشد چيزى را.
وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ: و جهاد كردند به مالهاى خود، وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ: و مجاهده نمودند به نفسهاى خود در راه خدا و طلب رضاى او، يعنى هم مال و هم نفس خود را در راه جهاد و اعلاى شعائر دين اسلام انفاق نمودند.
أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ: آن گروه مجاهد به مال و نفس ايشانند راستگويان در ادعاى ايمان.
تنبيه: آيه شريفه حصر فرمايد مؤمنين صادقين حقيقى را به دو وصف عمده كه مركز دائره سعادت است:
1- عدم تزلزل در ايمان كه عبارت است از ثقه و طمانينه نفس كه حقيقت آن تيقن و زوال شك است به جهت آنكه هر كه ايمان آورد بسا هست كه شياطين جنى يا انسى بعد از حصول يقين، القاى شبهات و تشكيكات وارد سازند و اشخاص را متزلزل گردانند، لذا كلام بزرگى است كه فرموده‌اند: ايمان آوردن چه آسان، نگهداشتن چه مشكل. در طى حوادثات زمان و تغيرات دوران، حقايق ظاهر و آشكارا گردد، حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در كلمات قصار فرمايد: فى تقلب الاحوال علم جواهر الرجال «1». در زير و رو شدن حالها، جوهره و حقيقت مردان دانسته شود.
وصف دوم- مجاهده به مال و نفس است در راه خدا، گرچه فرد خاص آن جهاد در ركاب پيغمبر و امام عليهما السّلام است لكن شامل باشد جهاد با شيطان و نفس در راه طاعت و فرمانبردارى الهى، لذا حضرت نبوى صلّى اللّه عليه و آله فرمود در ذيل حديثى: افضل الجهاد من جاهد نفسه التى بين جنبيه «2»:
بالاترين جهاد كسى است كه مجاهده نمايد با نفس كه ميان پهلوى او است. و حضرت علوى عليه السّلام فرمايد: يقول الرجل جاهدت و لم يجاهد انما الجهاد
«1» نهج البلاغه، كلمات قصار (ترجمه فيض) ص 1183 شماره 208 و شرح حديث در تكمله المنهاج البراعه ميرزا حبيب اللّه خوئى (مكتبة الاسلاميه) ج 21 ص 287 حكمت 206.
«2» وسائل الشيعه، شيخ حر عاملى (چ بيروت) ج 11 ص 124 (ذيل روايت 9)
جلد 12 - صفحه 207
اجتناب المحارم و مجاهدة العدو. مى‌گويد شخصى: مجاهده نمودم و حال آنكه جهاد ننموده، بدرستى كه جهاد اجتناب محرمات و مجاهده با دشمن است (يعنى شيطان).
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ «15» قُلْ أَ تُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِينِكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ «16» يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُلْ لا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلامَكُمْ بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَداكُمْ لِلْإِيمانِ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ «17» إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ غَيْبَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ «18»
ترجمه
جز اين نيست كه مؤمنان آنانند كه گرويدند بخدا و پيغمبر او پس شك نكردند و مجاهده كردند بمالهاشان و جانهاشان در راه خدا آنگروه ايشانند راستگويان
بگو آيا خبر ميدهيد خدا را بدين خود با آنكه خدا ميداند آنچه را در آسمانها و آنچه در زمين است و خدا بهمه چيز دانا است
منّت مينهند بر تو كه اسلام آوردند بگو منّت ننهيد بر من اسلامتان را بلكه خدا منّت مينهد بر شما كه هدايت نمودتان به ايمان اگر هستيد راستگويان
همانا خدا ميداند آنچه پوشيده و پنهان است در آسمانها و زمين و خدا بينا است بآنچه ميكنيد.
تفسير
خداوند متعال بعد از نفى ايمان از مسلمانان ظاهرى در آيات سابقه منحصر فرموده است ايمانرا بكسانيكه اعتقاد قلبى پيدا كردند بخدا و پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و آنكه آنچه آورده حق است و بعدا شك و ترديد و ارتدادى براى آنها حاصل نشده و جهاد نمودند در راه خدا بمال و جان و آنكه ايشان راست گويانند در ادّعاء ايمان نه آنانكه اسلام را بطمع غنيمت و رياست يا از خوف قتل و غارت قبول نموده و بعدا مرتدّ شدند لذا قمّى ره فرموده نازل شده در شأن امير المؤمنين عليه السّلام و ظاهرا مراد آن حضرت و پيروان او از قبيل سلمان و أبو ذر و مقداد باشند كه مرتدّ نشدند بعد از رحلت پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و شك و ريبى براى ايشان روى نداد و گفته‌اند اعراب سابق الذّكر بعد از نزول آيه سابقه آمدند و قسم ياد نمودند كه ما ايمان قلبى داريم و با اعتقاد
جلد 5 صفحه 48
اسلام آورديم لذا خداوند دستور فرموده به پيغمبر خود كه بآنها بفرمايد آيا شما خدا را دانا ميكنيد باعتقاد قلبى خودتان با آنكه خداوند بتمام جزئيات آسمانها و زمين عالم و از هر امرى باخبر است و هيچ چيز بر او مخفى نيست و استفهام براى توبيخ و ملامت آنها است بر آنكه بعد از بيان خداوند از ما في الضّمير آنها قسم ياد نمودند برخلاف آن و براى آنكه آنها منّت گذارده بودند بر پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم باسلامشان بدون جنگ دستور فرمود كه بگو باسلامتان بر من منّت نگذاريد چون اسلام ظاهرى بأغراض دنيوى قابل منّت گذارى بآن نيست و ايمان واقعى كه قابل است در صورت وجود خدا بشما عطا فرموده و بايد منّت بر شما بگذارد كه هدايت فرموده است شما را بآن بنصب ادلّه و نازل نمودن آيات دالّه بر نبوّت و راه وصول بجنّت اگر راست ميگوئيد كه داراى ايمانيد ولى خدا ميداند كه دروغ ميگوئيد چون خدا آنچه را كه در آسمانها و زمين از انظار غائب و پوشيده است ميداند و آنچه را شما بجا ميآوريد ميبيند و از دروغ و راست شما آگاه است و بر طبق آن با شما معامله خواهد فرمود در ثواب الاعمال و مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه هر كه بخواند سوره حجرات را در هر شب يا در هر روز از زوّار محمد صلى اللّه عليه و آله و سلّم بوده و خواهد بود و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمد و آله الطاهرين.
جلد 5 صفحه 49
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
إِنَّمَا المُؤمِنُون‌َ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللّه‌ِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَم يَرتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَموالِهِم وَ أَنفُسِهِم فِي سَبِيلِ اللّه‌ِ أُولئِكَ هُمُ الصّادِقُون‌َ «15»
جز اينکه نيست که مؤمنون بحقيقت ايمان كساني هستند که ايمان بخدا و رسول او دارند و پس از اينکه شك و ريبي بر آنها نمي‌آيد و مجاهده مي‌كنند باموال خود و نفوس خود در راه الهي اين‌ها آنهايي هستند که در دعوي ايمان راستگو هستند.
إِنَّمَا المُؤمِنُون‌َ همان درجه چهارم که اعلا مراتب ايمان است الَّذِينَ آمَنُوا بِاللّه‌ِ وَ رَسُولِهِ ايمان باللّه و توحيد بجميع مراتبه ذاتا صفتا فعلا عبادة نظرا و بجميع صفات كماليه و جماليه و جلاليه و ايمان برسول بجميع شئونات رسالت
جلد 16 - صفحه 234
و خاتميت و افضليت و بقرآن او و تصديق جميع فرمايشات او.
ثُمَّ لَم يَرتابُوا که ملكه شده و رسوخ در قلب كرده و نور ايمان قلب آنها را روشن كرده.
وَ جاهَدُوا بِأَموالِهِم وَ أَنفُسِهِم چه جهاد با كفار و چه جهاد با نفس و لو آنها را قطعه قطعه كنند.
فِي سَبِيلِ اللّه‌ِ نه زحمت و مشقت عبادت آنها را باز دارد و نه شيطان و هواي نفس آنها را فريب ميدهد.
أُولئِكَ هُمُ الصّادِقُون‌َ که اعلا مراتب آن در وجود مبارك امير المؤمنين و ائمه طاهرين ثم الامثل فالامثل بوده.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 15)- و از آنجا که دست یافتن بر این امر باطنی یعنی ایمان کار آسانی نیست در این آیه به ذکر نشانه‌های آن می‌پردازد، نشانه‌هائی که به خوبی مؤمن را از مسلم، و صادق را از کاذب، و آنها را که عاشقانه دعوت پیامبر صلّی اللّه علیه و اله را پذیرفته‌اند، از
ج4، ص512
آنها که برای حفظ جان و یا رسیدن به مال دنیا اظهار ایمان می‌کنند جدا می‌سازد.
می‌فرماید: «مؤمنان واقعی تنها کسانی هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده‌اند، سپس هرگز شک و ریبی به خود راه نداده، و با اموال و جانهای خود در راه خدا جهاد کرده‌اند» (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ).
آری! نخستین نشانه ایمان عدم تردید و دو دلی در مسیر اسلام است، نشانه دوم جهاد با اموال، و نشانه سوم که از همه برتر است جهاد با انفس (جانها) است.
و لذا در پایان آیه می‌افزاید: «چنین کسانی راستگویانند» و روح ایمان در وجودشان موج می‌زند (أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ).
این معیار را که قرآن برای شناخت «مؤمنان راستین» از «دروغگویان متظاهر به اسلام» بیان کرده، معیاری است روشن و گویا برای هر عصر و زمان، برای جدا سازی مؤمنان واقعی از مدعیان دروغین، و برای نشان دادن ارزش ادعای کسانی که همه جا دم از اسلام می‌زنند و خود را طلبکار پیامبر صلّی اللّه علیه و اله می‌دانند ولی در عمل آنها کمترین نشانه‌ای از ایمان و اسلام دیده نمی‌شود.
نکات آیه
۱ - مؤمنان واقعى، داراى ایمان به خدا و رسول او و بدور از هرگونه شک و تردید (إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله ثمّ لم یرتابوا)
۲ - ایمان آمیخته به شک، داخل در مقوله اسلام و نه ایمان واقعى* (و لکن قولوا أسلمنا ... إنّما المؤمنون الذین ... ثمّ لم یرتابوا) با توجه به ارتباط این آیه با آیه قبل، مى توان نتیجه گرفت که خداوند از آن جهت اعراب یاد شده را مؤمن ندانسته و تنها مسلمان شمرده است که آنان، هنوز نسبت به خدا و رسول او در شک بوده اند.
۳ - ایمان به خدا و پیامبر(ص)، ملازم با یکدیگر و تفکیک ناپذیر (إنّما المؤمنون الذین ءامنوا باللّه و رسوله)
۴ - ایثار مال و جان در راه حق، همگام با ایمان ثابت و استوار، نشانه مؤمنان واقعى است. (إنّما المؤمنون الذین ... و جهدوا بأمولهم و أنفسهم)
۵ - ایمان واقعى، داراى ریشه و ثبات در اندیشه و متجلى در عمل و رفتار (إنّما المؤمنون الذین ... ثمّ لم یرتابوا و جهدوا) در آیه شریفه، دو ویژگى براى مؤمن واقعى، بیان شده است. یکى از آن دو به باور و اندیشه (لم یرتابوا...) و دیگرى به عمل بازمى گردد (جاهدوا...).
۶ - جهاد با مال و جان در راه خدا، نشانه یقین و استوارى ایمان انسان (ثمّ لم یرتابوا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم) چنانچه «و جاهدوا» در مقام نشان دادن مصداق و نمود یقین مؤمنان باشد - که از «لم یرتابوا» استفاده مى شود - برداشت بالا قابل استفاده است.
۷ - وجود شک و دلبستگى به مال و جان در میان اعراب، دلیل رد ادعاى ایمان آنان از سوى خداوند (قل لم تؤمنوا ... إنّما المؤمنون ... ثمّ لم یرتابوا و جهدوا بأمولهم و أنفسهم)
۸ - در راه خدا بودن، ملاک ارزش هر جهاد و ایثار (و جهدوا بأمولهم و أنفسهم فى سبیل اللّه)
۹- جان و مال، پرجاذبه ترین امور در زندگى انسان (و جهدوا بأمولهم و أنفسهم) خداوند، از میان جاذبه هاى زندگى، فقط به جان و مال اشاره کرده است و چشم پوشى از آن را نشانه ایمان استوار دانسته است.
۱۰ - ثبات در باورهاى دینى و جهاد همه جانبه در راه خداوند، گواه صداقت انسان در ادعاى ایمان (إنّما المؤمنون الذین ... ثمّ لم یرتابوا و جهدوا ... أولئک هم الصدقون)
موضوعات مرتبط
- اخلاص: آثار اخلاص ۸
- ادعا: ملاک صحت ادعا ۱۰
- اسلام: حقیقت اسلام ۲
- ایمان: آثار ایمان ۵; ادعاى ایمان ۷; ایمان به خدا ۱، ۳; ایمان به محمد(ص) ۱، ۳; حقیقت ایمان ۲; خاستگاه ایمان ۵; نشانه هاى ایمان ۶، ۱۰
- بادیه نشینان: رد ادعاى ایمان بادیه نشینان صدراسلام ۷; شک بادیه نشینان صدراسلام ۷; مال دوستى بادیه نشینان صدراسلام ۷
- جهاد: استقامت در جهاد ۱۰; ملاک ارزش جهاد ۸
- دین: استقامت در دین ۱۰
- رفتار: پایه هاى رفتار ۵
- زندگى: جذابیت زندگى ۹
- مال: جذابیت مال ۹
- مؤمنان: جهاد مؤمنان ۴، ۶; جهادمالى مؤمنان ۴، ۶; نشانه هاى مؤمنان ۴; ویژگیهاى مؤمنان ۱; یقین مؤمنان ۱
منابع
- ↑ تفسیر على بن ابراهیم.
