الإسراء ٨٤
| کپی متن آیه |
|---|
| قُلْ کُلٌ يَعْمَلُ عَلَى شَاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلاً |
ترجمه
| الإسراء ٨٣ | آیه ٨٤ | الإسراء ٨٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«شَاکِلَة»: طریقه و شیوه. رویّه و روش. هرگونه عادت و مکتب و مذهبی که به انسان جهت می‌دهد.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۸۲ - ۱۰۰ سوره إسراء
- وجه اين كه قرآن براى مؤمنان، «شفاء» و «رحمت» ناميده شده است
- توضيح اين كه: قرآن، ظالمان را، جز زيان نمى افزايد
- بيان حال انسان عادى دلبسته به اسباب ظاهرى
- بحثى فلسفى: (پیرامون شرور)
- تقسيمات کلی امور جهان
- معناى این که: «هر کس بر اساس شاکلۀ خود، عمل می کند»
- بيان اين كه: «سعادت» و «شقاوت»، از آثار اعتقادات و اعمال انسان مى باشد
- نقد سخن فخر رازى، پيرامون آيه: «قُل كُلٌّ يَعمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ»
- بحث فلسفى: (رابطه ذاتى بين فعل و علت فاعلى)
- معناى این که فرمود «روح، از امر خداست»
- موارد استعمال كلمۀ «روح»، در آيات قرآن مجيد
- تحدّى همۀ انس و جنّ، برای آوردن مثل قرآن، با تمامی خصوصیات آن
- مشروط كردن مشركان، ايمان خود را به معجزاتى غريب و ناممكن!
- تحقق بخشيدن به پيشنهاد مشركان، در شأن پيامبر «ص» نيست
- گفتار بعضى مفسران در ارتباط با دو كلمۀ «بَشَراً» و «رَسُولاً»، در آيه شریفه
- تقرير و توضيح برهانی بر نبوت عامّه و اثبات آن
- توضيح برهانى عقلى بر اين كه تحمل وحى، خاص انبياء الهى است
- چون دليل و برهان نتيجه نبخشيد، گواهى را به خدا واگذار
- معناى جمله: «قَادِرٌ عَلَى أن يَخلُقَ مِثلَهُم»
- بيان اين كه: انسان مبعوث در قيامت، عين انسان دنيايى است، نه مانند او
- بحث روايتى
- چند روايت درباره شأن نزول آيه: «يَسئَلُونَكَ عَنِ الرُّوح...»
تفسیر نور (محسن قرائتی)
قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى سَبِيلًا «84»
بگو: هر كس بر ساختار و خُلق و خوى خويش عمل مى‌كند، پس پروردگارتان داناتر است به كسى كه به هدايت نزديكتر است.
نکته ها
امام صادق عليه السلام در بحث از نيّت واينكه نيّت از عمل بهتر است، اين آيه‌را تلاوت فرمود. «1»
«شاكله»، به معناى ساختار و بافت روحى انسان است كه در اثر وراثت و تربيت و فرهنگ
«1». تفسير نورالثقلين.
جلد 5 - صفحه 112
اجتماعى براى انسان پيدا مى‌شود. بعضى «شاكله» را به معناى فطرت گرفته‌اند، در حالى كه فطرت‌ها يكدست و ثابت است و آنچه در انسانها متفاوت است، انگيزه‌ها، خلق و خوى، عادات و بافت فكرى و خانوادگى افراد است و عمل هر كس هم در گرو آنهاست. «1»
پیام ها
1- رفتار انسان برگرفته از شخصيّت فكرى و روحى و اخلاقى اوست. «يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ» (از كوزه همان برون تراود كه در اوست.)
2- چون رفتارها ريشه در حالات و عادات دارد، بايد از انگيزه‌ها و خوگرفتن‌هاى نابجا پرهيز كرد تا اعمال نابجا به صورت ملكه در نيايد. «كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ»
3- راههاى هدايت نيز درجات و سلسله مراتب دارد. «أَهْدى»
4- هر كس نيّت بهترى داشته باشد، به هدايت نزديكتر است. «أَهْدى سَبِيلًا»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى سَبِيلاً (84)
قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ: بگو اى پيغمبر هر كس عمل مى‌كند بر طريقه كه مشاكل حال او باشد از خير و شر و هدايت و ضلالت و كفران و شكران، يعنى كافر در نعمت، اعراض، و در محنت يأس دارد. و مؤمن در سرّاء
جلد 7 - صفحه 433
سپاسدارى، و در ضرّاء شكيبائى دارد. و گفته‌اند: شاكله طبيعت است، يا عادت، يا سنّت يا دين، يا مقدار قوت و طاقت. و معنى همه راجع است به آنكه هر كس آن كند كه از او سزد. فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى سَبِيلًا: پس پروردگار شما داناتر است به آنكس كه او راه يافته‌تر است و به صواب نزديكتر، يا نيكوتر از جهت دين و مذهب.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلاَّ خَساراً (82) وَ إِذا أَنْعَمْنا عَلَى الْإِنْسانِ أَعْرَضَ وَ نَأى بِجانِبِهِ وَ إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ كانَ يَؤُساً (83) قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى شاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى سَبِيلاً (84)
ترجمه
و نازل مينمائيم از قرآن چيزى را كه آن شفاء و رحمت است براى گروندگان و نمى‌افزايد ستمكاران را جز زيان
و چون نعمت دهيم بر انسان روى گرداند و دور شود و پهلو تهى كند و چون برسد او را شرّ باشد نااميد
بگو هر كس كار ميكند مانند فطرت خود پس پروردگار شما داناتر است بآنكه او راه يافته‌تر است براه.
تفسير
خداوند كريم نازل فرموده است در قرآن مجيد آنچه را موجب
جلد 3 صفحه 384
شفاء امراض باطنى و ظاهرى و روحى و جسمى است از حيث لفظ و معنى و در صافى فرموده در معانى آن شفاء ارواح است و در الفاظ آن شفاء ابدان و بنظر حقير در هر دو شفاء هر دو است چون در توجّه بمعانى آن شفاء امراض روحى از قبيل جهل و شك و حيرت و ضلالت است و در عمل باحكام آن سلامتى از امراض باطنى و ظاهرى است و در استشفاء بالفاظ آن بهبودى از تمام آلام و اسقام است چنانچه از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه شفاء فقط در علم قرآن است چون خداوند فرموده نازل ميكنيم در قرآن آنچه شفاء و رحمت است براى اهلش و شكّى در آن نيست و اهل قرآن ائمه هدايند كه خداوند در باره ايشان فرموده ما آنها را برگزيديم از بندگان خود و وارث كتاب فرموديم و نيز از آنحضرت مروى است كه هيچ كس بدردى و مرضى مبتلا نشود كه با نيت خالص دست بجاى درد و مرض بگذارد و اين آيه را بخواند تا آخر مگر آنكه شفا يابد هر درد و مرضى باشد و دليل بر اين خود اين آيه است و بنابراين اگر كسى مبتلا بمرض بخل و حسد و كينه باشد و دست بقلب خود بگذارد و بخواند شفاء يابد انشاء اللّه تعالى و نيز نازل فرموده است خداوند در قرآن آنچه را موجب رحمت و نعمت و مغفرت است براى اهل ايمان بآن نه كفّار چون كسيكه منكر قرآن شود ظلم بخود نموده كه خويش را از منافع دنيوى و اخروى عمل بآن محروم كرده و بسبب كفر و كفران بر خسران و زيان خود افزوده كه بعذاب ابدى گرفتار شده و اين بمقتضاى طبع و خوى بد انسان است كه چون خداوند نعمت و ثروت و مكنت و عزّت و عظمت باو عنايت فرمايد روى گرداند و پهلو تهى كند از قبول آن مانند رو گرداندن كفّار از پيغمبر اكرم كه بزرگترين نعمت خداوند بود براى آنها در دنيا و آخرت و چون دچار سختى و گرفتارى و بلا و مرض شود از روح و رحمت الهى مأيوس باشد و هيچ گاه روى نياز بدرگاه كريم كار ساز نياورد و توبه و انا به ننمايد و لذا در آيه اخيره به پيغمبر اكرم دستور داده شده كه بآنها بفرمايد هر يك از مؤمن و كافر بر حسب نيت و طبع و ساختمان و عادت خوب و بد خودكار ميكند و خداوند از هر كس بسرائر و ضمائر خلق آگاهتر است و آنها را بپاداش اعمالشان خواهد رسانيد در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه فرمود نيت
جلد 3 صفحه 385
بالاتر است از عمل آگاه باشيد كه نيت همان عمل است و اين آيه را تلاوت فرمود و نيز در آنكتاب و عياشى ره از آنحضرت نقل نموده كه اهل آتش هميشه در آن بمانند براى آنكه قصدشان آنستكه اگر هميشه در دنيا باشند گناه كنند و اهل بهشت هميشه در آن بمانند براى آنكه قصدشان آنستكه اگر هميشه در دنيا بمانند ثواب كنند پس هر دو دسته براى نيت بد و خوبشان مخلّدند و اين آيه را تلاوت فرمود «از كوزه برون همان تراود كه در او است» و شاكله بر مشاكل حال و طبيعت و خليقت و سريرت و طريقت و عادت و نيّت اطلاق ميشود و در اينجا همه معانى مناسب است و اللّه و اوليائه اعلم خداوند هم با ما بمقتضاى عادت و رويّه و طريقه خود كه جود و عفو و احسان است عمل خواهد فرمود انشاء اللّه تعالى و كلمه سبيلا ظاهرا تميز است و براى تأكيد ذكر شده يعنى پروردگار شما داناتر است بحال كسيكه راه يافته‌تر است از جهت راه يعنى راهش راست‌تر و دينش بهتر و ثوابش زيادتر است ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
قُل كُلٌّ يَعمَلُ عَلي شاكِلَتِهِ فَرَبُّكُم أَعلَم‌ُ بِمَن هُوَ أَهدي سَبِيلاً (84)
بفرما که هر فردي عمل ميكند بر طريقه و عادت و طبيعة و خليقة خود و سليقه خود که صواب و حق ميپندارد پس پروردگار شما داناتر است بكساني که طريقه آنها بهتر است و بهدايت نزديكتر است قُل كُلٌّ يَعمَلُ عَلي شاكِلَتِهِ اموري که از
جلد 12 - صفحه 300
اسباب و مقتضيات افعال و عادات است بسيار است.
اول نطفه که اگر پاك باشد توفيق اعمال خير پيدا ميكند و اگر خراب باشد اعمال شر.
(نطفه پاك ببايد که شود قابل فيضبرگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 84)- در این آیه روی سخن را به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله کرده، می‌فرماید: «بگو: هر کس بر طبق روش و خلق و خوی خود عمل می‌کند» (قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ).
مؤمنانی که از آیات قرآن، شفا می‌طلبند و رحمت کسب می‌کنند، و ظالمانی که جز خسارت و زیان، بهره‌ای از آن نمی‌گیرند، و انسانهای کم ظرفیتی که در حال نعمت مغرورند و در مشکلات مأیوس و زبون، همه اینها طبق روحیاتشان عمل می‌کنند، روحیاتی که بر اثر تعلیم و تربیت و اعمال مکرر خود انسان شکل گرفته است و به اعمال انسان شکل و جهت می‌دهد.
و در این میان خداوند شاهد و ناظر حال همه است: «آری پروردگار شما آگاهتر است به کسانی که راهشان (بهتر و) از نظر هدایت پربارتر است» (فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدی سَبِیلًا).
نکات آیه
۱- پیامبر(ص)، مأمور ابهام زدایى در زمینه تأثیر دوگانه قرآن نسبت به انسانهاى مختلف (و ننزّل من القرءان ... قل کلّ یعمل على شاکلته) برداشت فوق، مبتنى بر این نکته است که این آیه، پاسخ سؤالى مقدر درباره آیه قبل باشد و آن این است که چگونه افراد مختلف، بهره هاى متفاوت از قرآن مى برند؟ و این آیه جواب مى دهد که بهره متضاد و متفاوت، بازتاب روحیات و عادات خود آنهاست.
۲- اعمال و موضع گیریهاى انسانها، بازتابى از روحیه ها، انگیزه ها و خصلتهاى درونى آنهاست. (کلّ یعمل على شاکلته)
۳- حسن استفاده برخى انسانها از قرآن و سوء استفاده گروهى دیگر، معلول خصلتها و روحیات نفسانى خود آنان است. (و ننزّل من القرءان ما هو شفاء و رحمة للمؤمنین و لایزید الظلمین إلاّ خسارًا ... قل کلّ یعمل على شاکلته)
۴- انسان، در حصار روحیات و ملکات نفسانى و باورهاى درونى خویش است. (قل کلّ یعمل على شاکلته) «شاکلة» در لغت هم به معناى ملکات نفسانى و هم به معناى طریقه و روشى است که انسان برگزیده آمده است (قاموس المحیط). در هر صورت حکایت از این حقیقت مى کند که آدمى، محصور روحیات و باورهاى خود است.
۵- نقش انتخاب و اختیار خود انسان، در شکل گیرى روحیات و ملکات نفسانى وى (و ننزّل من القرءان ... کلّ یعمل على شاکلته) در آیه هاى قبل، مؤمنانْ مورد تمجید و ظالمانْ مورد نکوهش قرار گرفتند و در این آیه علت موضع گیرى دوگانه مؤمنان و ظالمان، تفاوت ملکات نفسانى آنان بیان شده است. اکنون مدح و مذمت انسان بر اساس ملکات نفسانى او در صورتى صحیح است که در ساختن ملکات خویش، مؤثر و انتخابگر باشد.
۶- لزوم دقت انسان نسبت به ساختار ملکات نفسانى و باورهاى بنیادین خویش (قل کلّ یعمل على شاکلته) «شاکلة» به دو معناست: یکى، شخصیت و خلقیات ذاتى و دیگرى، خلقیات و عادات اکتسابى است. برداشت فوق، به قرینه آیه قبل، مبتنى بر معناى دوم آن است. بنابراین آیه در مقام هشدار به انسانهاست که در شکل بخشیدن به شخصیت خویش، دقت لازم را مبذول دارند.
۷- نفوس انسانها، داراى ساختارهاى متفاوت و مختلف (قل کلّ یعمل على شاکلته)
۸- خداى پرورش دهنده انسانها، آگاه تر از همگان نسبت به ملکات نفسانى و زمینه هاى روحى آنان (فربّکم أعلم بمن هو أهدى سبیلاً)
۹- ربوبیت الهى، مقتضى آگاهى عمیق او به هدایت پیشگان و تمایز آنان با دیگران (فربّکم أعلم بمن هو أهدى سبیلاً) ذکر صفت «ربّ» به جاى اسم «الله» و یا صفات دیگر براى بیان آگاهى خداوند از گروههاى انسانى، مشعر به نکته یاد شده است.
۱۰- تفاوت انسانها، در برخوردارى از زمینه هاى هدایت (بمن هو أهدى سبیلاً) «أهدى» - که افعل تفضیل است - دلالت بر مراتب مختلف هدایت مى کند.
۱۱- هدایت، داراى مراتب و کمال و نقص است. (بمن هو أهدى سبیلاً)
۱۲- علم و آگاهى برتر، ملاک شایستگى مربیان و معیار گزینش آنان (فربّکم أعلم)
روایات و احادیث
۱۳- «عن أبى عبدالله(ع) فى قول الله عزّوجلّ: ...«قل کلّ یعمل على شاکلته» یعنى على نیّته;[۱] از امام صادق(ع) درباره سخن خداى عزّوجلّ... «قل کلّ یعمل على شاکلته» روایت شده است که فرمود: مقصود این است که هر کس بر نیت خویش عمل مى کند».
موضوعات مرتبط
- اختیار: آثار اختیار ۵
- ارزشها: ملاک ارزشها ۱۲
- انسان: آثار خصلتهاى انسان ۲، ۳; اختیار انسان ۵; اهمیت خصلتهاى انسان ۶; تفاوت انسان ها ۷، ۹، ۱۰; خصلتهاى انسان ۵; سلطه بر انسان ۴; سلطه خصلتهاى انسان ۴; محدودیّت عمل انسان ها ۴; مربّى انسان ها ۸
- انگیزه: نقش انگیزه ۲
- خدا: آثار ربوبیّت خدا ۹; علم خدا ۹; علم غیب خدا ۸
- رفتار: پایه هاى رفتار ۲، ۴، ۱۳
- شخصیت: عوامل شکل گیرى شخصیت ۵
- عقیده: اهمیت دقت در عقیده ۶
- علم: ارزش علم ۱۲
- قرآن: تنوع تأثیر قرآن ۱; رفع ابهامات قرآن ۱; عوامل حُسن استفاده از قرآن ۳; عوامل سوءاستفاده از قرآن ۳
- محمد(ص): مسؤولیت محمد(ص) ۱
- مربّى: ملاک انتخاب مربّى ۱۲
- موضعگیریها: عوامل مؤثر در موضعگیریها ۲
- مهتدین: تشخیص مهتدین ۹
- نیّت: آثار نیّت ۱۳
- هدایت: مراتب هدایت ۱۰، ۱۱
منابع
- ↑ کافى، ج ۲، ص ۱۶، ح ۴; نورالثقلین، ج ۳، ص ۲۱۴- ، ح ۴۱۷.
