الصافات ٩٨
| کپی متن آیه |
|---|
| فَأَرَادُوا بِهِ کَيْداً فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَسْفَلِينَ |
ترجمه
| الصافات ٩٧ | آیه ٩٨ | الصافات ٩٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«کَیْداً»: نیرنگ. چاره‌اندیشی. در اینجا طرح نابودی ابراهیم و نقشه برچیدن اثرات تبلیغ قولی و عملی او مراد است. «الأسْفَلِینَ»: پستان و خواران. به زیر افتادگان و شکست خوردگان.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
فَأَرادُوا بِهِ كَيْداً فَجَعَلْناهُمُ الْأَسْفَلِينَ «98»
پس خواستند براى (نابودى) ابراهيم به او نيرنگى زنند، ولى ما آنان را زيردست و مغلوب قرار داديم (و نقشه‌ى آنها را نقش بر آب كرديم).
نکته ها
«راغ» به معناى رفتن به سوى چيزى دور از چشم مردم است. «يَزِفُّونَ» به معناى حركت با سرعت و شتاب است و «زفاف»، مراسم بردن عروس است همراه با نشاط و هيجان.
چون ابراهيم سوگند ياد كرده بود كه براى بتها تدبيرى بينديشد، «تَاللَّهِ لَأَكِيدَنَّ أَصْنامَكُمْ» «1» همين كه ديد استدلال و موعظه اثر نكرد، به آن سوگند عمل كرد و يك تنه همه‌ى بتها را شكست. «فَراغَ عَلَيْهِمْ ضَرْباً بِالْيَمِينِ»
خداوند نيز ابراهيم را به وفادارى ستود. «إِبْراهِيمَ الَّذِي وَفَّى» «2»
پیام ها
1- همه‌ى برنامه‌ها نبايد روشن و علنى باشد، گاهى بايد دور از چشم مخالفان عملى انجام شود. «فَراغَ»
2- نهى از منكر مراحلى دارد: اگر مرحله‌ى اول كه گفتگو است اثر نكرد مرحله‌ى بعد اقدام عملى است. فَراغَ عَلَيْهِمْ ...
«1». انبياء، 57.
«2». نجم، 37.
جلد 8 - صفحه 46
3- مبارزه با باطل و اصلاح جامعه، قدرت لازم دارد. «ضَرْباً بِالْيَمِينِ»
4- هر هنرى ارزش ندارد. (در ساخت بتها، مجسّمه‌سازها هنرنمايى‌هايى كرده بودند، امّا حضرت ابراهيم آنها را قلع و قمع كرد. آرى، ابهّت باطل بايد شكسته شود گرچه براى آن باطل هزينه‌ها و هنرهايى بكار گرفته شده باشد.
ظاهر شرك و خرافات قداست ندارند). «ضَرْباً بِالْيَمِينِ»
5- هم منطق لازم است، هم قدرت. ضَرْباً بِالْيَمِينِ ... أَ تَعْبُدُونَ
6- همه چيز بايد فداى توحيد و تفكّر توحيدى شود. (امام حسين عليه السلام فدا مى‌شود تا طاغوت بر مردم حاكم نباشد؛ تمام زحمات و حتّى جان انبيا فداى توحيد شد، در اين جا نيز ابراهيم دست به يك عمل خطرناك زد تا بت‌پرستى را برچيند.) فَراغَ عَلَيْهِمْ ... قالُوا ابْنُوا لَهُ بُنْياناً
7- انتظار نداشته باشيد كه دشمنان سيلى خورده آرام بنشينند. بت پرستان با شتاب به سراغ ابراهيم آمدند. «فَأَقْبَلُوا إِلَيْهِ يَزِفُّونَ»
8- حبس و دستگيرى، مانع تبليغ پيامبران نمى‌شود. (ابراهيم را گرفتند و پرسيدند:
چرا بتها را شكستى؟ او شروع به تبليغ توحيد كرد:) «أَ تَعْبُدُونَ ما تَنْحِتُونَ»
9- ساخته دست انسان سزاوار پرستش انسان نيست. «أَ تَعْبُدُونَ ما تَنْحِتُونَ»
10- ساخته‌هاى دست انسان نيز در حقيقت آفريده خداست. «خَلَقَكُمْ وَ ما تَعْمَلُونَ»
11- بت پرستى منطق و استدلال صحيحى ندارد و لذا مشركان به زور متوسّل مى‌شوند. «فَأَلْقُوهُ فِي الْجَحِيمِ»
12- تعصّب و تحجّر به جايى مى‌رسد كه پيامبر معصومى چون ابراهيم كه بيان و معجزه و علم دارد به خاطر مشتى سنگ و چوب و جماد محكوم به سوختن مى‌شود. «فَأَلْقُوهُ فِي الْجَحِيمِ»
13- اگر ما به وظيفه خود عمل كنيم، خداوند خود پاسخ نقشه‌هاى دشمن را مى‌دهد. «فَأَرادُوا بِهِ كَيْداً فَجَعَلْناهُمُ الْأَسْفَلِينَ»
14- اراده خداوند حاكم بر عوامل طبيعى است. «فَجَعَلْناهُمُ الْأَسْفَلِينَ»
تفسير نور(10جلدى)، ج8، ص: 47
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
فَأَرادُوا بِهِ كَيْداً فَجَعَلْناهُمُ الْأَسْفَلِينَ (98)
فَأَرادُوا بِهِ كَيْداً: پس اراده كردند به آن حضرت مكر و حيله در هلاك او به اين طريق كه او را در منجنيق نشانده و در آتش انداختند. فَجَعَلْناهُمُ الْأَسْفَلِينَ: پس گردانيديم ايشان را پست‌تر و خوارتر، يعنى باطل گردانيديم مكر ايشان را و آتش را بر ابراهيم عليه السلام گلستان ساختيم و آن را برهانى روشن گردانيديم بر علو شأن و غالبيت و حقيّت او و پستى و خوارى دشمنان او.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِنَّ مِنْ شِيعَتِهِ لَإِبْراهِيمَ (83) إِذْ جاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ (84) إِذْ قالَ لِأَبِيهِ وَ قَوْمِهِ ما ذا تَعْبُدُونَ (85) أَ إِفْكاً آلِهَةً دُونَ اللَّهِ تُرِيدُونَ (86) فَما ظَنُّكُمْ بِرَبِّ الْعالَمِينَ (87)
فَنَظَرَ نَظْرَةً فِي النُّجُومِ (88) فَقالَ إِنِّي سَقِيمٌ (89) فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِينَ (90) فَراغَ إِلى آلِهَتِهِمْ فَقالَ أَ لا تَأْكُلُونَ (91) ما لَكُمْ لا تَنْطِقُونَ (92)
فَراغَ عَلَيْهِمْ ضَرْباً بِالْيَمِينِ (93) فَأَقْبَلُوا إِلَيْهِ يَزِفُّونَ (94) قالَ أَ تَعْبُدُونَ ما تَنْحِتُونَ (95) وَ اللَّهُ خَلَقَكُمْ وَ ما تَعْمَلُونَ (96) قالُوا ابْنُوا لَهُ بُنْياناً فَأَلْقُوهُ فِي الْجَحِيمِ (97)
فَأَرادُوا بِهِ كَيْداً فَجَعَلْناهُمُ الْأَسْفَلِينَ (98) وَ قالَ إِنِّي ذاهِبٌ إِلى رَبِّي سَيَهْدِينِ (99) رَبِّ هَبْ لِي مِنَ الصَّالِحِينَ (100)
ترجمه
و همانا از پيروان او
هر آينه ابراهيم است وقتى كه آمد پروردگارش را با دلى سالم
چون گفت به پدرش و قومش كه چه چيز را ميپرستيد
آيا بدروغ معبودهائى را غير از خداوند اختيار ميكنيد
پس چيست گمان شما بپروردگار جهانيان
پس نگريست نگريستنى در ستارگان
پس گفت همانا من بيمارم
پس روى گرداندند از او در حاليكه پشت كنندگان بودند
پس مايل شد بسوى خدايانشان پس گفت آيا نميخوريد
چيست شما را كه سخن نميگوئيد
پس روى كرد بر آنها ميزد زدنى بقوّت تمام
پس روى آوردند بسوى او با آنكه ميشتافتند
گفت آيا ميپرستيد آنچه را كه ميتراشيد
و خدا آفريد شما را و آنچه را كه ميسازيد
گفتند بنا كنيد براى او بنائى پس بيفكنيد او را در آتش سوزان
پس اراده كردند باو مكرى را پس گردانديم آنها را پست‌ترين مردم
و گفت همانا من رونده‌ام بسوى پروردگارم زود باشد كه راه نمايد مرا
پروردگارا ببخش بمن از شايستگان.
تفسير
خداوند متعال عطف فرموده قصّه حضرت ابراهيم را بر قصّه حضرت نوح كه در آيات سابقه اشاره بآن شده بود و فرموده يكى از پيروان او در ايمان بخدا و توحيد او و اصول حقّه ابراهيم عليه السّلام بود و بعضى گفته‌اند مراد بودن آنحضرت است از پيروان پيغمبر خاتم صلّى اللّه عليه و اله و سلّم و از بعضى روايات كه در برهان نقل نموده استفاده ميشود كه مراد بودن او است از شيعيان امير المؤمنين عليه السّلام و اين موقوف بر آنستكه ترتيب آيات معتبر نباشد چنانچه مكرر اشاره بآن شده است و الّا ظاهر آنستكه مرجع ضمير در شيعته نوح است كه در آيات سابقه ذكر شده است و خلاف آن بايد حمل بر تأويل شود كه نوح هم در عالم معنى از شيعيان پيغمبر خاتم و امير مؤمنان بوده چون انوار خمسه طيّبه مقدّم بودند در وجود بر تمام موجودات و همه از بركت وجود ايشان بمقامات عاليه خودشان رسيدند و اين پيروى در وقتى بود كه حاضر شد در پيشگاه احديّت براى عبادت و اطاعت با قلبى پاك از لوث معاصى و تزلزل و ريا و سالم از امراض و محبّت غير خدا چنانچه
جلد 4 صفحه 438
در سوره شعراء ذكر شد چون گفت به آزر كه عمو يا جدّ مادرى او بود و معمولا در كلام عرب پدر خوانده ميشوند و همچنين بساير اقوامش اين چه چيز است كه شما ميپرستيد آنرا آيا بدروغ آشكار بتهائى را كه خدايان خود دانسته‌ايد ميخواهيد عبادت كنيد و از خداى واقعى چشم پوشانده‌ايد پس چه گمان برده‌ايد بپروردگار جهانيان تصوّر نموده‌ايد او هم مانند اينها كه تراشيديد بى‌ادراك و شعور است يا اينها را شريك خود قرار داده در ستايش و پرستش يا شما را براى پرستش اينها عقاب نميكند يا از حال شما غافل است و از اعمال شما بى‌خبر با آنكه احاطه دارد علمش بتمام كلّيّات و جزئيّات عالم و اين سخنان را براى ملامت و نصيحت آنها ميفرمود تا شب عيدى كه معمولا اهل شهر براى تفريح روزش از بلد بيرون ميرفتند نظرى بآسمان و اوضاع كواكب فرمود و چون آنها بعلم نجوم و تأثير ستاره‌ها در امور معتقد بودند فرمود من مريض خواهم شد براى آنكه او را با خودشان از شهر بيرون نبرند و چون مرض طاعون آنزمان زياد بود و از سرايت آن ميترسيدند از او اعراض نموده خودشان بيرون رفتند و حضرت ابراهيم بآرامى روى به بتخانه و بتها نمود ديد مردم براى تبرّك نزد بتها غذاهائى گذارده‌اند بطور استهزاء و براى آنكه شايد كسى در اطراف باشد و سخن او را بشنود و متنبّه شود فرمود چرا غذا نميخوريد و چرا سخن نميگوئيد و جواب مرا نميدهيد پس ناگهان متفوّق بر بتها شد و با كمال قوّت كه از آن بيمين تعبير شده يا واقعا با قوّت دست راست زد و شكست آنها را و چون مردم از عيدگاه خودشان مراجعت نمودند و بتها را بآنحال ديدند بقرينه صحبتهاى سابق حضرت فهميدند كار او است و بسرعت روى باو آوردند و سخنانى ما بين آنها ردّ و بدل شد كه در سوره انبياء گذشت و بعدا حضرت آنها را نصيحت فرمود كه چرا چيزيرا كه خودتان با دست خود ميتراشيد پرستش ميكنيد با آنكه خداوند شما را و آنچه شما از آن بتها را درست ميكنيد خلق فرموده و بايد مخلوق خالق خود را عبادت كند نه مخلوق او و خود را چون شكر نعمت واجب و كفران آن قبيح است و قوم بعد از عجز از جواب آنحضرت با اكثريّت قريب باتفاق رأى دادند كه جاى وسيعى را محصور نمائيد و هيزم در آن جمع كنيد و آتش بزنيد و ابراهيم را در آن بيندازيد كه بسوزد
جلد 4 صفحه 439
و موجب عبرت خلق گردد كه ديگر كسى جرئت جسارت بخدايان ما پيدا نكند و بعقيده خودشان تدبيرى در دفع آنحضرت نمودند ولى خدا آنرا باطل نمود و آتش بر آنحضرت سرد و سلامت گرديد و آنها پست و ذليل و خوارتر از اوّل شدند و حضرت فائق و منصور و مشهور در عالم گشت و بسيارى باو ايمان آوردند و شرح اين وقايع در سوره انبيا و غيرها گذشته است و بعد از اين حضرت بكسان خود و اهل ايمان فرمود من عازم هجرت از اين بلدم بامر پروردگارم و بعدا خدا هدايت مينمايد مرا بمكانى كه صلاح دين و دنياى من در آن باشد و در كافى از امام صادق عليه السّلام روايت نموده كه مراد بيت المقدس بود و از امير المؤمنين عليه السّلام در توحيد نقل نموده كه مراد آنحضرت از رفتن بسوى خدا توجّه بعبادت و كوشش در آن و تقرّب بخداوند بود و اين تأويل كلام خدا است كه آن غير تنزيل است و بعد از انجام مأموريّت و استقرار در محلّى كه خداوند هدايت فرموده بود او را بآن از خدا خواست كه باو پسرى عطا فرمايد كه از شايستگان باشد براى وراثت علم و نبوّت كه مأنوس شود با او در غربت و كمك كند با او در دعوت و خداوند اجابت فرمود و از هاجر كه كنيز بود پسرى مانند حضرت اسمعيل عليه السّلام جدّ امجد خاتم انبياء صلّى اللّه عليه و اله را باو مرحمت نمود چنانچه بيايد انشاء اللّه تعالى و در چند روايت از صادقين عليهما السلام تصريح شده بآنكه حضرت ابراهيم مريض نبود و دروغ هم نگفت و در يك روايت ذكر شده كه مقصود حضرت آن بود كه بعدا مريض ميشوم چون هر كس ميميرد مريض ميشود چنانچه خداوند به پيغمبر خود فرموده انّك ميّت يعنى بعدا خواهى مرد و در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه در ستاره‌ها نظر فرمود و حساب كرد و بر واقعه كربلا مطّلع شد و از مصائب وارده بر حضرت سيّد الشهداء متأثر گرديد و فرمود من متألّم و دردمندم و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله نقل شده كه حضرت ابراهيم در سه مورد توريه نمود يعنى سخنى فرمود كه خلاف متظاهر از آنرا قصد نمود يكى آنجا كه فرمود بزرگ بتها آنها را شكسته كه در سوره انبياء گذشت و مراد از آن بيان شد ديگر آنجا كه ساره را كه زن او بود بخواهرى خود معرّفى فرمود و اراده نمود از آن خواهر دينى را سوّم اينجا است كه فرمود من مريضم و مراد از آن ذكر گرديد و اين هر سه مجادله در دين با كفّار بوده و اين دروغ نيست چون
جلد 4 صفحه 440
دروغ خلاف مراد واقعى است و اين خلاف چيزى است كه مخاطب از كلام ميفهمد و جائز است خصوصا در بعضى از مواقع لازمه كه بايد حتما بآن عمل نمود
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
فَأَرادُوا بِهِ كَيداً فَجَعَلناهُم‌ُ الأَسفَلِين‌َ (98)
پس آنها اراده كردند بابراهيم كيدي را که القاء در آتش باشد پس جعل فرموديم آنها را خوار و خفيف، و پست.
که خطاب بآتش شد يا نارُ كُونِي بَرداً وَ سَلاماً عَلي إِبراهِيم‌َ انبياء آيه 69 يك مرتبه درياي آتش گلستان شد تختي نصب شد ابراهيم صحيحا و سالما بآرامي بر تخت قرار گرفت اينها تمام خوار و خفيف و سربزير شدند که مفاد فَأَرادُوا
جلد 15 - صفحه 174
بِهِ كَيداً فَجَعَلناهُم‌ُ الأَسفَلِين‌َ است و در سوره انبياء فَجَعَلناهُم‌ُ الأَخسَرِين‌َ.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 98)- در اینجا قرآن به ریزه کاریها و جزئیات این مسأله که در سوره انبیا
ج4، ص151
آمده است اشاره نمی‌کند، تنها در یک جمع بندی فشرده و جالب پایان این ماجرا را چنین بیان می‌کند: «آنها طرحی برای نابودی ابراهیم ریخته بودند، ولی ما آنان را پست و مغلوب ساختیم» (فَأَرادُوا بِهِ کَیْداً فَجَعَلْناهُمُ الْأَسْفَلِینَ).
نکات آیه
۱ - نیرنگ و توطئه گسترده مشرکان براى نابودى ابراهیم(ع) (فأرادوا به کیدًا)
۲ - سوزاندن ابراهیم(ع) با انبوهى از آتش پرشعله، مکر و توطئه مشرکان در راستاى نابودى آن حضرت (فألقوه فى الجحیم . فأرادوا به کیدًا فجعلنهم الأسفلین)
۳ - نجات ابراهیم(ع)، از میان تلى از آتش پرشعله مشرکان (فألقوه فى الجحیم ... فجعلنهم الأسفلین)
۴ - لطف و عنایت خدا، موجب شکست توطئه مشرکان علیه ابراهیم(ع) و پیروزى آن حضرت در برابر آنان (فأرادوا به کیدًا فجعلنهم الأسفلین) «أسفل» (مفرد «أسفلین») در اصل به معناى فروتر است; ولى در آیه شریفه کنایه از شکست و به معناى مغلوب مى باشد; زیرا انسانِ غالب، احساس برترى و انسان مغلوب، احساس فروترى مى کند.
۵ - اراده خدا، حاکم بر عوامل طبیعى (فأرادوا به کیدًا فجعلنهم الأسفلین) برداشت یاد شده از آن جا است که مشرکان از همه عوامل طبیعى، براى نابودى ابراهیم(ع) بهره گرفتند; ولى خداوند همه آن عوامل، از جمله آتش را از تأثیر انداخت.
۶ - جبهه حق، برخوردار از امدادهاى غیبى و لطف و کمک الهى (فأرادوا به کیدًا فجعلنهم الأسفلین) برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که ذکر داستان ابراهیم(ع) براى مسلمانان، به عنوان الگو و نمونه اى از دو جریان حق و باطل است.
۷ - دخالت خداوند در رخدادهاى تاریخ و تحولات اجتماعى به نفع جبهه حق (فألقوه فى الجحیم . فأرادوا به کیدًا فجعلنهم الأسفلین)
۸ - پیروزى نهایى در عرصه مبارزه حق و باطل، از آنِ جبهه حق خواهد بود. (إذ قال لأبیه و قومه ماذا تعبدون ... قالوا ابنوا له بنینًا فألقوه فى الجحیم . فأرادوا به کیدًا فجعلنهم الأسفلین)
موضوعات مرتبط
- ابراهیم(ع): توطئه سوزاندن ابراهیم(ع) ۲; توطئه قتل ابراهیم(ع) ۱، ۲; سوزاندن ابراهیم(ع) ۳; قصه ابراهیم(ع) ۱، ۲، ۳; منشأ نجات ابراهیم(ع)۴; نجات ابراهیم(ع) ۳
- امدادهاى خدا: مشمولان امدادهاى خدا ۶
- امدادهاى غیبى :۶
- باطل: شکست باطل ۸; فرجام باطل ۸
- تاریخ: منشأ تحولات تاریخ ۷
- تحولات اجتماعى: منشأ تحولات اجتماعى ۷
- حق: پیروزى حق ۸; فرجام حق ۸
- حق طلبان: امداد به حق طلبان ۶، ۷
- خدا: امدادهاى خدا ۷; حاکمیت اراده خدا ۵
- عوامل طبیعى: تسخیر عوامل طبیعى ۵
- قوم ابراهیم: تاریخ قوم ابراهیم ۲; توطئه قوم ابراهیم ۱; مکر قوم ابراهیم ۱، ۲; منشأ شکست قوم ابراهیم ۴
- لطف خدا: مشمولان لطف خدا ۴، ۶
منابع
