النساء ٣٧
| کپی متن آیه |
|---|
| الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ يَکْتُمُونَ مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِينَ عَذَاباً مُهِيناً |
ترجمه
| النساء ٣٦ | آیه ٣٧ | النساء ٣٨ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَعْتَدْنَا»: آماده کرده‌ایم. تهیّه دیده‌ایم. «کَافِرِینَ»: پنهان‌کنندگان و نادیده‌انگاران نعمت. کفرپیشگان.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ... (۱)
إِنَ الْإِنْسَانَ لِرَبِّهِ لَکَنُودٌ (۱) وَ إِنَّهُ عَلَى ذٰلِکَ لَشَهِيدٌ (۰) وَ إِنَّهُ لِحُبِ الْخَيْرِ لَشَدِيدٌ (۰)
نزول
محل نزول:
این آیه همچون دیگر آیات سوره نساء در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
«شیخ طوسى» گوید: ابن عباس و مجاهد و سدى و ابن زيد گويند: درباره يهود نازل گرديده، موقعى كه از اظهار علم و ابراز صفات پيامبر در تورات بخل مى ورزيدند.
جبائى و بلخى گويند: درباره هر كسى است كه صفت بخل داشته باشد.[۳]
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ يَكْتُمُونَ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرِينَ عَذاباً مُهِيناً «37»
(متكبّران خودبرتربين) كسانى هستند كه (هم خود) بخل مى‌ورزند و (هم) مردم را به بخل فرمان مى‌دهند و آنچه را كه خدا از فضل خود به آنان بخشيده پنهان مى‌دارند. و ما براى كفران‌كنندگان نعمتها عذابى خواركننده آماده كرده‌ايم.
«1». تفسير عيّاشى، ج 1، ص 241.
جلد 2 - صفحه 68
نکته ها
بخل، علاوه بر بخل ورزيدن در اموال و نبخشيدن به ديگران، شامل بخل نسبت به علم، آبرو، قدرت و امكانات نيز مى‌شود.
پیام ها
1- امراض روحى انسان، گسترش يافتنى است. افراد بخيل، دوست دارند ديگران هم بخيل باشند. «يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ»
2- بخيل از محبّت خدا محروم است. لا يُحِبُ ... مُخْتالًا- الَّذِينَ يَبْخَلُونَ
3- از نشانه‌هاى تكبّر و فخرفروشى، بخل كردن است. «مُخْتالًا فَخُوراً الَّذِينَ يَبْخَلُونَ»
4- اظهار نعمتهاى الهى نوعى شكر و كتمان آن يك نوع ناسپاسى و كفران است. «يَكْتُمُونَ ما آتاهُمُ اللَّهُ»
5- بخيل، براى ترك احسان فقرنمايى مى‌كند. «يَبْخَلُونَ و يَكْتُمُونَ»
6- نعمتها فضل خداست، نه تنها نتيجه‌ى تلاش وتدبير ما. «آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»
7- اگر بدانيم نعمتها از اوست بخل نمى‌كنيم. «آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»
8- بخل، گاهى مى‌تواند زمينه ساز كفر باشد. يَبْخَلُونَ ... لِلْكافِرِينَ در آيه‌اى ديگر آمده است: «وَ وَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ الَّذِينَ لا يُؤْتُونَ الزَّكاةَ» «1»
9- كيفر تكبّر ورزيدن در دنيا، تحقير در آخرت است. «مُخْتالًا- مهين»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ يَكْتُمُونَ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرِينَ عَذاباً مُهِيناً (37)
چون اختيال و فخر، مانع احسانند به اقارب و جيران و غيره، لذا بعد بر سبيل بدليّت از قوله مَنْ كانَ مُخْتالًا فَخُوراً، مى‌فرمايد:
الَّذِينَ يَبْخَلُونَ: مختال فخور كسانيند كه بخل مى‌ورزند، يا بخيلى كنند به آنچه حق تعالى به ايشان مرحمت فرموده، يعنى اخراج حقوق واجبه نكنند از زكات و خمس و غير آن.
فى الفقيه عن النّبىّ صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: ليس البخيل من ادّى الزّكاة المفروضة من ماله و اعطى النّائبة فى قومه انّما البخيل حقّ البخيل من لم يؤدّ الزّكوة المفروضة من ماله و لم يعط النّائبة فى قومه و هو يبذّر فيما سوى ذلك. در من لا يحضره الفقيه فرمود حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: نيست
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 436
بخيل كسى كه ادا كند زكات مال خود را و عطا كند عطيه را به (مصيبت رسيده از) قوم خود، بلكه بخيل حقيقت بخيل، كسى است كه ادا نكند زكات واجبه را و عطا نكند عطيه را به (مصيبت رسيده از) قوم خود، و حال آنكه تبذير نمايد در سواى آن. «1» وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ: و امر مى‌كنند مردمان را به بخل و منع حقوقات واجبه، وَ يَكْتُمُونَ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ: و كتمان و مخفى كنند از خلق، آنچه عطا فرموده خدا ايشان را از فضل و بخشش خود از غنا و ثروت. اين جماعت سزاوارند به هر ملامتى، و مستحقند به هر سرزنشى.
فى الفقيه عن الصّادق عليه السّلام: البخيل يبخل بما فى يده و الشّحيح يشحّ بما فى ايدى النّاس و على ما فى يديه حتّى لا يرى فى ايدى النّاس شيئا الّا تمنّى ان يكون له بالحلّ و الحرام و لا يقنع بما رزقه اللّه. «2» فى الخصال عن النّبىّ: صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خصلتان لا يجتمعان فى المسلم البخل و سوء الخلق. «3» حضرت صادق عليه السّلام فرمايد: بخيل، بخل نمايد به آنچه در دست او باشد. و حريص حرص زند به آنچه در دست مردم و آنچه در يد خود است، حتى نبيند در دست مردم چيزى را مگر آنكه تمنا كند كه براى او باشد به حلال يا حرام، و قناعت نكند به آنچه روزى فرمايد او را خدا.
و نيز فرمود: دو وصف جمع نشود در مسلم، بخل و سوء خلق.
در منهج از سعيد بن جبير مروى است كه اين آيه در باره كسانى نازل شد كه بعلم، بخل كنند و اخفاى آن كنند از طالبان علم؛ و اولى آنكه آيه را بر عموم نعم حمل نمود.
«1» نور الثقلين، جلد 1، ص 481، حديث 250.
«2» مدرك ياد شده، حديث 251.
«3» مدرك ياد شده، حديث 249.
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 437
ابن عباس گويد: اسامة بن حبيب، و بحرز بن عمر، و رفاعة بن زيد يهودى، انصار را به طريق نصيحت مى‌گفتند: مال خود را به اين مرد، يعنى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و ياران و مهاجران ندهيد كه در اندك زمانى فقير و محتاج گرديد و مآل كار آنها معلوم نيست. آيه شريفه نازل شد كه حق تعالى دوست ندارد اين جماعت را كه بخل مى‌ورزند و مردمان را به بخل امر كنند و صفات پيغمبر خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را كه در تورات به ايشان انعام نموده كتمان نمايند.
وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرِينَ: و مهيا و آماده كرده‌ايم براى كافر نعمتان و تاركين اداى حقوق و كاتمين عطاى الهى و نعوت حضرت رسالت پناهى صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، عَذاباً مُهِيناً: عذابى خوار كننده كه عذاب نار جحيم باشد.
تعريض: وضع ظاهر در موضع مضمر كه «اعتدنا لهم» باشد، اشعار است به آنكه هر كه شأن او بخل و امر كند مردمان را به بخل، و كتمان عطاى الهى نمايد، كافر نعمت؛ و هر كافر نعمتى، مستحق عذاب مهين باشد، همچنانكه خوار ساخته نعمت الهى را به بخل و اخفار. روزى عمران حصين، جامه‌اى قيمتى از خز مصرى كه مثل آن يافت نمى‌شد پوشيده، از خانه بيرون آمده آن را به مردم نمود. بعد ديگر نپوشيد. سبب پرسيدند، گفت: خواستم فرمايش پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را اطاعت كنم كه فرمود: اذا انعم اللّه على عبد نعمة احبّ ان يرى عليه: «1» هرگاه حق تعالى به بنده نعمتى عطا فرمايد، دوست دارد كه آن را بر او مشاهده نمايد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ يَكْتُمُونَ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرِينَ عَذاباً مُهِيناً (37)
جلد 2 صفحه 55
ترجمه
آنانكه بخل ميكنند و امر مينمايند مردم را به بخل و پنهان ميدارند آنچه را داد آنها را خداوند از فضل خود و مهيا كرديم از براى كافران عذابى خوار كننده..
تفسير
يكى از مفاسد تكبّر و مفاخره بر خلق آنستكه كسيكه داراى اين دو صفت باشد بجمع مال كه مايه تكبر است اعتناء تام پيدا ميكند لذا از انفاق در راه خدا خوددارى نموده دوستان خود را هم باين امر ترغيب مينمايد و متوجه بحال فقرا و زير دستان نميشود و ترحم بر آنها نميكند و براى رفع توقع آنها منكر مال خود ميشود و اگر احيانا انفاقى نمايد براى خود نمائى و تكميل جهت مفاخره است لذا خداوند اين آيه و آيه بعد از اين را مبين اين دو صفت فرموده گفته‌اند بخل سه مرتبه دارد مرتبه اول آنستكه شخص مال خود را بكسى نميدهد مرتبه دوم آنستكه نميتواند به بيند كسى بكس ديگر چيزى ميدهد مرتبه سوم آنستكه از نفس احسان متنفر است اگر چه بخودش باشد پناه بخدا از اين مرتبه كه اگر بخودش هم چيزى بدهند بدش بيايد و در فقيه از پيغمبر (ص) روايت نموده كه بخيل كسى است كه زكوة واجب خود را ادا ننمايد و باقوام خود عطائى نكند و در ماسواى اين دو تبذير نمايد و از حضرت صادق (ع) روايت شده است كه بخيل كسى است كه مال خود را بكسى ندهد و شحيح كسى است كه طمع بمال مردم داشته باشد كه هر چه در دست مردم مى‌بيند بخواهد از راه حلال يا حرام بدست آورد و قناعت بآنچه خداوند مرزوق او فرموده ننمايد و اين قبيل اشخاص كفران نعمت خداوند را نموده‌اند كه مال خدا را با خلق خدا صرف ننمودند و نعمت خدا را كه بآنها تفضّل فرموده از مال و علم از بندگان خدا مخفى نموده و بموقع صرف ننمودند خداوند هم براى آنها عذابى تهيه فرموده كه آنها را خوار و ذليل كند و از نخوت و غرور و كبر بياندازد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
الَّذِينَ يَبخَلُون‌َ وَ يَأمُرُون‌َ النّاس‌َ بِالبُخل‌ِ وَ يَكتُمُون‌َ ما آتاهُمُ اللّه‌ُ مِن فَضلِه‌ِ وَ أَعتَدنا لِلكافِرِين‌َ عَذاباً مُهِيناً (37)
كساني که بخل ميكنند و مردم را هم امر ببخل مينمايند و آنچه خدا از بود بآنها داده مخفي ميدارند و كتمان ميكنند و خداوند مهيا فرمود براي خوار كننده‌اي.
جلد 5 - صفحه 79
اينکه آيه شريفه مشتمل بر چهار جمله است: 1- الَّذِينَ يَبخَلُون‌َ كلمه موصول بدل مُختالًا فَخُوراً است يا عطف بيان يا صفت آنها است، و بخل در مقابل جود و سخا است و آن منع از انفاق است چه انفاق مالي که منصرف لفظ است از انفاقات واجبه مثل زكاة و خمس و حقوق النّاس و بذل در حج واجب و انفاق واجب النفقه و غير اينها از واجبات ماليه و چه اتفاق علم و جاه و انحاء ديگر از انفاقات و از انفاقات مستحبه مثل صدقات و هدايا و تحف و ضيافات و نحو اينها.
و بخل از اخلاق بسيار پست است و بسا موجب كفر ميشود اگر منشأ انكار واجبات گردد، يا فسق اگر مجرد ترك واجبات باشد. و بدتر از بخل شح و لوم است که ديگران را هم امر ببخل ميكند.
وَ يَأمُرُون‌َ النّاس‌َ بِالبُخل‌ِ که جمله 2- است و اينکه بسيار نزديكتر بكفر است و امروز بسياري هستند که نكوهش ميكنند از كساني که زكاة يا خمس يا حج واجب ميروند بخصوص زنها نسبت بشوهرها که تو بسيار گرفتاري داري بايد دخترها را شوهر دهي، پسرها را تزويج كني، آبروداري كني، پيري داري، دامادداري داري و چه و چرا خمس و زكاة ميدهي باين مفت خورها يا باعراب موش خور چرا حج ميروي، که اينکه نحو كلمات خيلي نزديك بكفر است.
3- وَ يَكتُمُون‌َ ما آتاهُمُ اللّه‌ُ مِن فَضلِه‌ِ چنان داد نيستي و نداري او بلند است که ارباب توقع را از خود دور كند و مورد مذمت ديگران واقع نشود و همچنين انكار ساير نعم الهي. در مجمع ميگويد
(ورد في الحديث اذا انعم اللّه علي عبده نعمة احب ان يري اثرها عليه)
و يكي از اقسام شكر نعمت اظهار نعمت است بلي كتمان مال از ظالم و غاصب و سارق و قطاع طريق مانعي ندارد بلكه بسا واجب باشد لذا در حديث است
استر ذهبك و ذهابك و مذهبك عن اخيك
و بدترين اقسام كتمان، كتمان حق است مثل يهود و نصاري که حقانيت پيغمبر اسلام صلّي اللّه عليه و آله و سلّم را
جلد 5 - صفحه 80
فهميدند و در كتب خود ديدند و مع ذلک كتمان كردند.
4- جمله وَ أَعتَدنا لِلكافِرِين‌َ عَذاباً مُهِيناً و اينکه جمله اولا دلالت دارد بر اينكه مختال فخور بخيل آمر ببخل كاتم نعمت كافر است يا در حكم كفر است.
و ثانيا بر اينكه عذاب اينها قبلا مهيا شده بواسطه كلمه (اعتدنا). و ثالثا بر اينكه عذاب آنها مجرد عذاب جسماني نيست بلكه عذاب روحي هم دارند بواسطه كلمه (مهينا) که مورد اهانت و خفت و ذلت و حقارت ميشوند.
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱- بخیلان، محروم از محبت خداوند (انّ اللّه لا یحبّ ... الذین یبخلون)
۲- خداوند، کسانى را که مردم را به بخلورزى دعوت کنند، دوست ندارد. (انّ اللّه لا یحبّ ... الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل)
۳- بخلورزى و دعوت دیگران به بخل، از آثار تکبر و فخرفروشى (انّ اللّه لا یحبّ من کان مختالا فخوراً. الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل)
۴- خداوند کسانى را که به جهت ترک احسان، نعمتهاى خدادادى خویش را پنهان مى کنند، دوست ندارد. (و بالوالدین احساناً ... و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله)
۵- فقرنمایى و پنهان سازى نعمتهاى الهى، دستاویز بخیلان براى ترک احسان (الذین یبخلون ... و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله)
۶- فضل الهى، سرچشمه داراییهاى انسان (ما اتیهم اللّه من فضله)
۷- توجه به نقش فضل الهى در بهره مندى انسان از نعمتها، بیانگر زشتى بخل و پنهان ساختن داراییها (الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله)
۸- عذاب خوارکننده، کیفر بخیلان و دعوت کنندگان به بخل (الذین یبخلون ... و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً) مراد از کافران در آیه، یا خصوص بخیلان و آمران به بخل است و یا مصداق مورد نظر از آن.
۹- عذاب خوارکننده، کیفر کسانى که به جهت ترک احسان، نعمتهاى خدادادى خویش را پنهان مى کنند. (و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً)
۱۰- بخلورزى و دعوت دیگران به بخل و پنهان نمودن نعمتهاى خدادادى، زمینه کفرورزى (الذین یبخلون ... اعتدنا للکافرین) اطلاق کافر بر بخیل و ... یا بدین جهت است که بخیل در حقیقت کافر است، و یا هشدار به این است که سرانجام بخلورزى کفر است.
۱۱- کسانى که به جهت ترک احسان نعمتهاى الهى را پنهان مى سازند، کافر هستند. (الذین یبخلون ... ما اتیهم اللّه ... و اعتدنا للکافرین)
۱۲- بخیلان و دعوت کنندگان مردم به بخل، کافر هستند. (الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل ... و اعتدنا للکافرین)
۱۳- حرمت بخل ورزى و دعوت مردم به آن (الذین یبخلون و یأمرون النّاس بالبخل ... و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً)
۱۴- حرمت پنهان سازى نعمتهاى الهى به جهت ترک احسان (و یکتمون ما اتیهم اللّه من فضله و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً)
۱۵- عذابهاى الهى، داراى انواع گوناگون* (و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً) توصیف عذاب به «مهین» یا بدان جهت است که عذاب، على رغم وجود واحد، داراى چهره هاى مختلف است و یا بدان جهت است که انواع مختلفى دارد: برخى «مهین»، برخى «الیم» و ... .
۱۶- عذاب گناهکاران، متناسب با گناه آنان (لا یحبّ من کان مختالا فخوراً ... و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً) توصیف عذاب به خوارکننده و قرار دادن آن براى متکبران و فخرفروشان، حاکى از تناسب عذاب الهى با گناهِ گناهکاران است.
۱۷- بخلورزى، کفران نعمتهاى الهى است. (الذین یبخلون ... و اعتدنا للکافرین عذاباً مهیناً) با توجّه به معناى لغوى کافر (ناسپاس)، مى توان گفت مراد از کافران، ناسپاسان هستند که مصداق آن در آیه، همان بخیلانند.
موضوعات مرتبط
- احسان: آثار ترک احسان ۱۴ ; ترک احسان ۵، ۱۱ ; سرزنش ترک احسان ۴ ; کیفر ترک احسان ۹
- احکام:۱۳، ۱۴
- بخل: آثار بخل ۱۲، ۱۷ ; حرمت بخل ۱۳ ; دعوت به بخل ۲، ۳، ۸، ۱۰، ۱۲، ۱۳ ; زشتى بخل ۷ ; زمینه بخل ۳
- بخیل: صفات بخیل ۵ ; کفر بخیل ۱۰ ; کیفر بخیل ۸ ; محرومیت بخیل ۱
- تفاخر: آثار تفاخر ۳
- تکبّر: آثار تکبّر ۳
- خدا: عذاب خدا ۱۵ ; فضل خدا ۶، ۷ ; محبت خدا ۱، ۲، ۴
- ذکر: آثار ذکر ۷
- عذاب: اقسام عذاب ۱۵
- عمل: ناپسند ۲، ۷
- کافران:۱۰، ۱۱
- کفر: زمینه کفر ۱۲ ; عوامل کفر ۱۱
- گناه: کیفر گناه ۱۶
- گناهکار: کیفر گناهکار ۱۶
- محرمات:۱۳، ۱۴
- مبغوضان: خدا ۲، ۴
- نعمت: حرمت کفران نعمت ۱۴ ; کفران نعمت ۴، ۵، ۱۱، ۱۲، ۱۷ ; کیفر کفران نعمت ۹ ; منشأ نعمت ۶
منابع
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۳.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ص ۱۹۶.
- ↑ صاحب روض الجنان از ابن عباس و ابن زيد نقل كند كه يهوديان مزبور عبارت بودند از: كروم بن زيد و اسامة بن حبيب و نافع بن ابى‌نافع و بحر بن عمرو و حى بن اخطب و رفاعة بن زيد بن التابوت كه نزد انصار مى آمدند و مى گفتند: مال خود را براى محمد و يارانش خرج نكنيد كه فقير خواهيد شد. چنان كه طبرى صاحب جامع البيان نيز از طريق ابن اسحق از محمد بن ابى‌محمد او از عكرمة يا سعيد او از ابن عباس روايت نموده است و نيز در تفسير ابن ابى‌حاتم از سعيد بن جبير نقل شده كه علماء بنى‌اسرائيل درباره علم خود بخل مى ورزيدند و اين آيه نازل گرديده است.
