آل عمران ١٣٩

وَ لاَ تَهِنُوا وَ لاَ تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ‌ الْأَعْلَوْنَ‌ إِنْ‌ کُنْتُمْ‌ مُؤْمِنِينَ‌

گسترشکپی متن آیه
وَ لاَ تَهِنُوا وَ لاَ تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ‌ الْأَعْلَوْنَ‌ إِنْ‌ کُنْتُمْ‌ مُؤْمِنِينَ‌

ترجمه

مکارم شیرازیبهرامپورفولادوندالهی قمشه‌ایانصاریانآیتیخرمشاهیمجتبویخرمدلصادقی تهرانیمعزیenglish

و سست نشوید! و غمگین نگردید! و شما برترید اگر ایمان داشته باشید!

و سست نگرديد و غمگين نشويد، كه اگر مؤمن باشيد، شما برتريد

و اگر مؤمنيد، سستى مكنيد و غمگين مشويد، كه شما برتريد.

شما هرگز سستی نکنید و (از فوت متاع دنیا) اندوهناک نشوید، زیرا شما فیروزمندترین و بلندترین ملل دنیایید اگر در ایمان ثابت قدم باشید.

و [در انجام فرمان هایِ حق و در جهاد با دشمن] سستی نکنید و [از پیش آمدها و حوادث و سختی هایی که به شما می رسد] اندوهگین مشوید که شما اگر مؤمن باشید، برترید.

سستى مكنيد و اندوهگين مباشيد، زيرا اگر ايمان آورده باشيد شما برترى خواهيد جست.

و سستی نورزید و اندوهگین نباشید چرا که شما اگر مؤمن باشید، برترید

و سستى مكنيد و اندوهگين مباشيد كه شما برتريد، اگر مؤمن باشيد.

و (از جهاد در راه خدا به سبب آنچه بر سرتان می‌آید) سست و زبون نشوید و (برای کشتگانتان) غمگین و افسرده نگردید، و شما (با تأییدات خداوندی و قوّه ایمان راستین و نیروی حقی که از آن دفاع می‌کنید) برتر (از دیگران) هستید (و پیروزی و بهروزی از آن شما است) اگر که به راستی مؤمن باشید (و بر ایمان دوام داشته باشید).

و سستی مکنید و غمگین مشوید، حال آنکه شما (از دیگران) برترید اگر مؤمن بوده‌اید.

سست نشوید و اندوهگین نباشید و شما برترید اگر هستید مؤمنان‌

And do not waver, nor feel remorse. You are the superior ones, if you are believers.

ترتیل:

ترجمه:

آل عمران ١٣٨	آیه ١٣٩	آل عمران ١٤٠
سوره : سوره آل عمران نزول : ٣ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«لا تَهِنُوا»: سست و زبون نشوید. از ماده (وَهْن). «أَعْلَوْنَ»: برتران. چیرگان.

نزول

محل نزول:

اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است.

شأن نزول:

«شیخ طوسى» گوید: زهرى و قتادة و ابن نجيح گويند: اين آيه به عنوان تسليت براى مسلمين به خاطر جراحت و كشتارى كه در غزوه احد به آنان وارد شده بود، نازل گرديد و خداوند اراده فرمود: كفار را مرعوب سازد لذا به مسلمين فرمان داد كه مشركين را دنبال كنند و ضمن تشويق و تحريض، آن‌ها را از سستى ورزيدن و حزن و اندوه نهى فرمود و به آن‌ها وعده داد كه در صورتى كه به ایمان به خدا تمسك بجويند.

سرانجام پيروزى با آنان خواهد بود، زيرا مشركين قصد داشتند به مدينه برگردند و مسلمين را غارت نمايند. وقتى كه فهميدند كه مسلمين به خود آمده و قصد تعقيب آن‌ها را دارند ترسيدند.

تفسیر

المیزاننمونهتفسیر نوراثنی عشریروان جاویداطیب البیانبرگزیده تفسیر نمونهتسنیم

---

• تفسیر آیات

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«139» وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ‌

و اگر مؤمن هستيد، سستى نكنيد و غمگين مباشيد كه شما برتريد.

نکته ها

در جنگ احد، به خاطر عدم اطاعت از فرماندهى، بر قواى اسلام شكست وارد شد، مسلمانان روحيّه خود را از دست دادند، اين آيه نازل شد كه مبادا با شكست خود را ببازيد، بلكه با تقويت ايمان خود را تقويت كنيد كه در اين صورت برترى با شماست.

جلد 1 - صفحه 614

پیام ها

1- شكستِ موضعى در يك جنگ، نشانه‌ى شكست نهايى مسلمانان نيست. «وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ»

2- رهبر بايد روحيه‌ها را تقويت كند. «وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ ...»

3- اگر به ايمان و اطاعت برگرديد، در جنگ‌ها به پيروزى خواهيد رسيد. «وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»

4- در سايه‌ى ايمان، مى‌توان بر همه جهان غالب شد. «أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»

5- پيروزى و شكست ظاهرى ملاك نيست، برترى به خاطر عقايد صحيح و تفكّر سالم اصل است. «وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»

6- در جهان بينى مادّى، عامل پيروزى سلاح و تجهيزات است، ولى در بينش الهى، عامل پيروزى ايمان است. «إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (139)

وَ لا تَهِنُوا: و سستى و ضعف مورزيد در جنگ با دشمنان، وَ لا تَحْزَنُوا: و محزون و اندوهناك مشويد از جراحات خود و قتل برادران و مصيباتى كه به شما رسيده، يا از فوت غنائم. نزول آيه شريفه وقتى بود كه به سبب مخالفت امر حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم، اصحاب بعضى كشته و جمعى مجروح شدند. حق تعالى تسليه ايشان فرمود كه سستى مكنيد و محزون مباشيد، آنچه شما راست از فتح و نصرت، به توفيق الهى است، و آنچه بر شما است از مغلوبيّت و مصيبت، به سبب مخالفت شماست امر پيغمبر را. وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ‌: و حال آنكه شما عالى هستيد، به حسب مكانت و مرتبت، زيرا شما بر حق هستيد و حرب شما براى تمشيت حق و اعلاى كلمه حق است، و آنها بر باطلند و قتال آنها براى ترويج باطل و اعلاى كلمه كفر است. يا علوّ شأن شما به جهت آنست كه كشتگان شما در صدر نعيم، و از ايشان در قعر جحيم است.

يا مقام شما درجات اعلى، و آنها درك اسفل است. يا اشاره به وعده علو و نصرت و غلبه است، يعنى شما بر ايشان منصور و غالب خواهيد شد. إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ‌: اگر هستيد ايمان آرندگان به وعده الهى كه فرموده: وَ إِنَّ جُنْدَنا لَهُمُ الْغالِبُونَ‌. (يا متعلق است به نهى). يعنى سستى مورزيد در حرب، اگر صحيح است ايمان شما، و قصور و فتورى در آن راه ندهيد؛ چه صحت ايمان، مقتضى قوّت قلب است و وثوق به خداى تعالى. (يا متعلق است به اعلون) يعنى شما برتريد از همه ايشان، اگر در ايمان خود ثابت و راسخ هستيد و مصدّقيد به وعده خدا.

ابن عبّاس نقل نموده: چون مسلمانان روز احد منهزم شدند، خالد با لشكر بسيار از مشركان بر سر كوه آمد خواستند بر لشگر اسلام فرود آيند، حضرت دعا نمود: خدايا تمكين مده ايشان را بر ما، خدايا هيچ قوتى ما را نيست، مگر به اعانت و توفيق تو، خدايا در اين شهر جز اين گروه نيستند كه تو را عبادت كنند.

تفسير اثنا عشرى، ج‌2، ص: 257

حق تعالى آيه شريفه نازل فرمود. پس جمعى از مسلمانان تيرانداز، كفار را به تير براندند، و پيغمبر به جاى آنها قرار گرفت.

تبصره: گرچه آيه نزولش در احد باشد، لكن مفاد فرمايش الهى عام است به تمام مسلمانان، كه در مقام اداى اوامر الهى خصوصا در اعلاى كلمه حقه اسلامى، نهايت جديت و استقامت را داشته، سست نگردند و به ورود ناملايمات و شدائد و مصائب محزون و غمناك نشوند؛ زيرا علوّ شأن را نامزد مؤمنين، و ايشان را بدين دو صفت معرفى فرموده: يكى قوّت در دين، و ديگر تحمّل در شدائد.

در كتاب كافى- از حضرت صادق عليه السّلام مروى است در صفات مؤمن فرمايد: المؤمن له قوّة فى دين و الايمان فى يقين و حرص فى فقه و نشاط فى هدى (الخ) «1». مؤمن براى او است قوتى در دين و ايمانى از روى يقين و حرصى در دانائى به احكام و نشاطى در هدايت شدن به راه راست.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ (139)

ترجمه‌

و سست نشويد و اندوهگين نگرديد و شما برترآنيد اگر باشيد گروندگان..

تفسير

و سست نشويد در امر جهاد براى واقعه احد و غمگين نشويد براى كشتگان در آنروز زيرا كه آنها بدرجه رفيعه شهادت نائل شدند و در دنيا بمردى و مردانگى معرفى گشتند و نام نيك در صفحات تاريخ از آنها باقى ماند و شما برتريد واقعا از كفار چون شما بر حقيد و آنها بر باطل و هميشه حق بر باطل برترى دارد اگر جولانى هم براى باطل دست دهد دوام ندارد دولت و پايدارى و پايندگى براى حق است شما در جنگ بدر مظفر و منصور شديد و آنها بكلى مقهور و مغلوب گشتند اگر در احد مختصر شكستى بشما وارد شد نبايد دلتنگ باشيد چون اول غلبه با شما بود آخر هم غلبه با شما است مشروط بآنكه حقا از مؤمنين باشيد و بلوازم ايمان عمل نمائيد

---

جلد 1 صفحه 501

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحزَنُوا وَ أَنتُم‌ُ الأَعلَون‌َ إِن‌ كُنتُم‌ مُؤمِنِين‌َ (139)

و سستي‌ نكنيد و محزون‌ نباشيد و حال‌ آنكه‌ ‌شما‌ ‌بر‌ مشركين‌ غالب‌ و علوّ داريد ‌اگر‌ بوده‌ باشيد ‌که‌ ايمان‌ داشته‌ باشيد.

‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ ‌در‌ مقام‌ ترغيب‌ و تهييج‌ مؤمنين‌ ‌است‌ ‌بر‌ ثبات‌ قدم‌ ‌در‌ مقابل‌ كفار و مشركين‌ و مقاتله‌ ‌با‌ ‌آنها‌ و وعده‌ نصرت‌ و غلبه‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ لذا ميفرمايد وَ لا تَهِنُوا سستي‌ و مسامحه‌ ‌در‌ امر جهاد نكنيد ‌که‌ ‌اينکه‌ ‌از‌ آثار شجاعت‌ و شهامت‌ و ثبات‌ قدم‌ ‌است‌ بخصوص‌ ‌با‌ وعده‌ نصرت‌ الهي‌ ‌بر‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ و يقين‌ داشته‌ باشند ‌که‌ مظفر ميشوند و غالب‌ و چيره‌ ‌بر‌ دشمن‌ ميگردند و سستي‌ و ضعف‌ و مسامحه‌ ‌از‌ آثار جبن‌ ‌است‌ و موجب‌ ‌اينکه‌ ميشود ‌که‌ دشمن‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ غالب‌ و چيره‌ شود.

وَ لا تَحزَنُوا غم‌ بدل‌ راه‌ ندهيد و ‌اگر‌ شهادت‌ ‌ يا ‌ جراحت‌ بشما وارد شد بدانيد و يقين‌ داشته‌ باشيد ‌که‌ اجر كامل‌ نصيب‌ ‌شما‌ ‌است‌ و بايد منتهي‌ آمال‌ ‌شما‌ ‌باشد‌ چنانچه‌ ‌در‌ بسياري‌ ‌از‌ ادعيه‌ دارد

و قتلا ‌في‌ سبيلك‌ فوفق‌ لنا

و امثال‌ ‌اينکه‌ عبارت‌، و چه‌ اندازه‌ آيات‌ و اخبار ‌در‌ فضيلت‌ ‌اينکه‌ موهبت‌ وارد ‌شده‌.

وَ أَنتُم‌ُ الأَعلَون‌َ جمع‌ اعلي‌، بمعني‌ ارتفاع‌ ‌است‌ ‌ يا ‌ ارتفاع‌ مكاني‌ ‌که‌ كفار ‌در‌ پستي‌ واقع‌ شدند و ‌شما‌ ‌در‌ بلندي‌، ‌ يا ‌ بمعني‌ غلبه‌ و ظفر ‌است‌ ‌که‌ نصيب‌ ‌شما‌ ميشود و ‌از‌ كمي‌ عدّه‌ ‌خود‌ و كثرت‌ عدو باك‌ نداشته‌ باشيد كَم‌ مِن‌ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَت‌ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذن‌ِ اللّه‌ِ بقره‌ ‌آيه‌ 250 إِن‌ يَكُن‌ مِنكُم‌ عِشرُون‌َ صابِرُون‌َ يَغلِبُوا مِائَتَين‌ِ وَ إِن‌ يَكُن‌ مِنكُم‌ مِائَةٌ يَغلِبُوا أَلفاً مِن‌َ الَّذِين‌َ كَفَرُوا انفال‌ ‌آيه‌ 66.

إِن‌ كُنتُم‌ مُؤمِنِين‌َ ‌اينکه‌ جمله‌ متعلق‌ ‌به‌ لا تَهِنُوا وَ لا تَحزَنُوا ‌است‌ ‌که‌ مؤمن‌ باللّه‌ و بوعده‌ الهي‌ نبايد سستي‌ و اندوه‌ داشته‌ ‌باشد‌ نه‌ اينكه‌ متعلق‌ ‌به‌ وَ أَنتُم‌ُ الأَعلَون‌َ ‌باشد‌ بلكه‌ ‌اينکه‌ جمله‌ حاليه‌ ‌است‌ ‌که‌ واقع‌ ‌بين‌ جملتين‌ ‌است‌ كانّه‌ ميفرمايد

جلد 4 - صفحه 367

سستي‌ و اندوه‌ نداشته‌ باشيد ‌اگر‌ داراي‌ ايمان‌ هستيد و حال‌ آنكه‌ ‌شما‌ اعلون‌ هستيد

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

اشاره

(آیه 139)

شأن نزول:

در مورد نزول این آیه و چهار آیه بعد از آن روایات متعددی وارد شده که از آنها استفاده می‌شود این چند آیه دنباله آیاتی است که در باره جنگ احد داشتیم، و این آیات تجزیه و تحلیلی است روی نتایج جنگ احد، زیرا همانطور که گفتیم جنگ احد بر اثر نافرمانی و عدم انضباط نظامی جمعی از سربازان اسلام، در پایان به شکست انجامید و جمعی از شخصیتها و چهره‌های برجسته اسلام از جمله «حمزه» عموی پیامبر، در این میدان شربت شهادت نوشیدند.

پیامبر همان شب با یاران خود به میان کشتگان رفت و برای بزرگداشت ارواح شهداء بر سر جنازه یکایک آنها می‌نشست و اشک می‌ریخت و طلب آمرزش می‌نمود، و سپس اجساد همه آنها در دامنه کوه احد در میان اندوه فراوان به خاک سپرده شد، در این لحظات حساس که مسلمانان نیاز شدید به تقویت روحی و هم استفاده معنوی از نتایج شکست داشتند این آیات نازل گردید.

تفسیر:

نتایج جنگ احد- در این آیه به مسلمانان هشدار داده، می‌گوید افراد بیدار همانطور که از پیروزیها استفاده می‌کنند از شکستها نیز درس می‌آموزند و در پرتو آن نقاط ضعفی را که سر چشمه شکست شده، پیدا می‌کنند و با برطرف ساختن آن برای پیروزی نهایی آماده می‌شوند، لذا آیه شریفه می‌فرماید: «و سست نشوید و غمگین مگردید شما برترید اگر ایمان داشته باشید» (وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ) یعنی، شکست شما در حقیقت به خاطر از دست دادن روح ایمان و آثار آن بوده.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- نباید اهل ایمان در هنگامه هاى دشوار (رویارویى با دشمنان)، سستى و اندوهى به خویش راه دهند. (یا ایّها الّذین امنوا ... و لا تهنوا و لا تحزنوا)

۲- ترغیب اهل ایمان به ثبات قدم و استوارى و اعتماد به نفس در رویارویى با دشمن (یا ایّها الّذین امنوا ... و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون)

۳- شکست در جنگ، نباید موجب سستى و اندوه اهل ایمان شود. (و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون)

۴- خودباختگى و شکست روحى پیکارگران احد پس از بازگشت از نبرد (اذ همّت طائفتان منکم ان تفشلا ... و لاتهنوا و لاتحزنوا و انتم الاعلون) اگر چه نهى از چیزى، حکایت از وقوع خارجى آن ندارد، ولى به قرینه آیات بعد (ان یمسسکم قرح ... )، معلوم مى شود که نهى از سستى و اندوه، پس از وقوع آن در میان مسلمانان بوده است. و به مقتضاى ارتباط این آیه با آیات پیشین که جنگ احد و عوامل شکست آن را گوشزد کرد، به دست مى آید که این سستى و اندوه، ناشى از مسائل جنگ احد بوده است.

۵- توجّه به سنّتهاى الهى در فرجام شوم تکذیب کنندگان دین خداوند، از میان برنده هر گونه حزن و اندوه و سستى از جامعه ایمانى (فسیروا ... فانظروا کیف کان عاقبة المکذّبین ... و لاتهنوا و لاتحزنوا) اگر جمله «و لا تهنوا ... »، عطف بر جمله «فانظروا کیف ...» باشد، معناى این دو آیه چنین مى شود: شما محزون نباشید، عاقبت تکذیب کنندگانِ آیات الهى (دشمن شما مسلمانان)، نابودى است.

۶- ایمان و روحیه قوى، رمز استوارى و ثبات قدم در رویارویى با دشمنان (و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین)

۷- برترى مسلمانان بر دیگران، در گرو ایمان آنان است. (و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین) در برداشت فوق، جمله «و انتم الاعلون»، به منزله جواب شرط «ان کنتم ... » گرفته شده است.

۸- ناسازگارى ایمان آدمى با تن دادن او به سستى و اندوه در هنگامه هاى دشوار و رویارویى با دشمن (و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین) در براشت فوق، جمله «و لا تهنوا و لا تحزنوا»، به منزله جواب شرط «ان کنتم ... » گرفته شده است.

۹- اعلام برترى مؤمنان بر دیگران، برانگیزنده آدمى به ایمان واقعى (و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین) خداوند برترى مسلمانان را در گرو ایمان واقعى آنان دانسته است. و چون انسانها ذاتاً خواهان برترى بر دشمنانشان هستند، براى رسیدن به ایمان واقعى انگیزه پیدا مى کنند.

۱۰- نقش توجّه دادن اهل ایمان به برتریشان بر دیگران، در تقویت روحیه آنان (و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین)

۱۱- ایمان جامعه دینى، موجب مسؤول گردیدن در جهت کوششى مستمر براى حاکمیت بر همه جوامع بشرى (و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین) خداوند از مسلمانان خواسته که بر دیگران برتر باشند; و انتم الاعلون. و از مصادیق بارز برترى، حاکمیّت آنان و دینشان بر تمامى جهان است; و این، در گرو ایمان واقعى است: ان کنتم مؤمنین. بنابراین ایمان واقعى، تحریک کننده آدمى به توانى مستمر (و لا تهنوا) براى حاکمیّت بخشیدن به دین الهى بر تمام جوامع بشرى است.

۱۲- ضرورت توجّه دادن مؤمنان به برترى آنان بر دیگران (و لا تهنوا و لا تحزنوا و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین)

۱۳- آگاهى مؤمنان به ارزش ایمان، مانع خودکم بینى (یا ایّها الّذین امنوا ... و انتم الاعلون ان کنتم مؤمنین) چون فرض شده که مخاطبین آیه مؤمن هستند و مؤمن برتر است و نباید در مقابل کافران احساس ضعف کند (و لا تهنوا ... ) ; بنابراین ضعف و اندوه مؤمنان، ناشى از غفلت آنان به ارزش ایمان خواهد بود.

موضوعات مرتبط

• استقامت:۲، ۶ تشویق به استقامت ۲، ۶ ۲ ; عوامل استقامت ۲، ۶ ۶
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۴
• اطمینان:۲
• اللّه: سنتهاى اللّه ۵ ; هشدارهاى اللّه ۳
• انگیزش: عوامل انگیزش ۹
• ایمان:۸ آثار ایمان ۸ ۶، ۷، ۸، ۱۱، ۱۳ ; ارزش ایمان ۸ ۱۳ ; زمینه‌هاى ایمان ۸ ۸
• پیروزى:۳
• تذکر: اهمیّت تذکر ۱۲
• تربیت: شیوه‌هاى تربیت ۱۰
• تشویق:۲
• تقویت روحیه:۶، ۱۰
• تنبلى:۱ عوامل تنبلى ۱ ۳ ; ایمان و تنبلى ۱ ۸ ; عوامل رفع تنبلى ۱ ۵
• جامعه: اسلامى ۵، ۱۱ ; مسؤولیت جامعه ۱۱
• جهاد: استقامت در جهاد ۲، ۶ ; اطمینان در جهاد ۲ ; تنبلى در جهاد ۱ ; حزن در جهاد ۱ ; سختیهاى جهاد ۸
• حزن:۱ ایمان و حزن ۱ ۸ ; عوامل حزن ۱ ۳ ; عوامل رفع حزن ۱ ۵
• حقارت: موانع حقارت ۱۳
• دشمنان:۱، ۲
• دین: تکذیب دین ۵
• ذکر: آثار ذکر ۵
• سختیها:۱، ۸
• شکست:۳
• علم:۵، ۱۳
• عمل:۵
• غزوه احد:۴
• مجاهدان احد:۴
• مسلمانان: مقام مسلمانان ۷
• مکذّبان: فرجام مکذّبان ۵
• مؤمنان: استقامت مؤمنان ۲ ; علم مؤمنان ۱۳ ; مقام مؤمنان ۹، ۱۰، ۱۲ ; مؤمنان در سختیها ۱ ; مؤمنان و دشمنان ۱، ۲