البقرة ١٨٣
| کپی متن آیه |
|---|
| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَيْکُمُ الصِّيَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ |
ترجمه
| البقرة ١٨٢ | آیه ١٨٣ | البقرة ١٨٤ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الصِّیَامُ»: روزه.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
تفسیر
- آيات ۱۸۵ - ۱۸۳ ، سوره بقره
- ويژگيهاى بيانى آيات تشريع روزه
- كلماتى در آيه وجوب روزه كه مفاد آن تسهيل امر روزه براى مؤ منين است
- مقايسه اى بين سياق آيات روزه با آيات قصاص و وصيت
- ويژگيهاى تعبير به ((يا ايها الذين آمنوا))
- معناى لغوى ((صيام )) و ((صوم )) و منظور از ((الذين من قبلكم )) در آيه شريفه
- روزه در اديان و اقوام ديگر، در بيان فلسفه و حكمت عمده روزه در اسلام
- هدف از تشريح روزه در اسلام
- بيان فايده روزه و اينكه نفع آن عايد خود انسان مى شود
- گفتار بعضى از مفسرين عامه در باره ((اياما معدودات )) و رد آن
- استحباب روزه در روز عاشورا از بدعت هاى ابداعى بنى اميه است
- روزه بر مريض و مسافر واجب نيست
- روزه بر مسافر و مريض حرام است ، نه مباح
- بيان عدم وقوع نسخ در آيات روزه و رد قائلين به وقوع نسخ در اين آيات
- چكيده سخن در رد كسانى كه قائل به وقوع نسخ در آيات روزه شده اند
- معناى كلمه ((تطوع )) و موارد استعمال آن
- مراد از جمله ((وان تصوموا خير لكم ))
- اشكالاتى بر كسانى كه ، ان تصوموا خير لكم ، را بمعنى استحباب روزه بر مريض و مسافر دانسته اند
- فرق بين ((انزل )) و ((تنزيل )) و اشاره به وجه تسميه
- نزول قرآن در ماه رمضان و نقد و بررسى اقوال مختلف درباره تدريجى يا دفعى بودن نزول آن
- رد گفتار كسانى كه آيه را حمل كرده اند بر نزول جزئى از قرآن در ماه رمضان
- آيات ديگرى از قرآن كه دلالت مى كند قرآن ابتدا دفعى و سپس تدريجى نازل شده است
- چكيده سخن در آنچه كه حاصل تدبر در آيات قرآنى است
- گفتار بعضى از اهل بحث در توجيه نزول قرآن در ماه رمضان
- آياتى كه دلالت مى كند پيامبر(ص ) قبل از بعثت ، هم نبى بوده و هم نماز مى خوانده است
- مورد استعمال كلمه ((ناس ))
- بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيات روزه و نزول قرآن )
- مراد از حديث قدسى : روزه فقط براى من است و من جزاى آن هستم
- رواياتى از امام صادق (ع ) در ذيل آيه ((اكتب عليكم الصيام ))
- چند روايت در باره معناى ((قرآن ))، ((فرقان )) و ((كتاب ))
- رواياتى در ذيل آيه : فمن شهد منكم ، و حكم روزه ماه رمضان براى مسافر و مريض
- دو روايت از امام صادق (ع ) در باره تكبير عيد فطر و حكم شرعى آن
- رواياتى در باره نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر
- گفتار ابن عباس درباره ماه رمضان وليله مباركه و بررسى گفتار او
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«183» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! روزه بر شما مقرّر گرديد، همانگونه كه بر كسانى كه پيش از شما بودند مقرّر شده بود، باشد كه پرهيزگار شويد.
نکته ها
تقوا، به معناى خويشتن دارى از گناه است. بيشتر گناهان، از دو ريشه غضب و شهوت سرچشمه مى‌گيرند و روزه، جلوى تندى‌هاى اين دو غريزه را مى‌گيرد و لذا سبب كاهش فساد و افزايش تقواست. «1»
به نظر مفسّران و دانشمندان علوم قرآنى، آياتى كه با خطاب «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»* شروع شده‌اند، در مدينه نازل شده و جزء آيات مدنى مى‌باشند. فرمان روزه نيز همچون دستور جهاد و پرداخت زكات در سال دوّم هجرى صادر گرديده است.
آثار و بركات روزه
تقوا و خداترسى، در ظاهر و باطن، مهم‌ترين اثر روزه است. روزه، يگانه عبادت مخفى است. نماز، حج، جهاد، زكات و خمس را مردم مى‌بينند، امّا روزه ديدنى نيست. روزه، اراده انسان را تقويت مى‌كند. كسى كه يك ماه نان وآب وهمسر خود را كنار گذاشت، مى‌تواند نسبت به مال وناموس ديگران خود را كنترل كند. روزه، باعث تقويت عاطفه است. كسى كه يك ماه مزه‌ى گرسنگى را چشيد، درد آشنا مى‌شود ورنج گرسنگان را احساس ودرك مى‌كند. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: روزه، نصف صبر است. «2» روزه‌ى مردمان عادّى، همان خوددارى از نان و آب و همسر است، امّا در روزه خواص علاوه بر اجتناب از مفطرات، اجتناب از گناهان نيز لازم است، و روزه‌ى خاصّ‌الخاص علاوه بر اجتناب از مفطرات و
«1». كافى، ج 2، ص 18.
«2». تفسير المنار.
جلد 1 - صفحه 282
پرهيز از گناهان، خالى بودن دل از غير خداست. «1» روزه، انسان را شبيه فرشتگان مى‌كند، فرشتگانى كه از خوردن و آشاميدن و شهوت دورند. «2»
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: هركس ماه رمضان را براى خدا روزه بدارد، تمام گناهانش بخشيده مى‌شود. «3» چنانكه در حديث قدسى نيز آمده است كه خداوند مى‌فرمايد: «الصوم لى و انا اجزى به» روزه براى من است و من آن را پاداش مى‌دهم. «4»
اهميّت روزه به قدرى است كه در روايات پاداش بسيارى از عبادات را همچون پاداش روزه دانسته‌اند. «5» هرچند كه روزه بر امّت‌هاى پيشين نيز واجب بوده، ولى روزه‌ى ماه رمضان، مخصوص انبيا بوده است و در امّت اسلامى، روزه رمضان بر همه واجب شده است. «6»
رسول‌خدا صلى الله عليه و آله كه فرمود: براى هر چيز زكاتى است و زكات بدنها، روزه است. «7»
پیام ها
1- خطابِ زيبا، گامى براى تأثير گذارى پيام است. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»
در حديثى از تفسير مجمع‌البيان مى‌خوانيم: لذّت خطاب «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» سختى روزه را آسان مى‌كند. اگر والدين بخواهند كه فرزندشان به سخنانشان گوش دهند، بايد آنان را زيبا صدا زنند.
2- از شيوه‌هاى تبليغ آن است كه دستورات مشكل، آسان جلوه داده شود. اين آيه مى‌فرمايد: فرمان روزه مختص شما مسلمانان نيست، در امّت‌هاى پيشين نيز اين قانون بوده است. و عمل به دستورى كه براى همه امّت‌ها بوده، آسان‌تر از دستورى است كه تنها براى يك گروه باشد. «كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ»
3- قرآن، فلسفه بعضى احكام همچون روزه را بيان داشته است. زيرا اگر مردم نتيجه‌ى كارى را بدانند، در انجام آن نشاط بيشترى از خود نشان مى‌دهند.
«لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»
«1». تفسير روح‌البيان.
«2». صاحب جواهر، نقل از آيةاللَّه جوادى.
«3». تفسير مراغى.
«4». تفسير مراغى.
«5». كافى، ج 2، ص 100.
«6». تفسير نورالثقلين.
«7». بحار، ج 69، ص 380.
تفسير نور(10جلدى)، ج1، ص: 283
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (183)
بعد از آن حكم وجوب روزه را بيان فرمايد:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد به خدا و رسول و معتقدات حقه ايمانيه. در منهج از حضرت صادق عليه السّلام مروى است كه چون نداى الهى بندگان را موجب لذت ايشان است، لذا آن را توطئه
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 333
اوامر و نواهى فرموده تا تعب مشقت تكليف را زايل كند. «1» كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ: واجب شد بر شما روزه داشتن، كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ: چنانچه واجب شده بود بر آنانكه پيش از شما بودند همه امت انبياء از حضرت آدم عليه السّلام تا حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم.
چون منع نفس از مفطرات موجب شكستن قوه نفس امّاره و هدم بناى قوه شهوانيه است كه مستلزم باشد انبعاث قوه مطمئنه را بر طاعت الهى، لذا فرمايد: روزه را بر شما واجب نموديم، لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ: براى اينكه بپرهيزيد از معاصى كه: روزه هادم شهوت است كه مبدء معاصى است.
در كتاب علل الشرايع- صدوق رحمه اللّه روايت نموده در مسائلى كه يهودى از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سؤال كند، گفت: خبر ده مرا براى چه خدا واجب فرمود روزه را بر امت تو سى روز و بر امتهاى ديگر بيشتر؟ فرمود: چون آدم از شجره تناول نمود باقى ماند در شكم او سى روز، پس واجب فرمود بر ذرّيه او سى روز گرسنگى و تشنگى را، و آنچه مى‌خورند تفضل است از خداوند عز و جل. و همچنين بر آدم عليه السّلام سى روز بود، پس واجب فرمود آن را بر امت من، و آيه شريفه را تلاوت فرمود كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ (الخ). يهودى گفت: راست گفتى، چيست جزاى كسى كه سى روز را روزه دارد؟ فرمود: نيست هيچ مؤمنى روزه دارد ماه مضان را براى رضا خدا مگر آنكه واجب فرمايد بر او هفت صفت را: 1- آب شدن حرام از بدنش. 2- نزديكى به رحمت الهى. 3- كفاره ترك اولى پدرش آدم. 4- آسان شدن سكرات مرگ. 5- امان از گرسنگى و تشنگى قيامت. 6- دخول بهشت و برائت از آتش. 7- اطعام از ثمرات بهشتى. يهودى گفت: راست گفتى. «2»
«1» منهج الصادقين، جلد اوّل، صفحه 386.
«2» تفسير برهان، جلد اوّل، صفحه 180، حديث اوّل (ذيل آيه)
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 334
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (183)
ترجمه
اى كسانيكه ايمان آورديد نوشته شد بر شما روزه چنانچه نوشته شد بر آنانكه بودند پيش از شما باشد كه شما پرهيزكار شويد..
تفسير
عياشى از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه پرسيدند از اين آيه و آيه كتب عليكم القتال فرمود اين آيات شامل است تمام مسلمانان و هر كس را كه مقر به نبوت و دعوت ظاهره است اگرچه اهل ضلال و نفاق باشد و در مجمع از آنحضرت نقل نموده است كه لذت نداء برده است زحمت عبادت و عناء را و مراد از آنانكه بودند پيش از اهل ايمان و اسلام پيغمبران سابقه و امم سالفه است و از امير المؤمنين (ع) روايت شده كه اول آنها آدم (ع) است يعنى روزه عبادتى است كه از قديم بوده و هيچ امتى نبوده مگر آنكه خداوند روزه را بر آن امت واجب فرموده و اين حكم اختصاص بمسلمانان ندارد و باين بيان ترغيب بر عمل و تطييب بر نفس فرموده‌اند و روزه موجب پرهيزكارى ميشود زيرا كسر قواى شهويه را مينمايد و علت عمده معصيت همان است و در حديث وارد شده است كه كسيكه استطاعت نكاح را ندارد روزه بگيرد كه براى او نافع است و در مجمع از حضرت صادق روايت نموده است كه هشام بن الحكم سؤال نمود از علت وجوب روزه حضرت فرمود حكمت روزه تساوى غنى و فقير است و اين براى آنستكه خدا اراده فرموده غنى طعم گرسنگى را بچشد و از حال دل فقير با خبر شود و رقت نمايد بر او و رحم كند باو و در بعضى آثار وارد شده كه روزه براى امتياز بنده مطيع از عاصى فرض شده است و در حديث قدسى آمده كه هر عملى از پسر آدم براى او است مگر روزه كه براى من است و من پاداش او را ميدهم و شايد اختصاص صوم بخداوند از ميان اعمال براى آن باشد كه چون راه حلق و جلق مسدود ميشود راه وصول بحق مفتوح ميگردد
جلد 1 صفحه 225
حجاب چهره جان ميشود غبار تنم
خوش آنزمان كه ازين چهره پرده برفكنم
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيكُم‌ُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَي الَّذِينَ مِن قَبلِكُم لَعَلَّكُم تَتَّقُونَ (183)
(اي كساني که گرويديد بر شما روزه واجب شد چنانچه بر كساني که پيش از شما بودند واجب گرديد شايد که شما پرهيزگار شويد) روزه در شريعت اسلام عبارت از امساك از مفطرات، از اول طلوع فجر تا زوال حمره مشرقيه است و از عبادات بسيار بزرگ است و يكي از امور پنجگانه است که اسلام بر آنها بنا شده و در كتاب جواهر نزديك به سي حديث در فضيلت آن ذكر نموده مانند اينكه روزه سپر از آتش است، و بواسطه روزه بنده داخل بهشت ميگردد، و خواب روزه‌دار عبادت و سكوتش تسبيح و عملش مقبول و دعائش مستجاب است و ملائكه براي او دعاء ميكنند و غير اينها از اخبار که بيانش موجب تطويل است و در اغلب كتب فارسي مانند زاد المعاد و مفاتيح و رسائل عمليه هم مذكور است و روزه هم محكوم باحكام اربعة يعني واجب و مستحب‌ّ و مكروه و حرام است: روزه واجب مانند روزه ماه مبارك رمضان و روزه قضا و روزه فرزند بزرگتر از جانب پدر بعد از فوت او و روزه‌اي که باجاره يا نذر يا عهد يا قسم واجب شود و روزه كفارات و روزه بدل هدي و روزه حرام مانند روزه عيد فطر و عيد قربان و روزه زن با نهي شوهر و همچنين فرزند با نهي والدين در صورتي که روزه واجب نباشد و روزه مسافر غير از مواردي که استثناء شده و روزه نذر حرام و روزه مريض با خوف ضرر و روزه وصال و روزه صمت که در امم سابقه بوده، و روزه مكروه مانند روزه عرفه با حصول ضعف در دعاء يا اشتباه هلال و روزه تاسوعا و عاشوراء تبعا لبني امية، و روزه ميزبان با نهي ميهمان يا عكس آن، و كراهت در عبادات منافات با عبادت ندارد زيرا ممكن است عملي عبادي و داراي ثواب
جلد 2 - صفحه 327
باشد ولي تركش بواسطه امري که اهم از آنست اولي باشد، و روزه در غير موارد وجوب و حرمت و كراهت مطلقا مستحب‌ّ است.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خطاب بمؤمنين با اينكه كفار هم مكلف بفروع ميباشند براي اينست که عبادت از كافر صحيح نيست تا وقتي که ايمان آورد و هنگامي که ايمان آورد داخل در زمره مخاطبين ميگردد.
كُتِبَ عَلَيكُم‌ُ الصِّيامُ يعني روزه بر شما جعل شد بهر نحوي که جاعل قرار داده از واجب و مستحب‌ّ، و ممكن است كتب بمعني فرض باشد اگر مراد روزه ماه رمضان باشد چنانچه از آيات بعد معلوم ميشود.
كَما كُتِبَ عَلَي الَّذِينَ مِن قَبلِكُم از اينکه جمله استفاده ميشود که روزه از عباداتي است که در جميع اديان سابقه بوده، ولي خصوصيات آن از لحاظ وقت و تعداد و غيره ممكن است متفاوت باشد.
لَعَلَّكُم تَتَّقُونَ يكي از نتايج بزرگ روزه حصول تقوي است زيرا روزه تمرين بر ترك مشتهيات نفس است.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 183)- روزه سر چشمه تقوا- به دنبال چند حکم مهم اسلامی در اینجا به بیان یکی دیگر از این احکام که از مهمترین عبادات محسوب می‌شود می‌پردازد و آن روزه است، و با همان لحن تأکید آمیز گذشته می‌گوید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما نوشته شده است آن گونه که بر امتهایی که قبل از شما بودند، نوشته شده بود» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ).
و بلافاصله فلسفه این عبادت انسان ساز و تربیت آفرین را در یک جمله کوتاه اما بسیار پرمحتوا چنین بیان می‌کند: «شاید پرهیزکار شوید» (لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ).
نکات آیه
۱ - وجوب روزه بر مسلمانان (یأیها الذین ءامنوا کتب علیکم الصیام)
۲ - ایمان از شرایط وجوب روزه * (یأیها الذین ءامنوا کتب علیکم الصیام)
۳ - وجوب روزه در ادیان پیش از اسلام (کما کتب على الذین من قبلکم)
۴ - روزه از احکام و تکالیف مهم در اسلام و ادیان پیشین (کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم) به کارگیرى فعل «کتب» براى وجوب روزه و تصریح به وجوب قضاى آن و جعل فدیه و بدل براى روزه هایى که بر اثر ناتوانى ترک شده است و نیز وجوب آن در همه ادیان آسمانى، حکایت از آن دارد که روزه از احکام مهم و از ارکان دین است.
۵ - تشابه احکام و مقررات ادیان الهى با یکدیگر (کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم)
۶ - روزه، زمینه ساز رسیدن آدمى به تقواپیشگى و پرهیز از گناهان است. (کتب علیکم الصیام ... لعلکم تتقون)
۷ - تحصیل تقوا و پرهیز از گناهان، وظیفه همه بندگان است. (لعلکم تتقون) وجوب روزه براى تحصیل تقوا، بیانگر این است که: نیل به تقوا لازم و ضرورى است.
۸ - بیان فلسفه احکام و تکالیف دینى، از روشهاى قرآن است. (کتب علیکم الصیام ... لعلکم تتقون)
۹ - بیان فلسفه قوانین از سوى قانون گذاران امرى شایسته و نیکوست. * (کتب علیکم الصیام .... لعلکم تتقون)
۱۰ - روزه پشتوانه اجراى دیگر احکام الهى است. (یأیها الذین ءامنوا کتب علیکم الصیام ... لعلکم تتقون)
روایات و احادیث
۱۱ - حفص بن غیاث نخعى مى گوید: «سمعت أبا عبداللّه(ع) یقول: ان شهر رمضان لم یفرض اللّه صیامه على أحد من الأمم قبلنا، فقلت له: فقول اللّه عز و جل «یأیها الذین ءامنوا کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم» قال: انما فرض اللّه صیام شهر رمضان على الأنبیاء دون الأمم ففضل به هذه الأمة ...;[۱] از امام صادق(ع) شنیدم که مى فرمود: روزه ماه رمضان بر هیچ یک از امتهاى پیشین واجب نبوده است. به آن حضرت عرض کردم: خداوند در قرآن مى فرماید: «اى افرادى که ایمان آورده اید، روزه بر شما نوشته شد همان گونه که بر کسانى که قبل از شما بودند نوشته شد». حضرت فرمودند: روزه ماه رمضان، تنها بر پیامبران آن امتها واجب بوده نه خود امتها و خداوند با واجب کردن روزه رمضان بر امت اسلام، آنان را (بر دیگر امتها) برترى داد ... ».
موضوعات مرتبط
- احکام: ۱، ۲ تبیین فلسفه احکام ۸
- ادیان: احکام ادیان ۳; هماهنگى ادیان ۵
- انبیا: روزه انبیا ۱۱
- انسان: مسؤولیت انسان ها ۷
- ایمان: آثار ایمان ۲
- تقوا: تحصیل تقوا ۷; زمینه تقوا ۶
- تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۱۰
- روزه: آثار روزه ۶، ۱۰; احکام روزه ۱، ۲; اهمیّت روزه ۴; روزه در ادیان۱۱،۴،۳; شرایط وجوب روزه ۲; وجوب روزه ۱
- عمل: عمل پسندیده ۹
- قانون: تبیین فلسفه قوانین ۹
- قانونگذاران: مسؤولیت قانونگذاران ۹
- گناه: اجتناب از گناه ۶، ۷
- ماه رمضان: اهمیّت روزه ماه رمضان ۱۱
- مسلمانان: تکلیف مسلمانان ۱
- واجبات: ۱، ۲
منابع
- ↑ من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۶۱، ح ۱۴; نورالثقلین، ج ۱، ص ۱۶۲، ح ۵۴۶.
