الأنفال ٧٥
ترجمه
| الأنفال ٧٤ | آیه ٧٥ | الأنفال ٧٦ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أُوْلُوالأرْحَامِ»: اقرباء. خویشاوندان. «أوْلَی»: سزاوارتر. «کِتَابِ اللهِ»: کتاب خدا قرآن. حکم و فرمان خدا (نگا: انفال / ).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ... (۲)
وَ لِکُلٍ جَعَلْنَا مَوَالِيَ مِمَّا... (۴) وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ... (۲) وَ الَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ... (۳)
تفسیر
نکات آیه
۱- خداوند از انصار و مهاجران نخستین خواست تا کسانى را که در آینده ایمان مى آورند و هجرت مى کنند و به جهاد مى پردازند، از خود بدانند و حقوق ولایت را درباره آنان رعایت کنند. (و الذین ءامنوا من بعد و هاجروا و جهدوا معکم فأولئک منکم) مخاطبان آیه، انصار و مهاجران نخستین هستند. مضاف إلیه کلمه «بعد»، کلمه «ایمانکم» و یا «الهجرة الاولى» است. جمله «فأولئک منکم» اشاره به این دارد که تمام قوانین و حقایقى که درباره انصار و مهاجران نخستین بیان شده درباره آنان نیز عیناً وجود دارد.
۲- کسانى که در آینده ایمان آورند، هجرت کنند و در صف مجاهدان به جهاد بپردازند، همانند مؤمنان و مهاجران نخستین، مؤمنانى حقیقى و راستین هستند. (أولئک هم المؤمنون حقا ... و الذین ءامنوا من بعد ... فأولئک منکم)
۳- کسانى که پس از مؤمنان و مهاجران نخستین ایمان آورند، همانند مؤمنان نخستین از مغفرت خدا و روزیهاى با کرامت او بهره مند خواهند شد. (لهم مغفرة و رزق کریم. و الذین ءامنوا من بعد ... فأولئک منکم)
۴- حق تصمیم گیرى درباره جهاد از آن مهاجران نخستین بود. (جهدوا معکم) کلمه «معکم» در «جهدوا معکم» (در کنار شما جهاد کنند) مى تواند ناظر به برداشت فوق باشد. چنانچه مخاطبان «معکم» خصوص مهاجران باشند، برداشت فوق از اتقان بیشترى برخوردار است.
۵- مهاجرت به مدینه از وظایف مهم مسلمانان صدر اسلام (و الذین ءامنوا من بعد و هاجروا) مراد از هجرت در این بخش از آیات، کوچ کردن مسلمانان از هر نقطه به مدینه منوره است. تأکید فراوان خداوند بر هجرت بیانگر اهمیت ویژه آن است.
۶- تمرکز یافتن و تشکل داشتن، وظیفه اى ضرورى بر عهده اهل ایمان (و الذین ءامنوا من بعد و هاجروا) به نظر مى رسد از اهداف اساسى قرآن در الزام مسلمانان صدر اسلام به هجرت، با توجه به شرایط آن دوران، تمرکز بخشیدن به اهل ایمان و تشکل دادن به نیروهاى پراکنده بود.
۷- خویشاوندان در برخوردار شدن از حقوق ولایت مقرر شده در میان مؤمنان، بر غیر خویشان اولویت دارند. (و أولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه)
۸- خویشاوندان در ارث بردن از یکدیگر بر غیر خویشان اولویت دارند. (و أولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض) برداشت فوق با توجه به روایات متعددى که درباره «اولوا الارحام» آمده، استفاده شده است. علاوه بر آن مفسران بزرگ شیعه و سنى جمله «اولوا الأرحام بعضهم ... » را بیان حکم ارث دانسته اند.
۹- اولویت خویشان در ارث بردن از یکدیگر، حکمى است ثبت شده در کتاب الهى (قرآن) (و أولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه) «فى کتب اللّه» مى تواند متعلق به کلمه ثابت و مانند آن و خبر براى مبتدایى محذوف باشد ; یعنى: هذا الحکم ثابت فى کتب اللّه. همچنین مى تواند متعلق به مضمون جمله «بعضهم أولى ببعض» باشد ; یعنى متعلق به نسبت خبریه در آن جمله باشد. قابل ذکر است که مآل هر دو فرض به یک معناست.
۱۰- توجه خاص اسلام به روابط خویشاوندى (و أولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتب اللّه)
۱۱- قرآن، منبعى براى دستیابى به قوانین و مقررات دین. (فى کتب اللّه)
۱۲- علم خداوند، علمى مطلق و شامل هر چیز (إن اللّه بکل شىء علیم)
۱۳- حکم ولایت مهاجر و انصار بر یکدیگر و اولویت خویشان در آن ولایت، حکمى بر اساس علم مطلق الهى (إن اللّه بکل شىء علیم) جمله «إن اللّه ... » پس از بیان احکام ذکر شده، در این آیه و آیات پیشین، اشاره به این حقیقت دارد که احکام و قوانین یاد شده احکامى عالمانه و نشأت گرفته از علم مطلق خداوند است.
روایات و احادیث
۱۴- عن أبى عبداللّه(ع): لاتعود الإمامة فى اخوین بعد الحسن و الحسین ابداً، انما جرت من على بن الحسین کما قال اللّه تبارک و تعالى: «و أولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتاب اللّه» فلاتکون بعد على بن الحسین إلا فى الاعقاب و اعقاب الاعقاب.[۱] از امام صادق(ع) روایت شده است: انتقال امامت از برادر به برادر دیگر بعد از امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) صورت نمى گیرد. جریان امامت از على بن الحسین(ع) به بعد آن گونه است که خداوند تبارک و تعالى فرموده است: «در کتاب خدا خویشاوندان، بعضى بر بعضى دیگر اولویت دارند». پس امامت، بعد از على بن الحسین (ع) قرار نمى گیرد مگر در اولاد و اولاد اولاد.
۱۵- عن أبى جعفر الباقر(ع) قال: الخال و الخالة یرثان إذا لم یکن معهم أحد غیرهم ان اللّه یقول: «و أولوا الأرحام بعضهم أولى ببعض فى کتاب اللّه» إذا التقت القرابات فالسابق احق بالمیراث من قرابته.[۲] از امام باقر(ع) روایت شده که فرمود: دایى و خاله (میت) در صورتى که کسى از خویشان نزدیک وى موجود نباشد، ارث مى برند. خداوند مى فرماید: «در کتاب خدا خویشاوندان، بعضى بر بعض دیگر اولویت دارند»، اگر خویشان متعدد موجود باشند آن که در خویشى نزدیکتر است، در ارث بردن از میت مقدم است.
موضوعات مرتبط
- ارث: اولویت در ارث ۸، ۹
- اسلام: و خویشاوندى ۱۰ ; تاریخ صدر اسلام ۱، ۴، ۵
- انصار: مسؤولیت انصار نخستین ۱ ; ولایت در انصار ۱۳
- اولویت: حق اولویت ۷، ۸، ۹، ۱۳
- ایمان: آثار ایمان ۱، ۲، ۳
- برادرى: در صدر اسلام ۱
- تحزّب: اهمیت تحزّب ۶
- جهاد: آثار جهاد ۱، ۲ ; تصمیم به جهاد ۴
- خدا: اوامر خدا ۱ ; روزى خدا ۳ ; علم خدا ۱۳ ; محدوده علم خدا ۱۲ ; موجبات آمرزش خدا ۳
- خویشاوندان: ارث خویشاوندان ۸ ; ولایت در خویشاوندان ۷، ۱۳
- خویشاوندى: اهمیت خویشاوندى ۱۰ ; روابط خویشاوندى ۱۰ ; نقش خویشاوندى ۷، ۸، ۹
- دین: منابع دین ۱۱
- روابط اجتماعى:۱۰
- روزى: کریمانه ۳
- سازماندهى: اهمیت سازماندهى ۶
- فلسفه سیاسى:۶
- قانونگذارى: منابع قانونگذارى ۱۱
- قرآن: نقش قرآن ۱۱
- مؤمنان: حقوق مؤمنان ۱ ; مسؤولیت مؤمنان ۶ ; مقامات مؤمنان نخستین ۲، ۳ ; مؤمنان راستین ۲ ; ولایت در مؤمنان ۱، ۷
- مجاهدان: حقوق مجاهدان ۱
- مسلمانان: مسؤولیت مسلمانان صدر اسلام ۵
- مهاجران: حقوق مهاجران ۱ ; محدوده مسؤولیت مهاجران ۴ ; مسؤولیت مهاجران نخستین ۱ ; مقامامت مهاجران نخستین ۲، ۳، ۴ ; ولایت در مهاجران ۱۳
- ولایت: اولویت در ولایت ۷، ۱۳
- هجرت: آثار هجرت ۲ ; هجرت به مدینه ۵
