۱۷٬۰۴۳
ویرایش
خط ۲۱۴: | خط ۲۱۴: | ||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۰۲ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۰۲ </center> | ||
== | ==مقصود از اين كه درباره نماز فرمود: «وَ لَذِكرُ الله أكبَر»== | ||
«''' | «'''وَ لَذِكرُ اللهِ أكبَر'''» - راغب در مفردات مى گويد: كلمۀ «ذكر»، گاهى در معناى «ياد»، «خاطر» به كار برده مى شود. مثلا مى گويند: «أفِى ذِكرِكَ: آيا به ياد دارى و آيا به خاطر دارى»؟ | ||
و | و اين «ياد» و «خاطر»، هيئتى است در نفس، كه با داشتن آن، انسان مى تواند آنچه از معلومات كسب كرده، حفظ كند و از دست ندهد. مانند حافظه، با اين تفاوت كه «حفظ» را در جايى به كار مى برند كه مطلبى را در حافظه خود داشته باشد، هر چند كه الآن حاضر و پيش رويش نباشد. به خلاف «ذكر»، كه در جايى به كار مى رود كه علاوه بر اين كه مطلب در صندوق حافظه اش هست، در نظرش حاضر هم باشد. | ||
و | و گاهى كلمۀ «ذكر» را در حضور قلب و يا حضور در زبان استعمال مى كنند. مثلا مى گويند: ذكر خدا دو نوع است. يكى ذكر به زبان، و يكى هم ذكر به قلب. يعنى حضور در قلب، و به همين جهت است كه گفته اند: | ||
و اگر نماز را | «ذكر»، دو نوع است: ذكر از نسيان - يعنى ذكر به معناى اول - و ذكر بدون نسيان - يعنى ذكر به معناى دوم - كه به معناى ادامه حفظ است. معناى سوم «ذكر» هم، عبارت است از سخن، چون هر سخنى را «ذكر» هم مى گويند. | ||
و ظاهرا اصل در معناى اين كلمه، همان معناى اول است، و اگر معناى دوم را (نام خدا را بردن) هم، ذكر ناميده، از اين بابت است كه «ذكر لفظى»، مشتمل بر معناى قلبى نيز هست، و «ذكر قلبى»، نسبت به ذكر لفظى، اثرى را مى ماند كه بر سبب مترتب مى شود. يا نتيجه اى است كه از عمل عايد مى گردد. | |||
و اگر نماز را «ذكر» ناميده اند، براى اين است كه: نماز، هم مشتمل است بر ذكر زبانى از تهليل، و حمد و تسبيح. و هم به اعتبارى ديگر مصداقى است از مصاديق ذكر. چون مجموعه آن، عبوديت بنده خدا را مجسم مى سازد. | |||
و لذا خداى تعالى، نماز را «ذِكرُ الله» ناميده و فرموده: «إذَا نُودِىَ لِلصَّلَوةِ مِن يَومِ الجُمُعَةِ فَاسعَوا إلَى ذِكرِ الله»، و هم به اعتبارى ديگر امرى است كه ذكر بر آن مترتب مى شود. ترتب غايت بر صاحب غايت. يعنى نتيجۀ نماز، ياد خدا است، همچنان كه آيه «وَ أقِمِ الصَّلَوةَ لِذِكرِى» به آن اشاره مى كند. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۰۳ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۶ صفحه ۲۰۳ </center> | ||
و ذكرى كه گفتيم | و ذكرى كه گفتيم غايت و نتيجۀ نماز است، ذكر قلبى است. البته آن ذكرى كه گفتيم به معناى استحضار است. يعنى استحضار ياد خدا در ظرف ادراك، بعد از آن كه به خاطر فراموشى، از ذهن غايب شده بود. و يا به معناى ادامه استحضار است. و اين دو قسم از ذكر، بهترين عملى است كه صدورش از انسان تصور مى شود، و از همه اعمال خير، قدر و قيمت بيشترى دارد. و نيز از همۀ انحاى عبادت ها، اثر بيشترى در سرنوشت انسان دارد. چون ياد خدا به اين دو نوع كه گفته شد، آخرين مرحله سعادتى است كه براى انسان ها در نظر گرفته شده، و نيز كليد همه خيرات است. | ||
و به هر حال، از ظاهر سياق آيه «وَ أقِمِ الصَّلَوةَ إنَّ الصَّلَوةَ تَنهَى عَنِ الفَحشَاءِ وَ المُنكَر» بر مى آيد كه جملۀ «وَ لَذِكرُ اللهِ أكبَر»، متصل به آن است، و اثر ديگرى از نماز را بيان مى كند، و اين كه آن اثر، بزرگتر از اثر قبلى است. در نتيجه، جملۀ «وَ لَذِكرُ اللهِ أكبَر»، به منزله ترقى دادن مطلب است، و البته منظور از ذكر در آن جمله نيز، همان ذكر قلبى است، كه گفتيم از نماز حاصل مى شود. | |||
پس گويا فرموده: نماز بگزار تا تو را از فحشاء و منكر باز بدارد، بلكه آنچه عايد تو مى كند، بيش از اين حرف ها است. چون مهمتر از نهى از فحشاء و منكر، اين است كه: تو را به ياد خدا مى اندازد، و اين مهمتر است. براى اين كه «ذكر خدا»، بزرگترين خيرى است كه ممكن است به يك انسان برسد. چون ذكر خدا، كليد همه خيرات است، و نهى از فحشاء و منكرات نسبت به آن، فايده اى جزئى است. | |||
البته اين احتمال هم هست كه مراد از «ذكر»، همان اذكار زبانى نماز باشد، ولى در اين صورت باز هم جملۀ مذكور، در معناى ترقى است. چون معناى آيه اين مى شود: | |||
نماز بخوان، تا تو را از فحشاء و منكر باز دارد، بلكه همان اذكارى كه در نماز است، و يا خود نماز، مهمتر از آن بازدارى است. چون بازدارى مذكور، يكى از آثار نيك ذكر است. و به هر تقدير، كلمۀ «ذِكرُ الله» بنابر هر دو احتمال، مصدرى است كه اضافه به مفعول خود شده، و آن چيزى كه «ذكر الله» از آن بزرگتر است، عبارت است از نهى از فحشاء و منكر. | |||
ویرایش