تفسیر:المیزان جلد۲۰ بخش۴۴: تفاوت میان نسخه‌ها

معناى اينكه درباره كسى كه اعمالش سبك است فرمود: «'''فامه هاويه '''»

وَ أَمَّا مَنْ خَفَّت مَوَزِينُهُ فَأُمُّهُ هَاوِيَةٌ

ظاهرا مراد از «'''هاويه '''» جهنم است ، و نامگذارى جهنم به هاويه از اين جهت باشد كه اين كلمه از ماده «'''هوى '''» گرفته شده ، كه به معناى سقوط است ، مى فرمايد: كسى كه ميزانش سبك باشد سرانجامش ‍ سقوط به سوى اسفل سافلين است ، همچنان كه در جاى ديگر فرمود: «'''ثم رددناه اسفل سافلين الا الذين امنوا'''».

پس اينكه آتش دوزخ را توصيف كرده به هاويه و حال آنكه آتش سقوط نمى كند آتشيان سقوط مى كنند، از باب مجاز عقلى است ، همانطور كه راضى دانستن عيش نيز از اين باب بود، و اگر هاويه را مادر دوزخيان خوانده از اين باب بوده كه مادر، ماءواى فرزند و مرجع او است ، به هر طرف كه برود دوباره به دامن مادر بر مى گردد، جهنم هم براى دوزخيان چنين مرجع و سرانجامى است .

ولى بعضى آيه را طورى ديگر معنا كرده و گفته اند: منظور از كلمه «'''امه '''»، «'''ام راسه '''» است ، چون كلمه «'''ام '''» وقتى در مورد سر استعمال مى شود معناى فرق سر را مى دهد، مى فرمايد: كسى كه ميزانش سبك باشد فرق سرش هاويه است ، يعنى با فرق سر به سوى هاويه سقوط مى كند، چون اهل دوزخ وقتى قرار شد داخل دوزخ شوند با فرق سر مى افتند.

ولى اين حرف درست نيست ، براى اينكه اگر اينطور معنا كنيم ضمير در كلمه ماهيه بدون مرجع مى ماند.

وَ مَا أَدْرَاك مَا هِيَهْ

ضمير «'''هيه '''» به كلمه «'''هاويه '''» بر مى گردد، و «'''هاء'''» زيادى كه در آخرش آمده هاء وقف است ، و جمله مورد بحث تفسيرى است كه عظمت و فخامت امر آن آتش را بيان مى كند.

نَارٌ حَامِيَةُ

يعنى آتشى است سوزنده و شديد الحراره ، اين جمله پاسخ استفهام در آيه قبل است ، و آن را تفسير مى كند.

بحث روائى

معناى اينكه درباره كسى كه اعمالش سبك است فرمود: «'''فامّه هاويه '''»

در تفسير قمى در ذيل آيه «'''كالعهن المنفوش '''» آمده : «'''عهن '''» به معناى پشم است ، و در ذيل جمله «'''و اما من خفت موازينه '''» فرموده : يعنى از حسنات سبك باشد، و در ذيل جمله «'''فامه هاويه '''» فرمود: از فرق سرش به طرف آتش پرتاب مى شود.

و در الدر المنثور است كه ابن مردويه از ابو ايوب انصارى روايت كرده كه گفت : رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) فرمود وقتى جان مومن از كالبدش در مى آيد از بندگان خدا آنها كه اهل رحمتند و قبل از وى مرده بودند به ديدنش مى روند، و بشير كه از دنيا با او آمده به اهل رحمت مى گويد: مهلت دهيد تا خستگى در آورد، او تازه از حال سكرات راحت شده . بعد از رفع خستگى از او مى پرسند: فلانى چطور شد، فلانى خانم چه كرد؟ آيا ازدواج كرد يا نه ؟ به اينگونه احوالپرسى ها مى پردازند وقتى احوال مردى را بپرسند كه قبل از تازه وارد مرده باشد، در پاسخ مى گويد هيهات او خيلى وقت است كه مرده ، او قبل از من مرد، مى گويند: «'''انا لله و انا اليه راجعون '''» به نظر ما او را به دوزخ نزد مادرش هاويه بردند، چه بد مادرى و چه بد مربيه اى .

مؤ لف : اين معنا را از انس بن مالك و از حسن و اشعث بن عبد اللّه اعمى از رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) روايت كرده .

سوره تكاثر