المائدة ٩٤
| کپی متن آیه |
|---|
| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَيَبْلُوَنَّکُمُ اللَّهُ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ الصَّيْدِ تَنَالُهُ أَيْدِيکُمْ وَ رِمَاحُکُمْ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَخَافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذٰلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ |
ترجمه
| المائدة ٩٣ | آیه ٩٤ | المائدة ٩٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الصَّیْدِ»: حیوان شکاری. نخجیر (نگا: مائده / و و ). «بَعْدَ ذلِکَ»: بعد از بیان احکام، و این اعلام و انذار.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
اين آيه در جنگ حديبيه نازل شد و خداوند شكارى هاى مختلف را براى مردم جهت آزمايش كردن جمع كرده بود[۳] و به عقيده مفسرين اين آيه در سال حديبيه نازل گرديد كه در آن سال مشركين پيامبر را از ورود به مكه مانع شده بودند و خداوند هم براى امتحان نسبت به مؤمنين آنها را از شكار حيوانات برّى (بيابانى) منع كرده بود تا اين كه يكى از آن ميان كه نام او ابواليسر بن عمرو بود به شكار گورخرى پرداخت. مردم او را ملامت كردند، ابواليسر نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم آمد و موضوع شكار خود را معروض داشت سپس اين آية نازل گرديد.[۴]
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ الصَّيْدِ تَنالُهُ أَيْدِيكُمْ وَ رِماحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَخافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ «94»
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! خداوند شمارا با چيزى از شكار كه دستها و نيزه‌هايتان به آن مى‌رسد مى‌آزمايد تا خداوند معلوم گرداند چه كسى در باطن از او بيم دارد (و تسليم فرمان اوست و از شكار مى‌گذرد) پس بعد از اين هر كه تجاوز كند، او را عذابى دردناك است.
«1». تفسير قرطبى.
«2». نبأ، 4- 5.
جلد 2 - صفحه 371
نکته ها
در ايّام حج و حالت احرام، حاجى حقّ شكار ندارد. همان ايّام گاهى شكار تا نزديكى انسان مى‌آيد و مى‌توان به راحتّى به آن دست يافت، ولى آزمايش الهى به اين است كه دست به شكار نزنيم. در حديث مى‌خوانيم: در عمره‌ى حُديبيه حيوانات شكارى فراوانى براى مسلمانان ظاهر شدند كه مسلمانان مى‌توانستند به راحتى آنان را صيد كنند. «1»
در قرآن، مسأله‌ى شكم و غذا، به عنوان يكى از اسباب آزمايش الهى مطرح شده است، به نمونه‌هاى زير توجّه كنيد:
الف: آدم و حوا در مسأله‌ى غذا شكست خوردند. «لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ» «2»
ب: بنى‌اسرائيل در تحريم صيد ماهى در روزهاى شنبه‌ها، شكست خوردند. «وَ لَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنْكُمْ فِي السَّبْتِ» «3»
ج: يكى از فرماندهان بنى‌اسرائيل هنگام عبور سربازانش از يك منطقه و رسيدن به نهر، فرمان داد كه از آب آن ننوشند، ولى يارانش جز اندكى، خوردند. «فَشَرِبُوا مِنْهُ إِلَّا قَلِيلًا» «4»
د: روزه گرفتن، يك آزمايش بزرگ است.
ه: نزديك شدن شكار به حجاج در حالت احرام كه حقّ صيد ندارند، خود يك آزمايش است. «تَنالُهُ أَيْدِيكُمْ»
سؤال: انسان كه چيزى را آزمايش مى‌كند، براى اطلاع و علم است، امّا خداوند كه همه چيز را مى‌داند چرا آزمايش مى‌كند؟
پاسخ: حضرت على عليه السلام در نهج‌البلاغه مى‌فرمايد: آزمايشات الهى براى آن است تا انسان در برابر حوادث تلخ و شيرين عكس‌العمل نشان دهد و در برابر آن، استحقاق كيفر يا پاداش داشته باشد. «5» آرى، خداوند بر اساس عمل، كيفر و پاداش مى‌دهد نه بر اساس علم خود، همان گونه كه ما نيز به خاطر علم به هنر و كارآيى فردى به او پاداش نمى‌دهيم، بلكه بايد براى ما كارى از خود نشان دهد تا مزد بگيرد.
«1». تفسير نورالثقلين و كافى، ج 4، ص 396.
«2». بقره، 35.
«3». بقره، 65.
«4». بقره، 249.
«5». نهج‌البلاغه، خطبه 192.
جلد 2 - صفحه 372
سؤال: آيا مهمان و زائر خانه خدا، به خاطر شكار حيوانى بايد به عذاب دردناك گرفتار شود؟
پاسخ: خود شكاركردن، عذاب دردناك ندارد، بلكه عذاب به خاطر شكستن قداست حرم و احرام و قانون‌شكنى اوست. «فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ»
پیام ها
1- آزمايش مؤمنان، يك سنّت قطعى پروردگار است. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَيَبْلُوَنَّكُمُ» (حرف «لام» و فعل مضارع و نون تأكيد، نشانه‌ى قطعى بودن است)
2- خداترسى آنجا آشكار مى‌شود كه زمينه‌ى گناه فراهم باشد و انسان خطا نكند.
«تَنالُهُ أَيْدِيكُمْ»
3- نعمت‌هاى در دسترس، وسيله‌ى آزمايشند. لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشَيْ‌ءٍ ... تَنالُهُ أَيْدِيكُمْ
4- هر چيزى كه دست ما به آن مى‌رسد، رزق و حلال نيست. «تَنالُهُ أَيْدِيكُمْ»
5- ملاك تقوا، خوف باطنى است، نه تنها حياى ظاهرى. «يَخافُهُ بِالْغَيْبِ»
6- تكليف و مسئوليّت، بعد از ابلاغ است. «بَعْدَ ذلِكَ»
7- حاجى‌كه فرسنگ‌ها در بيابان‌ها به عشق حقّ مى‌رود، گاهى يك شكاركوچك او را از پا در مى‌آورد و به نافرمانى مى‌كشد كه نتيجه‌ى آن عذاب الهى است.
«فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ الصَّيْدِ تَنالُهُ أَيْدِيكُمْ وَ رِماحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَخافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ (94)
شأن نزول- در عام الحديبيه مسلمانان محرم و ممنوع از صيد، جانوران شكارى بر ايشان غلبه كرده به ميان رخت و بار و خيمه ايشان داخل و ايشان به سبب احرام از حرمان شكار متألم، و اين امتحانى بود از حق تعالى با ايشان در پرهيز نمودن. حمارى وحشى را ابو البشر تيرى بر او زد و او را كشت. مردمان او را ملامت كردند. خدمت پيغمبر صلى اللّه عليه و آله عرضه داشت آيه شريفه نازل شد:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ الصَّيْدِ: هر آينه البته مى‌آزمايد و امتحان مى‌نمايد شما را خدا به چيزى از صيد در وقت احرام، يعنى با شما معامله آزمايندگان مى‌كند به چيزى قليل و حقير از صيد. تَنالُهُ أَيْدِيكُمْ وَ رِماحُكُمْ: مى‌رسد به آن صيد دستهاى شما و نيزه‌هاى شما. در منهج «1»- از حضرت صادق عليه السّلام مروى است: مراد به «تناله» صغار صيد و مراد به «رماحكم» كبار آنست، يا مراد اول صيد حرم است به جهت انس آن به مردمان، و ثانى صيد حل به جهت نفور او از ايشان. و اين ابتلا و امتحان براى آنست. لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَخافُهُ بِالْغَيْبِ: تا منكشف و متميز سازد خداى تعالى آنكس را كه مى‌ترسد به جهت قوت ايمان در حالتى كه ملتبس است خوف او به غيب عقاب حق تعالى و عدم مشاهده او آن را. يا در حالتى كه غايب است از مردمان و هيچكس اطلاع ندارد بر صيد او، يعنى در پنهانى از صيد احتراز كند بسبب ترس عقوبات الهى. فَمَنِ اعْتَدى
«1» منهج الصادقين، ج 3 ص 310.
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 180
بَعْدَ ذلِكَ: پس هر كه تجاوز از حد نمايد و شكار كند بعد از اين ابتلاء به صيد.
فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ: پس مر او راست عذابى دردناك، چه هر كه مالك حاسّه خود نتواند شد در مثل اين حال، و مراعات حكم خدا ننمايد، چگونه باشد جائى كه نفس به آن حريصتر باشد.
تنبيه- ابتلاء و امتحان، عبث و لغو نيست بجهت صيانت. افعال حكيم از آن. و نيز دليل عقلى قائم است بر آنكه افعال الهى معلل به غرض‌اند لكن نه غرضى كه عائد ذات اقدس او شود، بلكه چون مستغنى بالذات است از تمام جهات، پس خلقت كائنات و بعث اوامر تشريعيات، معلل به عرض و حكمت و مصلحتى است راجع به شخص يا نوع انسانى. و امتحان مكلفين براى مشخص و مميز شدن مطيع از عاصى و تحقق ثواب و عقاب ايشان.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَيَبْلُوَنَّكُمُ اللَّهُ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ الصَّيْدِ تَنالُهُ أَيْدِيكُمْ وَ رِماحُكُمْ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَخافُهُ بِالْغَيْبِ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ (94)
ترجمه
اى آنكسانيكه ايمان آورديد هر آينه مى‌آزمايد شما را خدا بچيزى از شكار كه ميرسد بآن دستهاى شما و نيزه‌هاتان تا مشاهده نمايد خدا آنرا كه ميترسد از او در نهانى پس كسيكه تعدى نمايد بعد از اين پس از براى او است عذابى دردناك.
تفسير
قمى ره فرموده كه اين آيه در غزوه حديبيّه نازل شد كه خداوند صيد را براى مسلمانان جمع فرمود پس داخل شدند در بساط آنها و در كافى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه جمع شد شكار از هر جا براى مسلمانان و نزديك شدند بايشان تا بيازمايد خداوند مسلمانان را بآنها و در چند روايت بيان شده است كه آنچه دست آنها بآن ميرسيد تخم و جوجه پرندگان و بچه حيوانات صحرائى بود و آنچه نيزه آنها بآن ميرسيد شكارهاى بزرگ بود حقير عرض ميكنم غزوه حديبيّه در سال ششم هجرت روى داد و آن در واقع غزوه نبود زيرا پيغمبر اكرم (ص) در آنسال عازم جنگ نبود بلكه بقصد زيارت بيت اللّه و اداء عمره حركت فرموده بود نهايت آنكه كفّار قريش تصور كردند آنحضرت براى فتح مكّه حركت فرموده و مانع از ورود آنحضرت و مسلمانان شدند و پيغمبر (ص) مصلحت را در مصالحه با آنها ديد و در نزديك حديبيّه كه چاهى است در حوالى مكه معظمه با آنها صلح فرمود با شرائطى كه در كتب تواريخ ذكر شده است و
جلد 2 صفحه 270
پس از زيارت مراجعت به مدينه فرمود و در آنسال چون مسلمانان لباس احرام پوشيدند خداوند خواست آنها را امتحان كند بچيز كوچكى بالنسبه بجان و مال زيرا امتحان بزرگ و كوچك هر كدام در محلّ خود لازم است چون بسا اشخاص از امتحان بزرگ خوب بيرون نميآيند ولى از امتحان كوچك بيرون ميآيند البته آنها بايد مزيّتشان بر كسانيكه از امتحان كوچك هم بيرون نميآيند ثابت شود و مردم بدانند چه كسى از خداوندى كه غائب از انظار است يا عذاب او كه مخفى از ابصار است ميترسد در خفيه مانند آشكار و چون يكى از فوائد امتحان تميز مطيع از عاصى در خارج است بعضى علم را در آيه شريفه به تميز تفسير نموده‌اند و بنظر حقير چون صفحه خارج يكى از مراتب علم الهى است كلمه ليعلم در آيه به معنى خود باقى است و اشكال حدوث صفاتى لازم نميآيد زيرا اين علم غير از آن علم قديم ازلى است كه عين ذات است لذا گفته‌اند آن قضا است و اين قدر و بعضى براى رفع اشكال قائل بحذف مضاف براى لفظ جلاله شده‌اند و آنرا كلمه اولياء دانسته‌اند و اهل دقت ميدانند كه اشكالى نيست در هر حال خداوند امتحان فرمود مسلمانانرا بتمكن تام و تمام از صيد خشكى چنانچه امتحان فرمود بنى اسرائيل را بتمكن تام و تمام از صيد دريا و نهى فرمود اين امت را در حال احرام چنانچه نهى فرمود آن امت را در روز شنبه و كسيكه تجاوز نمايد از حدود الهى بعد از بيان آن مستحق عذاب اليم است در دنيا و آخرت بتعزير و آتش جهنم ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَيَبلُوَنَّكُم‌ُ اللّه‌ُ بِشَي‌ءٍ مِنَ الصَّيدِ تَنالُهُ أَيدِيكُم وَ رِماحُكُم لِيَعلَم‌َ اللّه‌ُ مَن يَخافُهُ بِالغَيب‌ِ فَمَنِ اعتَدي بَعدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ (94)
اي كساني که ايمان آورده‌ايد البته خداوند شما را امتحان ميفرمايد بچيزي از صيد که بدستهاي خود آنها را اتخاذ ميكنيد و نيزه‌هاي خود تا اينكه معلوم فرمايد كيست که از خدا ميترسد بغيب پس كسي که تعدي كرد بعد از اينکه امتحان پس بر او عذاب دردناكيست.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خطاب بخصوص مؤمنين با اينكه احكام صيد مثل ساير احكام بر تمام افراد بشر است براي اينست که غير مؤمن نه جرمي معتقد است و نه احترامي احتياج بامتحان ندارد معلوم است که از صيد باكي ندارد.
لَيَبلُوَنَّكُم‌ُ لام قسم است يعني البته، امتحان، استخبار است و مكرر گفته‌ايم امتحانات الهي نه براي اينست که امري بر خدا مخفي باشد كشف نمايد بلكه براي خود شخص و ديگران معلوم گردد.
بِشَي‌ءٍ مِنَ الصَّيدِ دو مورد است که صيد بري حرام است يكي بر شخص محرم تا مادامي که از حد حرم خارج شود و يكي صيد داخل حرم و لو بر غير محرم و اينکه حرمت صيد امتحان مؤمنين است چنانچه حرمت صيد بحري روز شنبه براي
جلد 6 - صفحه 470
يهود که شرحش گذشت و تعبير بشيئي و بمن تبعيضيه از جهة اينست که مطلق صيد و لو خارج حرم بر غير محرم حرام نيست و مورد امتحان نميباشد چنانچه غير از شنبه بر يهود حرام نبود.
تَنالُهُ أَيدِيكُم وَ رِماحُكُم امتحان خدا اينکه بود که حيوانات در حرم از انسان فرار نميكردند و در دست و پاي مردم ميآمدند چنانچه ماهي‌ها روز شنبه ميآمدند در گودال‌ها و ساحل‌ها و غير آن نميآمدند که ميتوان با دست آنها را گرفت بخصوص صغار آنها يا تخم آنها را و بتوسط نيزه آنها را شكار كرد.
لِيَعلَم‌َ اللّه‌ُ يعني اظهار كند علم خود را بر ديگران مَن يَخافُهُ بِالغَيب‌ِ که كيست از خدا ترس است باطنا و معتقد بقيامت و عذاب است و در تنهايي هم از صيد پرهيز ميكند.
فَمَنِ اعتَدي بَعدَ ذلِكَ که از خدا نترسيد و تجاوز كرد و مرتكب صيد شد فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ در آخرت و كفاره در دنيا.
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱- هشدار خداوند بر آزمایش مؤمنان راهى حج و عمره (یأیها الذین ءامنوا لیبلونکم اللّه) با توجه به آیات بعد معلوم مى شود این آزمایش از آن کسانى است که براى انجام حج و یا عمره محرم مى شوند.
۲- خداوند، خود آزمایش کننده مؤمنان و تعیین گر ابزار و شیوه آن است. (لیبلونکم اللّه بشىء من الصید)
۳- اهمیت آزمایش مؤمنان و اهتمام الهى به آن (لیبلونکم اللّه) لام تأکید و قسم و نون تأکید ثقیله در (لیبلونکم) حکایت از تأکید خداوند بر آزمایش مؤمنان دارد و تأکید نسبت به یک موضوع همواره حکایت از اهمیت آن موضوع دارد.
۴- انواع شکارها چه آنها که بدون ابزار قابل دسترسى باشند (مانند جوجه پرندگان و ...) و چه آنها که بدون نیزه و مانند آن قابل دستیابى نباشند -، وسیله اى براى آزمون راهیان حج و عمره خواهند بود. (لیبلونکم اللّه بشىء من الصید تناله ایدیکم و رماحکم)
۵- جذبه هاى دنیوى و کشش به آنها از ابزار امتحان الهى (یأیها الذین ءامنوا لیبلونکم اللّه بشىء من الصید)
۶- گروهى از مسلمانان عصر بعثت خداترس و گروهى دیگر بى باک و بى پروا در برابر خداونداند (یأیها الذین ءامنوا لیبلونکم ... لیعلم اللّه یخافه بالغیب)
۷- جداسازى مؤمنان خداترس از گستاخان بى پروا، هدف آزمایشهاى الهى (یأیها الذین ءامنوا ... لیعلم اللّه یخافه بالغیب) مراد از علم خدوند به ترس و پرواى انسانها، تحقق بخشیدن و ایجاد آن در خارج است، بنابراین «لیعلم من یخافه» یعنى هدف از آزمایش مسلمانان این است که ترس و پرواى آنان از خداوند تحقق خارجى یابد.
۸- مشخص شدن مؤمنان واقعى از مؤمنان ادعایى از اهداف آزمایش الهى است. (یأیها الذین ءامنوا لیبلونکم اللّه ... لیعلم اللّه یخافه بالغیب)
۹- ترس از خدا به دور از چشم مردم نشانه ایمان واقعى (یأیها الذین ءامنوا ... لیعلم اللّه یخافه بالغیب) خطاب به تمامى مؤمنان در صدر آیه مى رساند که به مسلمانان محروم از ترس خدا نیز اطلاق مؤمن مى شود، بنابراین تنها خداترسان از ایمان واقعى برخوردارند.
۱۰- عمل به احکام الهى حتى در نهان و به دور از چشم مردم نشانه ترس از خدا مى باشد. (لیعلم اللّه یخافه بالغیب) برداشت فوق بر این اساس است که «باء» در بالغیب به معناى «فى» باشد که در نتیجه «غیب» به معناى نهان از چشم مردمان خواهد بود.
۱۱- باور به قیامت و عذاب دردناک آن موجب ترس از خداوند وعمل به احکام او (لیعلم اللّه یخافه بالغیب) «باء» در بالغیب مى تواند سببیه باشد بر این مبنا مراد از غیب امورى است که از نظر شخص خائف و حواس وى پنهان مى باشد و از مصادیق بارز غیب و نهانى که سبب خوف آدمى از خدا مى شود قیامت و عذاب آخرت است.
۱۲- هدف از آزمایش مؤمنان مشخص شدن صفوف باورداران به غیب (قیامت و عذاب) از غیر آنان (لیبلونکم اللّه ... لیعلم اللّه یخافه بالغیب) قیامت وعذاب آخرت زمانى موجب ترس از خداوند مى شود که آدمى به آن باور داشته باشد بنابراین تمایز خداترسان در واقع تمایز باورداران قیامت از غیر آنان است.
۱۳- تجاوز از حدود الهى پس از هشدار خداوند به رعایت آن -، موجب عذابى دردناک (فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب الیم)
۱۴- ناسازگارى خوف از خداوند با تجاوز از حدود و احکام او (لیعلم اللّه یخافه بالغیب فمن اعتدى بعد ذلک)
۱۵- شکار در حال احرام، علیرغم هشدار الهى به پرهیز از آن، موجب عذاب دردناک (بشىء من الصید ... فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب الیم) به قرینه آیه بعد، مراد از شکار ممنوع شکار در حال احرام است.
۱۶- متخلفان از قوانین الهى تنها پس از بیان احکام و اتمام حجت سزاوار گرفتارى به عذاب الهى (فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب الیم)
روایات و احادیث
۱۷- نزدیک شدن شکارهاى وحشى به پیامبر (ص) و مؤمنان در عمره حدیبیه جهت آزمایش آنان (لیبلونکم اللّه بشىء من الصید تناله ایدیکم و رماحکم) امام صادق (ع) در توضیح آیه فوق فرمود: حشرت لرسول (ص) فى عمرة الحدیبیة الوحوش حتى نالتها ایدیهم و رماحهم.[۵]
۱۸- دسترسى حج گزار به تخم و بچه حیوانات و در تیررس قرار گرفتن شکارهاى وحشى، وسیله آزمایش خداوند از وى. (یأیها الذین ءامنوا لیبلونکم اللّه بشىء من الصید تناله ایدیکم و رماحکم) برداشت فوق از حدیثى استفاده شده که در توضیح آیه فوق مى فرماید: ما تناله الا یدى البیض و الفراخ و ما تناله الرماح فهو ما لاتصل الیه الا یدى.[۶]
موضوعات مرتبط
- اتمام حجت:۱۶
- احرام: صید در احرام ۱۵
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۱۷
- امتحان: ابزار امتحان ۲، ۴، ۵، ۱۷، ۱۸ ; امتحان با دنیاطلبى ۵ ; امتحان با صید ۴ ; فلسفه امتحان ۱۲
- ایمان: به عذاب اخروى ۱۱، ۱۲ ; ایمان به غیب ۱۲ ; ایمان به قیامت ۱۱، ۱۲ ; نشانه هاى ایمان ۹
- ترس: از خدا ۶، ۷، ۹، ۱۴ ; زمینه ترس از خدا ۱۱ ; نشانه هاى ترس از خدا ۱۰
- تکلیف: زمینه عمل به تکلیف ۱۱ ; عمل به تکلیف ۱۰
- حاجیان: امتحان حاجیان ۱، ۴، ۱۸
- حج: صید در حجّ ۴، ۱۸ ; صید وحوش در حجّ ۱۸
- خدا: امتحان خدا ۲، ۳ ; تجاوز به حدود خدا ۱۳، ۱۴ ; فلسفه امتحان خدا ۷، ۸ ; هشدار خدا ۱، ۱۳، ۱۵
- عذاب: مراتب عذاب ۱۱، ۱۳، ۱۵ ; موجبات عذاب ۱۳، ۱۵
- عمره: حدیبیه ۱۷
- کیفر: شرایط کیفر ۱۶
- متخلفان: کیفر متخلفان ۱۶
- محمد (ص): امتحان محمد (ص) ۱۷ ; محمد (ص) و شکارهاى وحشى ۱۷
- مسلمانان: صدر اسلام ۶
- مؤمنان: اقسام مؤمنان ۷ ; امتحان مؤمنان ۲، ۱۲، ۱۷ ; اهمیّت امتحان مؤمنان ۳ ; روش تشخیص مؤمنان ۷، ۸، ۱۲
منابع
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ۳، ص ۲۳۱.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۳۱۷.
- ↑ تفاسير على بن ابراهيم و برهان.
- ↑ تفسير روض الجنان يا روح الجنان.
- ↑ کافى، ج ۴، ص ۳۹۶، ح ۱; نورالثقلین، ج ۱، ص ۶۷۱- ، ح ۳۵۷.
- ↑ کافى، ج ۴، ص ۳۹۷، ح ۴; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۵۰۲- ، ح ۳.
