آل عمران ٩٦
| کپی متن آیه |
|---|
| إِنَ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ مُبَارَکاً وَ هُدًى لِلْعَالَمِينَ |
ترجمه
| آل عمران ٩٥ | آیه ٩٦ | آل عمران ٩٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أوَّلَ بَیْتٍ»: نخستین خانه. مراد این است نخستین خانه‌ای که برای عبادت با دست پیغمبران ساخته شده است کعبه است که ابراهیم و اسماعیل آن را ساخته‌اند و بعد از آن قرنها بعد مسجدالاقصی در سال پیش از میلاد توسّط سلیمان ساخته شد. «بَکَّةَ»: اسمی از اسامی مکّه است. «مُبَارَکاً»: پرخیر و برکت است برای حاجیان و ساکنان آنجا (نگا: بقره / . حال ضمیر مستتر در (وُضِعَ) است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
از مجاهد روايت كنند كه يهوديان و مسلمين تفاخر مي‌كردند، يهوديان مى گفتند: بيت‌المقدس افضل و بزرگتر از مكه است زيرا زمين پاك و محل مهاجرت پيامبران بوده است و مسلمين مى گفتند: خانه كعبه افضل و بزرگتر است سپس اين آيه نازل گرديد.[۳]
تفسیر
- آيات ۹۷ - ۹۶، سوره آل عمران
- پاسخ به شبهه اى ديگر كه يهود در مورد تغيير قبله و نسخ القاء مى كردند در آيه :((ان اول بيت وضع للنّاس ...))
- معناى ((مبارك بودن )) و ((هدايت بودن )) بيت اللّه الحرام
- حج اولين بار در زمان ابراهيم عليه السلام تشريع شد
- كعبه ، هدايت به سوى سعادت دنيا و آخرت است و هدايت آن فراگير مى باشد
- آيات بيناتى كه در بيت اللّه است (فيه آيات بينات )
- استخدام دو جانبه يك كلام ، از عجايب لطايف قرآن كريم است
- توجه به آهنگ آيه كه مرددّ بين انشاء و اخبار است
- ((آيت )) اعم از معجزه و خارق العاده است و مقام ابراهيم و امنيت داخلين به بيت و وجوب حجالبيت بهترين آيات مى باشند
- جمله : ((من دخل كان آمنا)) درصدد بيان حكم تشريعى است نه اخبار از يك خاصيّت تكوينى
- بحث روايتى (رواياتى درباره : كعبه ، دحوالاءرض ، اولين بيت مبارك بودن بيت اللّه ،حج و...)
- دو روايت در زمينه توسعه مسجدالحرام در زمان بنى عباس
- رواياتى از معصومين در وجوب حج
- بحث تاريخى (پيرامون بناى كعبه و چند بار تجديد بناى آن )
- شكل كعبه
- جامه كعبه
- مقام و منزلت كعبه
- توليت كعبه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«96» إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمِينَ
همانا اوّلين خانه‌اى كه براى (عبادت) مردم مقرّر شد، همان است كه در سرزمين مكّه است كه مايه‌ى بركت و هدايت جهانيان است.
نکته ها
«بَكّة» به معناى محلّ ازدحام و اجتماع مردم است.
يكى از ايرادهاى بنى‌اسرائيل اين بود كه چرا مسلمانان با توجّه به قدمت بيت‌المقدّس كه هزار سال قبل از ميلاد توسط حضرت سليمان ساخته شده است، آن را كنار گذاشته و كعبه را قبله‌ى خود قرار داده‌اند. اين آيه در پاسخ آنان مى‌فرمايد: كعبه از روزگار نخستين، اوّلين خانه‌ى عبادت بوده و قدمت آن نيز بيشتر از هر جاى ديگر است.
امام صادق عليه السلام با توجّه به جمله‌ى «أَوَّلَ بَيْتٍ» فرمودند: «چون مردم مكّه بعد از كعبه اطراف آن جمع شدند، پس حقّ اولويّت با كعبه است؛ لذا براى توسعه‌ى مسجدالحرام مى‌توان خانه‌هاى اطراف كعبه را به نفع حرم خراب كرد». «1»
«دَحوُ الارض» به معنى گسترش زمين از زير خانه‌ى كعبه است. علّامه طباطبايى مى‌گويد: روايات «دَحوُ الارض» بسيار است «2» و هيچ دليل علمى كه مغاير آن باشد، پيدا نشده و با قرآن نيز مخالفتى ندارد. «3»
حضرت على عليه السلام مى‌فرمايد: خداوند تمام مردم را از آدم عليه السلام تا آخرين نفر با همين سنگ‌هاى كعبه آزمايش مى‌كند. «4»
امام باقر عليه السلام فرمود: حضرت آدم و سليمان و نوح عليهم السلام نيز دور همين كعبه، حج انجام داده‌اند. «5»
در قرآن، از كعبه با تعابير متعدّدى ياد شده است، از جمله:
1. كعبه، اوّلين خانه است. «أَوَّلَ بَيْتٍ»
«1». وسائل، ج 13، ص 217.
«2». كافى، ج 4، ص 189.
«3». تفسيرالميزان.
«4». نهج‌البلاغه، خطبه 192.
«5». تفسير برهان، ج 1، ص 300.
جلد 1 - صفحه 568
2. مركز پايدارى و به پاخاستن مردم است. «قِياماً لِلنَّاسِ» «1»
3. خانه‌اى آزاد و بدون مالك است. «بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ» «2»
4. محل تجمّع و خانه أمن مردم است. «مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْناً» «3»
پیام ها
1- كعبه، اوّلين خانه‌اى است كه براى عبادت ونيايش مردم بر روى زمين بنا شده است. «أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ»
2- سابقه تاريخى معابد، يكى از ملاك‌هاى ارزشى آن است. «إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ ...»
3- خير و بركت كعبه، تنها براى مؤمنان يا نژاد خاصّى نيست، بلكه براى همگان است. «وُضِعَ لِلنَّاسِ»
4- مردمى بودن براى كعبه، يك ارزش است. «وُضِعَ لِلنَّاسِ»
5- كعبه، مايه‌ى هدايت تمامى مردم است. «هُدىً لِلْعالَمِينَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمِينَ (96)
(إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمِينَ) شأن نزول: يهود با مسلمانان اختلاف كردند در خصوص كعبه و بيت المقدس. يهود گفتند: بيت المقدس افضل است، زيرا زمين و مهاجر انبياء است.
مسلمانان گفتند: كعبه معظّمه اشرف است؛ آيه شريفه براى تبيين نازل شد:
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ: بدرستى كه اول خانه كه بر روى زمين وضع شد براى مردمان تا آن را زيارت كنند و معبد خود قرار دهند، لَلَّذِي بِبَكَّةَ: آن خانه‌اى است كه در مكه واقع شده، يعنى كعبه معظمه كه خدا آن را وضع فرمود. بكّه موضع مسجد، و مكه بلد آنست. و تسميه آن به بكه به جهت آن است كه مردمان در آن ازدحام كنند.
در كتاب من لا يحضره الفقيه- شيخ المحدثين صدوق رضوان اللّه عليه روايت نموده از حضرت باقر عليه السّلام در ذيل حديثى فرمود: پس اول بقعه كه
«1» تفسير برهان، جلد اول، صفحه 298، حديث ذيل آيه 95 آل عمران.
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 182
از زمين خلق شد كعبه بود، پس كشيده شد زمين از آن «1».
در روايت ديگر وارد شده: اول بيت، خانه كعبه بود كه آدم ابو البشر عليه السّلام آن را بنا نمود. پس در زمان طوفان حضرت نوح عليه السّلام منطمس شد. بعد حضرت ابراهيم عليه السّلام آن را بنا نمود «2».
مُبارَكاً: در حالتى كه آن خانه با بركت و خير و نفع بسيار است مر كسى را كه حج و عمره كند و نزد آن معتكف شود و اطراف آن طواف نمايد. وَ هُدىً لِلْعالَمِينَ: و در حالتى كه هدايت است مر عالميان را، زيرا قبله ايشان به جهت توجّه به آن در نماز مهتدى شوند. يا به جهت آنكه معبد ايشان و عبادت آن مقابل صد هزار عبادت است. و نظر به خانه كعبه، عبادت است، و منهدم سازد گناهان را. و براى خدا صد و بيست رحمت نزد بيت الحرام است: شصت رحمت براى طواف كنندگان و چهل رحمت براى نماز گزاران و بيست رحمت براى نظر كنندگان «3».
شهيد رضوان الله عليه از حضرت باقر عليه السّلام نقل نموده: من نظر الى الكعبة عارفا بحقّها غفر له ذنبه و كفى ما اهمّه «4». هر كه نظر نمايد بسوى كعبه در حالى كه عارف به حق كعبه باشد، آمرزيده شود گناهان او و كفايت شود مهمّات او.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمِينَ (96)
ترجمه
همانا اول خانه كه بنا شده است از براى مردم هر آينه آنست كه در مكه است كه با بركت است و هدايت است از براى جهانيان.
تفسير
اول معبديكه بامر خداوند از براى مردم بنا شد خانه كعبه بود كه در شهر مكه حضرت اسمعيل و حضرت ابراهيم بنا نمودند چنانچه در كافى از صادقين عليهما السلام نقل نموده كه مراد از خانه كه در بكه است كعبه است و در فقيه و عياشى از حضرت باقر (ع) نقل نموده كه چون خداوند خواست كه زمين را خلق فرمايد امر فرمود بباد كه آب را بموج درآورد تا كف كرد و يكجا جمع شد آنموضع كعبه بود پس كوهى شد از كف پس گسترد زمين را از زير آن و اين است معنى قول خداوند ان اول بيت وضع للناس للذى ببكه و در فقيه علاوه نقل نموده كه فرمود خداوند از هر چيزى چيزى را اختيار فرموده از زمين محل كعبه را و آن اول بقعه است كه خلق شده از زمين پس زمين كشيده شده است از آن و در علل از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه بكه را بكه گفتند براى آنكه مردم در آن ازدحام مى‌كنند و در روايت ديگر است براى آنكه مردم در آن و اطراف آن گريه مى‌كنند و بعضى گفتند براى آنكه كسر صولت جباران در آنجا ميشود و از حضرت صادق (ع) روايت شده است كه موضع خانه بكه است و شهر مكه است و از حضرت باقر (ع) روايت شده است كه مكه را بكه ناميده‌اند براى آنكه مرد و زن در آنجا گريه مى‌كنند و زن در مقابل و دست راست و دست چپ مرد نماز ميخواند و باكى نيست براى آنكه اين در ساير بلاد كراهت دارد نه در آنجا و در خصال از حضرت صادق (ع) روايت نموده كه نامهاى مكه پنج است ام القرى و مكه و بكه و بساسه چون كسانى كه ظلم كنند در او بس ميكند آنها را يعنى بيرون ميكند و هلاك مينمايد آنها را و ام رحم چون كسانيكه مجاور شوند آنجا مورد رحمت ميشوند و در فقيه از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه خداوند خانه را از بهشت براى حضرت آدم نازل نمود و بود دره بيضائى پس برد آن را بآسمان و آن در مقابل همين خانه در آسمان جاى دارد و داخل ميشود در آن هر روز هفتاد هزار ملك غير از روز ديگر و پى آنخانه در زمين باقى ماند پس خداوند امر نمود ابراهيم و اسمعيل را كه خانه را بروى همان بنيان بنا كنند و آن خانه مبارك است يعنى كسيكه قصد كند بجانب آن و حج و عمره
جلد 1 صفحه 460
بجا آورد و معتكف شود در آن و طواف كند دور آن مشمول خير كثير و نفع جزيل و اجر جميل از طرف خداوند متعال خواهد شد بعلاوه كفاره معاصى او است و رفع فقر و پريشانى از او ميشود و وسعت رزق باو عطا ميگردد و دخول در آن دخول در رحمت خدا است و خروج از آن خروج از رحمت خدا است و نماز در حول آن كه مسجد الحرام است افضل است از هزار هزار نماز در ساير امنكه و اعجب از همه آنكه در زمين فقرى واقع است با وجود اين هميشه تمام نعم الهى در آن موجود است و ميوه‌هائى در آن يافت ميشود كه در ممالك خوش آب و هوا كمتر است و اينها همه بركات اخروى و دنيوى آنست و هدايت عالميان است براى آنكه قبله و و معبد اعظم اسلام است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
إِنَّ أَوَّلَ بَيت‌ٍ وُضِعَ لِلنّاس‌ِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدي‌ً لِلعالَمِين‌َ (96)
محقق است که اول خانه که براي افراد انسان قرار گرفت هر آينه خانه‌اي است که در مكه در حالي که با بركت است و وسيله هدايت اهل عالم است.
آنچه مستفاد از اخبار بسياريست که در كافي و غيره نقل شده و ميتوان منطبق بر قواعد هيئت نمود اينست که كره زمين در جوف دريا بود و آب احاطه بجميع اطراف زمين داشت و بتوسط باد امواج دريا بسيار شد و در اثر آن يك قسمت از زمين از آب خارج شد که فعلا يك ربع از كره زمين از آب خارج است و اول قطعه که از
جلد 4 - صفحه 288
آب خارج شده مسجد الحرام بود که كعبه در آن واقع و سپس بتدريج خارج شد تا كنون که يك ربع كره خارج شده، و ممكن است معناي دحو الارض که در اخبار دارد روز 25 ذي القعده بوده که اول مكه بود و سپس ساير بقاع همين معني باشد و ممكن است که مكه را ام‌ّ القري گفتند بهمين مناسبت باشد و اينکه معني مثبتست بر اينكه معناي. للناس جهت استفاده زندگي باشد. و اما اگر مراد جعل بر عبادت باشد چنانچه از پاره اخبار استفاده ميشود مراد از بيت كعبه معظمه است و دليل بر اينکه ميشود که اول ساختماني که روي زمين بنا شد كعبه بوده که حضرت آدم علي نبيّنا و آله و عليه السّلام قواعد آن را بنا كرد و طواف حول كعبه نمود و سپس انبياء بعد از او تا زمان ابراهيم عليه السّلام که مأمور شد با اسمعيل بر آن قواعد جدران كعبه را بنا كند چنانچه قبلا در ذيل آيه شريفه وَ إِذ يَرفَع‌ُ إِبراهِيم‌ُ القَواعِدَ مِن‌َ البَيت‌ِ وَ إِسماعِيل‌ُ الايه بقره آيه 127 متذكر شديم.
و تعبير از مسجد الحرام بكلمه (بكّة) که بمعني ازدحام است اينست که بواسطه كثرت جمعيت رجالا و نساء در حال طواف ازدحام زيادي است.
و در اخبارهم در باب صلوة اشاره دارد که تقدّم نساء بر رجال و جنب يك ديگر در حال صلوة در مسجد الحرام مانعي ندارد، و حكم بمنع تحريما يا تنزيها راجع بسائر اماكن است از جهت ازدحام ناس در مسجد الحرام.
و اينكه بعض مفسرين گفتند (بكة) منقلب (مكة) است ميم قلب بباء شده هيچ مدركيتي ندارد.
و كلمه مباركا يا حال از بكة است چنانچه ظاهر است يا حال از بيت است که مرجع ضمير وضع است.
و بركت يا ديني است يا دنيوي يا اخروي، اما ديني اصل هدايت بدين حق چه در زمان آدم و ابراهيم و چه در عصر خاتم و چه در زمان ظهور حضرت مهدي
جلد 4 - صفحه 289
صلوات اللّه عليهم اجمعين در آنجا بوده.
و اما دنيوي تمام نعمتهاي الهي از اطراف بآنجا حمل ميشود چنانچه گذشت در دعاي حضرت ابراهيم عليه السّلام فَاجعَل أَفئِدَةً مِن‌َ النّاس‌ِ تَهوِي إِلَيهِم وَ ارزُقهُم مِن‌َ الثَّمَرات‌ِ سوره ابراهيم آيه 37.
و امّا اخروي که مشمول مثوبات حج ميشوند در آخرت. و تمام اينکه فيوضات دوام و ثبات دارد.
و اينکه بكّة وسيله هدايت و ارشاد و دلالت بر اصلاح كليه اهل عالم از امور دنيا و آخرت است و بر طبق همين معني اخباري در برهان نقل شده.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 96)- نخستین خانه مردم! این آیه و آیه بعد به پاسخ دومین ایراد یهود که در باره فضیلت بیت المقدس و برتری آن بر کعبه بوده می‌پردازد، نخست می‌فرماید: «نخستین خانه‌ای که برای مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شده همان است که در سرزمین مکّه است که پر برکت و مایه هدایت جهانیان است» (إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدیً لِلْعالَمِینَ).
به این ترتیب اگر کعبه به عنوان قبله مسلمانان انتخاب شده است جای تعجب نیست، زیرا نخستین خانه توحید است.
تاریخ و منابع اسلامی هم به ما می‌گوید که خانه کعبه به دست آدم (ع) ساخته شد و سپس در توفان نوح آسیب دید و به وسیله ابراهیم خلیل تجدید بنا شد.
جالب این که در آیه فوق خانه کعبه به عنوان خانه مردم معرفی شده و این بیانگر این حقیقت است که آنچه به نام خدا و برای خداست باید در خدمت مردم و بندگان او باشد، و آنچه در خدمت مردم و بندگان خداست برای خدا محسوب می‌شود.
قابل توجه این که در این آیه برای کعبه علاوه بر امتیاز «نخستین پرستشگاه بودن» به دو امتیاز «مبارک» و «مایه هدایت جهانیان» بودن آن نیز اشاره شده است.
نکات آیه
۱ - کعبه، نخستین خانه و مأواى مردمى (انّ اوّل بیت وضع للناس) «بیت» در لغت به معناى مأواى شبانه است.
۲ - مردمى بودن، ارزشى براى بناى کعبه* (انّ اوّل بیت وضع للناس)
۳ - مردمى بودن، ارزشى براى همه حرکتها و نهادها* (انّ اوّل بیت وضع للناس)
۴ - کعبه، براى تمامى انسانهاست; و نه براى جمعیت و یا نژادى خاص (وضع للناس)
۵ - شرافت کعبه بر بیت المقدس، على رغم پندار یهودیان (انّ اوّل بیت وضع للناس) با توجّه به شأن نزول که یهودیان مى گفتند بیت المقدّس، برتر و باارزشتر از کعبه است.
۶ - قدمت کعبه، ملاک شرافت آن بر بیت المقدس (انّ اوّل بیت وضع للناس) با توجّه به شأن نزول ذکر شده در مجمع البیان.
۷ - سابقه تاریخى معابد، معیارى براى ارزیابى آن* (انّ اوّل بیت وضع للناس) چون اَوَّلیت، ملاک اولویَت قرار گرفته است.
۸ - بکّه، نام سرزمینى که خانه خداوند (کعبه) در آن است. (انّ اوّل بیت وضع للناس للذى ببکّة)
۹ - بکّه، از نامهاى مکّه (وضع للناس للذى ببکّة)
۱۰ - کعبه، خانه اى مبارک (داراى خیر و برکت فراوان) (وضع للناس للذى ببکّة مبارکاً)
۱۱ - کعبه، وسیله هدایت جهانیان (انّ اوّل بیت ... و هدىً للعالمین)
روایات و احادیث
۱۲ - ازدحام جمعیت در مکّه ، سبب نامگذارى آن به «بکّة» (وضع للناس للذى ببکّة) امام صادق (ع) در پاسخ از علت نامگذارى مکّه به بکّه فرمود: لانَ الناس یبکّ بعضهم بعضاً فیها بالأیدى.[۴]
۱۳ - جایگاه بناى کعبه، اولین نقطه آفریده شده از زمین (انّ اوّل بیت وضع للناس) امام صادق (ع): ... لما اراد اللّه تعالى ان یخلق الارض ... فجمعه فى موضع البیت ثم جعله جبلا من زبد ثم دحى الأرض من تحته و هو قول اللّه عزّ و جل: «ان اوّل بیت ... ».[۵]
۱۴ - برپایى مراسم حج در خانه خدا، از زمان حضرت آدم (ع) (انّ اوّل بیت وضع للناس) امام باقر (ع) در پاسخ سؤال از برقرارى حج قبل از بعثت پیامبر (ص) فرمود: نعم ... ان ادم و نوحاً و سلیمان قد حجّوا البیت ... کما قال اللّه تعالى «ان اول بیت وضع للناس ... ».[۶]
موضوعات مرتبط
- آثار باستانى: ۷
- آدم (ع): ۱۴
- ارزش: ملاکهاى ارزش ۲، ۳، ۶
- ارزیابى: ملاکهاى ارزیابى ۷
- اماکن مقدس: ۷
- بیت المقدس: ۵، ۶
- حج: تاریخ حج ۱۴ ; آدم (ع) و حج ۱۴
- زمین: تاریخ زمین ۱۳ ; زمین با برکت ۱۰
- کعبه: ارزش کعبه ۲، ۵، ۶، ۱۱ ; برکت کعبه ۱۰ ; جایگاه کعبه ۱۳ ; قدمت کعبه ۶ ; ویژگى کعبه ۱، ۲، ۴
- مردمى بودن: ۲، ۳
- مکّه : نامگذارى مکّه ۱۲ ; نامهاى مکّه ۸، ۹
- هدایت: عوامل هدایت ۱۱
- یهود: عقاید یهود ۵
منابع
- ↑ طبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ۲، ص ۶۹۳.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شيخ طوسي و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۱۳۵.
- ↑ تفاسير كشف الاسرار و مجمع البيان و روض الجنان.
- ↑ علل الشرایع، ج ۲، ص ۳۹۸، ح ۵ ; تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۱۸۷، ح ۹۵.
- ↑ کافى، ج ۴، ص ۱۸۹، ح ۷ ; نورالثقلین، ج ۱، ص ۳۶۵- ، ح ۲۴۴ و ۲۴۶.
- ↑ تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۱۸۶، ح ۹۲ ; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۳۰۰، ح ۱۹.
