الجاثية ٢٣

أَ فَرَأَيْتَ‌ مَنِ‌ اتَّخَذَ إِلٰهَهُ‌ هَوَاهُ‌ وَ أَضَلَّهُ‌ اللَّهُ‌ عَلَى‌ عِلْمٍ‌ وَ خَتَمَ‌ عَلَى‌ سَمْعِهِ‌ وَ قَلْبِهِ‌ وَ جَعَلَ‌ عَلَى‌ بَصَرِهِ‌ غِشَاوَةً فَمَنْ‌ يَهْدِيهِ‌ مِنْ‌ بَعْدِ اللَّهِ‌ أَ فَلاَ تَذَکَّرُونَ‌

ترجمه

آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر اینکه شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده‌ای افکنده است؟! با این حال چه کسی می‌تواند غیر از خدا او را هدایت کند؟! آیا متذکّر نمی‌شوید؟!

|پس آيا ديدى كسى را كه هواى خويش را معبود خود قرار داده و خدا او را از روى علم [به اين كه پذيراى هدايت نبود] گمراه ساخته و بر گوش و دلش مهر زده و بر ديده‌اش پرده نهاده است؟ آيا پس از خدا چه كسى او را هدايت خواهد كرد؟ آيا متذكر نمى‌شويد

پس آيا ديدى كسى را كه هوس خويش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گمراه گردانيده و بر گوش او و دلش مُهر زده و بر ديده‌اش پرده نهاده است؟ آيا پس از خدا چه كسى او را هدايت خواهد كرد؟ آيا پند نمى‌گيريد؟

(ای رسول ما) آیا می‌نگری آن را که هوای نفسش را خدای خود قرار داده و خدا او را دانسته (و پس از اتمام حجت) گمراه ساخته و مهر (قهر) بر گوش و دل او نهاده و بر چشم وی پرده ظلمت کشیده؟ پس او را بعد از خدا دیگر که هدایت خواهد کرد؟ آیا متذکر این معنی نمی‌شوید؟

پس آیا کسی که معبودش را هوای نفسش قرار داده دیدی؟ و خدا او را از روی علم و آگاهی خود [بر اینکه شایسته هدایت نیست] گمراه کرد، و بر گوش و دلش مُهرِ [تیره بختی] نهاد، و بر چشم [دلش] پرده ای قرار داده است، پس چه کسی است که بعد از خدا او را هدایت کند؟ آیا متذکّر [حقایق] نمی شوید؟

آيا آن كس را كه هوسش را چون خداى خود گرفت و خدا از روى علم گمراهش كرد و بر گوش و دلش مُهر نهاد و بر ديدگانش پرده افكند، ديده‌اى؟ اگر خدا هدايت نكند چه كسى او را هدايت خواهد كرد؟ چرا پند نمى‌گيريد؟

آیا دیده‌ای آن کس را که هوای نفسش را [همچون‌] خدای خود گرفت و خداوند او را با وجود آگاهی‌اش، بیراه گذارد، و بر گوش و دل او مهر نهاد و بر چشمش پرده کشید، پس چه کسی پس از خداوند او را هدایت می‌کند، آیا پند نمی‌گیرید؟

آيا ديدى كسى را كه خداى خود را خواهش و هوس دل خويش گرفت و خدا از روى دانش گمراهش كرد و بر گوش و دلش مهر نهاد و بر چشمش پرده افكند؟ پس كيست كه او را پس از [فرو گذاشتن‌] خدا راه نمايد؟ آيا پند نمى‌گيريد؟

هیچ دیده‌ای کسی را که هوا و هوس خود را به خدائی خود گرفته است، و با وجود آگاهی (از حق و باطل، آرزوپرستی کرده است و) خدا او را گمراه ساخته است، و بر گوش و دل او مهر گذاشته است و بر چشمش پرده‌ای انداخته است؟! پس چه کسی جز خدا (و خدا هم از وی رویگردان است) می‌تواند او را راهنمائی کند؟ آیا پند نمی‌گیرید و بیدار نمی‌شوید؟

پس آیا دیدی کسی را که معبودش را هوای نفسش برگرفته و خدا او را آگاهانه گمراه گردانیده و بر گوش و دلش مُهر زده و بر دیده‌اش پرده‌ای نهاده‌‌؟ پس آیا بعد از خدا چه کسی او را هدایت خواهد کرد؟ آیا پس (از این) به‌درستی (درستی‌ها را) یاد نمی‌کنید؟

آیا دیدی آن را که برگرفت خدای خویش را هوس خویش و گمراهش ساخت خدا با دانائی و مُهر نهاد بر گوش او و دلش و نهاد بر دیده او پرده‌ای پس که رهبریش کند پس از خدا آیا یادآور نمی‌شوند

الجاثية ٢٢	آیه ٢٣	الجاثية ٢٤
سوره : سوره الجاثية نزول : اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٠ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَوَاهُ»: کسی که هوا و هوس خود را معبود و خدای خود نموده است (نگا: فرقان / ). «عَلی عِلْمٍ»: با وجود علم به حق و باطل و شناخت راه درست و نادرست (نگا: جاثیه / ). خدا با علم به این که طرف استحقاق هدایت ندارد و در فسق و فجور غرق است. در صورت اوّل، حال ضمیر (ه) در (أَضَلَّهُ اللهُ) است. در صورت دوم، حال (اللهُ) است. «خَتَمَ عَلی ...»: (نگا: بقره / .

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

خَتَمَ‌ اللَّهُ‌ عَلَى‌ قُلُوبِهِمْ‌ وَ... (۵) أَوْ کَظُلُمَاتٍ‌ فِي‌ بَحْرٍ لُجِّيٍ‌... (۳)

مَنْ‌ يُضْلِلِ‌ اللَّهُ‌ فَلاَ هَادِيَ‌... (۲)

تفسیر

• آيات ۲۰ - ۳۷ سوره جاثيه
• مراد از رحمت خداوند و اختصاص آن به گروه خاصى در اين آيه
• توضيح اينكه بد كاران نه در حيات و نه در ممات با مؤ منان صالح العمل برابر نيستند
• احتجاج براى اثبات معاد با استناد به حق و عدالت
• ابطال پندار كفار در يكسان دانستن مرگ نيكوكار و بدكار
• حقيقت عبادت اطاعت كردن است
• معناى ((اله )) گرفتن ((هوى ))
• مفاد جمله : ((و اضله الله على علم )) و بيان عدم منافات بين ضلالت و علم
• معناى سخن منكران معاد: ((ما هى الا حياتنا الدنيا نموت و نحيا و ما يهلكنا الا الدهر)) واشاره به چند قول در معناى اين آيه
• گفتار برخى مفسرين كه مراد آيه را نتاسخ و ثنى ها دانسته اند و نقد گفتار آنان
• معنا و تفسير آيه : ((هذا كتابنا ينطق عليكم بالحق انا كنا نستنسخ ما كنتم تعملون )) وتوضيحى درباره كتابت اعمال
• اقوال ديگر مفسرين در تفسير اين آيه
• چند روايت در ذيل آيه : ((افراءيت من اتخذ الهه هويه )) و ((و ما يهلكنا الا الدهر))
• روايات و توضيحاتى درباره كتابت و استنساخاعمال در ذيل آيه : ((هذا كتابنا ينطق عليكم بالحق ...))

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - هواى نفس، معبود و خداى گروهى از مردمان (أفرءیت من اتّخذ إلهه هویه)

۲ - هواپرستى، ریشه مخالفت برخى آگاهان و اهل دانش با پیامیران (أفرءیت ... على علم)

۳ - گناه پیشگان، پرستشگر و اطاعت کننده هوس هاى خویش (أم حسب الذین اجترحوا السیّئات ... من اتّخذ إلهه هویه)

۴ - انسان با هر اندیشه و مرام، داراى معبودى براى خویش (من اتّخذ إلهه هویه) از تقدیم «إلهه» بر «هواه»، استفاده مى شود که وجود «إله» و معبود براى انسان، امرى غیر قابل انکار است. با این تفاوت که مؤمن به عبودیت پروردگار روى آورده; ولى کافر و ناصالح هواى خویش را به خدایى برگزیده است.

۵ - هواپرستى مایه پوچ انگاشتن نظام هستى و نادیده گرفتن عدل الهى (و خلق اللّه ... بالحقّ و لتجزى ... و هم لایظلمون . أفرءیت من اتّخذ إلهه هویه) خداوند پس از بیان هدفمندى هستى و عدل حاکم بر نظام مجازات با تعبیر «أفرأیت من اتّخذ إلهه هواه» در حقیقت تقابل میان هواپرستى و باور به هدفمندى هستى و عدل الهى را یاد آور شده است.

۶ - اطاعت و پیروى مطلق از هواى نفس، به منزله شرک و پرستش غیر خداوند است. (أفرءیت من اتّخذ إلهه هویه) از آن جا که اطاعت مردمان از هواى نفس خویش، با هدف عبودیت و پرستش صورت نمى پذیرد; خداوند با تعابیر هشداردهنده آیه شریفه، به این نکته تذکر مى دهد که تبعیت و پیروى مطلق از هوا و هوس، به منزله شرک و عبودیت غیر خداوند است.

۷ - گمراهى هواپرستان و محرومیت آنان از هدایت الهى، به رغم برخوردارى آنان از علم و آگاهى (و أضلّه اللّه على علم) مراد از «على علم» ممکن است علم هواپرستان باشد.

۸ - آگاهان و عالمان هواپرست، مورد مذمت و نکوهش الهى (اتّخذ إلهه هویه و أضلّه اللّه على علم) در صورتى که منظور از «على علم»، دانش کسانى باشد که هواى خویش را به خدایى گرفته اند، از لحن توبیخى آیه مطلب بالا استفاده مى شود و نوعى ارتباط میان این آیه با آیه «فما اختلفوا إلاّ من بعد ما جائهم العلم» (جاثیه، آیه ۱۷) نمودار مى گردد.

۹ - اضلال الهى نسبت به هواپرستان، داراى ملاک علمى و نه بى دلیل و برهان* (و أضلّه اللّه على علم) بنابراین که منظور از «علم» در آیه شریفه علم الهى باشد; تذکر به «على علم» در حقیقت عالمانه بودن و فلسفه داشتن افعال الهى، از جمله اضلال هواپرستان را مى رساند.

۱۰ - انتخاب آزادانه راه انحراف، منتهى به گمراهى و کج روىِ اجتناب ناپذیر (أفرءیت من اتّخذ إلهه هویه و أضلّه اللّه على علم)

۱۱ - حرکت براساس هواها، با وجود شناخت حق، زمینه ساز تثبیت گمراهى در انسان (من اتّخذ إلهه هویه و أضلّه اللّه على علم) برداشت بالا بدان احتمال است که بیان «أضلّه اللّه» - پس از «اتّخذ إلهه هواه» - به عنوان نتیجه و بازتاب باشد; یعنى، چون آنان هوس خویش را به خدایى گرفتند، خداوند نیز آنان را به گونه اى گمراه ساخت که با وجود بهره مندى از تمام ابزار ادراکاتى، طرفى نبستند.

۱۲ - پرستشگران هواى نفس - براساس سنت الهى - ناشنوا، نابینا و تأثیرناپذیر در برابر حق (من اتّخذ إلهه هویه و أضلّه اللّه على علم و ختم على سمعه و قلبه و جعل على بصره غشوة)

۱۳ - انسانِ رویگردان از هدایت الهى و پیام وحى، غیرقابل هدایت بهوسیله دیگر عوامل (فمن یهدیه من بعد اللّه)

۱۴ - خصلت هاى منفى و رسوخ یافته در روح آدمى، مؤثر بر قواى ادراکى و حسى او* (اتّخذ إلهه هویه و أضلّه اللّه على علم و ختم على سمعه و قلبه و جعل على بصره غشوة) در صورتى که تقدم «من اتّخذ...» بر «أضلّه...» از قبیل تقدم سبب بر مسبب باشد; از آیه شریفه استفاده مى شود که هواپرستى به عنوان یک روحیه سبب مى گردد که ابزار شناخت آدمى، کارایى و تأثیر خویش را در مسیر حق و حقیقت یابى از دست بدهد.

۱۵ - گوش، چشم و قلب از مهم ترین ابزار شناخت و ادراک در انسان (و أضلّه اللّه على علم وختم على سمعه و قلبه و جعل على بصره غشوة)

۱۶ - بهره نجستن از ابزار شناخت و ادراک در مسیر هدایت، نمود بارز اضلال الهى (و أضلّه اللّه على علم و ختم على سمعه و قلبه و جعل على بصره غشوة) در صورتى که عطف «ختم اللّه...» بر «أضلّه اللّه...» تفسیریه باشد; استفاده مى شود که اضلال الهى نسبت به هواپرستان، از طریق مسدود ساختن گوش و قلب آنان بر نفوذ حق صورت مى گیرد.

۱۷ - هدایت و ضلالت، به دست خداوند است. (و أضلّه اللّه على علم ... فمن یهدیه من بعد اللّه)

۱۸ - لزوم عبرت آموزى مردمان از گمراهى هواپرستان (أفرءیت من اتّخذ إلهه هویه ... أفلاتذکّرون) «أفلاتذکّرون» مى تواند به مجموع آیه نظر داشته باشد.

۱۹ - لزوم توجه به ناتوانى و نقص مکاتب و برنامه هاى بشرى، در مسیر اصلاح و هدایت بایسته انسان (فمن یهدیه من بعد اللّه أفلاتذکّرون)

موضوعات مرتبط

• آفرینش: منشأ پوچ انگارى آفرینش ۵
• اخلاق: آثار رذایل اخلاقى ۱۴
• ادراک: عوامل مؤثر در قواى ادراکى ۱۴
• ادیان: نقض ادیان غیرآسمانى ۱۹
• انبیا: منشأ مخالفت با انبیا ۲
• انسان: معبود انسان ها ۴
• جبرواختیار :۱۰
• چشم: نقش چشم ۱۵
• خدا: سرزنشهاى خدا ۸; سنتهاى خدا ۱۲; قانونمندى اضلال خدا ۹; نشانه هاى اضلال خدا ۱۶; نقش خدا ۱۷
• شرک: شرک عبادى ۶
• شناخت: اهمیت استفاده از ابزار شناخت ۱۶; مهمترین ابزار شناخت ۱۵
• عبرت: عوامل عبرت ۱۸
• عبودیت: عبودیت غیرخدا ۶
• علما: سرزنش علماى هواپرست ۸
• غفلت: منشأ غفلت از عدالت خدا ۵
• قلب: نقش قلب ۱۵
• قوانین: نقض قوانین بشرى ۱۹
• گمراهى: آثار انتخاب گمراهى ۱۰; زمینه گمراهى ۱۱; فرجام گمراهى ۱۰; منشأ گمراهى ۱۷
• گناهکاران: هواپرستى گناهکاران ۳
• گوش: نقش گوش ۱۵
• وحى: هدایت ناپذیرى معرضان از وحى ۱۳
• هدایت: محرومان از هدایت ۷، ۱۳; معرضان از هدایت ۱۳; منشأ هدایت ۱۷
• هواپرستان: حق ناپذیرى هواپرستان ۱۲; عبرت از گمراهى هواپرستان ۱۸; علم هواپرستان ۷; کرى هواپرستان ۱۲; کورى هواپرستان ۱۲; گمراهى هواپرستان ۷; محرومیت هواپرستان ۷; معبود هواپرستان ۱; منشأ گمراهى هواپرستان ۹
• هواپرستى: آثار هواپرستى ۲، ۵، ۶، ۱۱
• هواى نفس: آثار هواى نفس ۱