أُمّة
«أُمَّت» از مادّه «أُمّ» به معناى هر جماعتى است که نوعى رابطه و وحدت در میان آنها باشد; خواه وحدت دینى یا از نظر زمان و مکان، و یا هدف و مرام، و در اصل از مادّه «امّ» به معناى هر چیزى است که اشیاء دیگرى به آن ضمیمه گردد; به معناى مادر نیز آمده، بنابراین به اشخاص متفرق و پراکنده «امّت» گفته نمى شود. این کلمه به معناى «وقت و زمان» نیز آمده; چرا که اجزاى زمان به هم پیوسته اند، و یا به خاطر این که هر جماعت و گروهى در عصر و زمانى زندگى مى کنند، و از بررسى موارد استعمال آن، در قرآن که به 64 مورد بالغ مى شود این واقعیت تأیید مى گردد. خواه این وحدت، اختیارى بوده باشد و یا بدون اختیار. بعضى از مفسران، «امّت واحده» را در اینجا به معناى «دین واحد» گرفته اند، ولى این تفسیر با ریشه لغوى «امّت»، سازگار نیست. بعضى دیگر نیز گفته اند که منظور از «امّت» در سوره «انبیاء»، همه انسان ها در تمام قرون و اعصارند; یعنى اى انسان ها همه شما یک امّتید، پروردگار شما یکى است و مقصد نهایى همه شما یک مقصد است.
ریشه کلمه
- امم (۱۲۴ بار)
قاموس قرآن
جماعتى كه وجه مشترك دارند، اُمّ در لغت به معنى قصد است گويند: «اَمَّهُ: اى قَصَدَهُ» [مائده:2]، يعنى قاصدان خانه خدا. بنابراين امت به كسانى گفته مىشود كه قصد مشترك و نظر مشترك دارند، راغب گويد: اُمّت هر جماعتى است كه يك چيز مثل دين يا زبان و يا مكان آنها را جمع كند. مثلاً در آيهى [اعراف:38]، منظور اشتراك در كفر و شرك است، در آيه [نحل:120]، ابراهيم به تنهائى يك امّت شمرده شده ،گفتهاند: او امتّى بود كه فقط يك فرد داشت زيرا كه آن روز او مُوَحِّد بود. راغب گويد: يعنى او در عبادت خدا در مقام يك جماعت بود گويند: فلانى به تنهائى يك قبيله است. ابن اثير در نهايه نقل مىكند: دربارهى قُسّ بن ساعده آمده: «يبعث يوم القيمة اُمَّة واحدةً». در آيهى [يوسف:45]، امّت را مدّت معنى كردهاند يعنى آنكه از دو نفر زندانى نجات يافته بود و بعد از مدتى يوسف را ياد آورد، گفت: الخ. شايد از جهت يكنواخت بودن روزها و سالهاى گذشته، به آنها اُمَّت اطلاق شده است راغب گويد: «وَ ادَّكَرَ بَعْدَ اُمَّةٍ» يعنى بعد از گذشتن اهل يك زمان يا اهل يك دين، يوسف را ياد آورد، اين معنى بنظر قوى مىآيد.
