الزخرف ٨٦
ترجمه
| الزخرف ٨٥ | آیه ٨٦ | الزخرف ٨٧ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَدْعُونَ»: به فریاد می‌خوانند. می‌پرستند. «الْحَقِّ»: توحید. وحدانیّت خدا. «وَ هُمْ یَعْلَمُونَ»: در حالی که می‌دانند. یعنی گواهی و شهادتشان از روی علم و آگاهی بوده، یا این که می‌دانند اگر خدا بدیشان اجازه دهد، شفاعت می‌کنند، و می‌دانند برای چه کسی یا کسانی شفاعت کنند. ذکر (شَهِدَ) به صورت مفرد، و (یَعْلَمُونَ) به صورت جمع، با توجّه به لفظ و معنی (مَنْ) است.
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ لا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ «86»
كسانى را كه جز او مى‌خوانند مالك هيچ گونه شفاعتى نيستند مگر كسانى كه شهادت به حقّ داده‌اند (مثل حضرت عيسى و فرشتگان كه بدون رضاى خودشان معبود قرار گرفته‌اند) و آنان خود مى‌دانند (كه مورد شفاعت كجاست).
پیام ها
1- اصل شفاعت مورد قبول است، امّا شفاعت‌هاى موهومى مردود است. لا يَمْلِكُ ... الشَّفاعَةَ
2- اصلاح را بايد از سرچشمه آغاز كرد. سرچشمه‌ى شرك، اميد به شفاعت معبودهاست كه بايد مردم را از چنين خيالى مأيوس نمود. «لا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ»
3- كسى حقّ شفاعت دارد كه به حقّ معترف و گواه باشد. «شَهِدَ بِالْحَقِّ»
4- آنان كه حقّ شفاعت دارند براى هر كس و هر مورد، شفاعت نمى‌كنند، خود
جلد 8 - صفحه 481
مى‌دانند كه مورد شفاعت كجاست. «وَ هُمْ يَعْلَمُونَ»
5- گواهى و شهادت زمانى ارزش دارد كه بر اساس علم باشد. «شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ (86)
وَ لا يَمْلِكُ الَّذِينَ: و مالك نباشند و قدرت نداشته باشند آنانكه، يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ: مى‌پرستند كافران آنها را غير از خدا، الشَّفاعَةَ: شفاعت هيچكس
جلد 11 - صفحه 504
را، إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِ: مگر كسانى كه گواهى داده باشند به حق كه توحيد و يكه پرستى است، وَ هُمْ يَعْلَمُونَ: و ايشان مى‌دانند به عقيده قلبى آنچه را كه به زبان خود گويند مانند ملائكه و حضرت عيسى و عزيز عليهما السلام كه بر وجه ايقان و اخلاص به كلمه شهادت اقرار و اعتراف دارند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ يَعْلَمُونَ (86) وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ (87) وَ قِيلِهِ يا رَبِّ إِنَّ هؤُلاءِ قَوْمٌ لا يُؤْمِنُونَ (88) فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ (89)
ترجمه
و مالك نيستند آنان كه ميخوانند غير از خدا شفاعت را مگر
جلد 4 صفحه 618
كسانيكه شهادت دهند بحق با آنكه ايشان ميدانند
و اگر بپرسى از آنان چه كس آفريدشان هر آينه گويند البتّه خدا پس چگونه روى گردانده ميشوند
و ميداند گفتارش را اى پروردگار من همانا اينها گروهى هستند كه ايمان نميآورند
پس روى گردان از آنها و بگو سلامت باشيد پس زود باشد كه بدانند.
تفسير
خداوند متعال در مقام ردّ عقائد مشركين مكّه كه قائل بشفاعت بتها از آنان نزد خدا بودند فرموده قادر و متمكّن نيستند آنانكه عبادت ميكنند اهل شرك آنها را در دنيا از شفاعت در آخرت مگر كسانيكه شهادت دادند بوحدانيّت خدا از روى علم و دانش مانند حضرت عيسى و عزيز و ملائكه كه هر يك را جمعى معبود خود قرار دادند با آنكه ايشان خدا را عبادت نموده و مينمايند و از عبادت غير خدا بيزارند و تعجب در آنستكه اگر بپرسى تو اى پيغمبر از آنها كه خالق شما و ساير موجودات كيست قطعا ميگويند خدا خالق تمام خلق است ولى با وجود اين از حقّ بباطل منقلب و برگردانده ميشوند و تعبير بفعل مجهول شايد براى اشاره بآن باشد كه خودشان بالفطره ميدانند كه جز خدا قابل پرستش نيست ولى شيطان آنها را برميگرداند از حقّ بباطل و در اينمقام ظاهرا پيغمبر اكرم مأيوس از ايمان آنها شده و بخدا از اين امر شكايت نموده و خداوند براى گوشزد آنها نقل فرموده شكايت پيغمبر خود را باين تقريب كه و خدا ميداند قول پيغمبر خود يا رب انّ هؤلاء قوم لا يؤمنون و بنابر اين قول خداوند قيله مفعول يعلم مقدّر است و ضمير در آن به پيغمبر راجع است و بيشتر قرّاء بنصب قرائت نموده‌اند و آن اجود از كسر است كه قرائت عاصم و حمزه است و معمول شده است در نوشتن قرآنها و بقرائت آن دو كه جرّ است بايد معطوف باشد به السّاعة در آيات سابقه يعنى نزد خدا است علم بقيامت و علم بقول پيغمبر اى پروردگار من همانا اينها گروهى هستند كه ايمان نميآورند و اخيرا خداوند امر فرموده است به پيغمبر خود كه از دعوت آنها صرف نظر فرمايد و بحال خودشان واگذارد و متاركه خود را از معارضه آنها اعلام نمايد يا بآنها سلام وداع كند و براى تسليت خاطر آنحضرت و تهديد آنها فرموده است بعدا خواهند دانست بچه عذابى گرفتار شده‌اند در ثواب الاعمال و مجمع از امام باقر عليه السّلام نقل نموده
جلد 4 صفحه 619
كه كسيكه قرائت نمايد سوره زخرف را خداوند او را در قبر از جانوران زمين و فشار قبر ايمن ميفرمايد تا در پيشگاه الهى حاضر شود و از آنجا بامر خدا داخل بهشت گردد و الحمد للّه رب العالمين.
جلد 4 صفحه 620
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لا يَملِك‌ُ الَّذِينَ يَدعُون‌َ مِن دُونِهِ الشَّفاعَةَ إِلاّ مَن شَهِدَ بِالحَق‌ِّ وَ هُم يَعلَمُون‌َ (86)
و مالك نيستند كساني که ميخوانند از غير خداوند تبارك و تعالي شفاعت را مگر كساني که شهادت بحق مي‌دهند و آنها ميدانند.
نظر به اينكه مشركين اصنام خود را که عبادت مي‌كردند مي‌گفتند اينها شفعاء ما هستند نزد خداوند چنانچه ميفرمايد وَ يَعبُدُون‌َ مِن دُون‌ِ اللّه‌ِ ما لا يَضُرُّهُم وَ لا يَنفَعُهُم وَ يَقُولُون‌َ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِندَ اللّه‌ِ- يونس آيه 18- خدا ميفرمايد:
وَ لا يَملِك‌ُ الَّذِينَ يَدعُون‌َ مِن دُونِهِ الشَّفاعَةَ بلكه خود آن آلهه هم با عبده خود در جهنم هستند چنانچه ميفرمايد إِنَّكُم وَ ما تَعبُدُون‌َ مِن دُون‌ِ اللّه‌ِ حَصَب‌ُ جَهَنَّم‌َ أَنتُم
جلد 16 - صفحه 64
لَها وارِدُون‌َ لَو كان‌َ هؤُلاءِ آلِهَةً ما وَرَدُوها وَ كُل‌ٌّ فِيها خالِدُون‌َ لَهُم فِيها زَفِيرٌ وَ هُم فِيها لا يَسمَعُون‌َ- انبياء آيه 98 الي 100- و نظر به اينكه در اينکه دو آيه اشكالي متوجه مي‌شود که بسياري ملائكه را مي‌پرستيدند و نصاري عيسي را و مقتضاي اينکه آيات اينست که آنها هم وارد جهنم شوند و مالك شفاعت هم نباشند خداوند در سوره انبياء رفع اشكال اول را فرموده بقوله تعالي إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَت لَهُم مِنَّا الحُسني أُولئِك‌َ عَنها مُبعَدُون‌َ لا يَسمَعُون‌َ حَسِيسَها وَ هُم فِي مَا اشتَهَت أَنفُسُهُم خالِدُون‌َ- انبياء آيه 101 و 102- و در اينکه آيه استثناء فرموده.
إِلّا مَن شَهِدَ بِالحَق‌ِّ وَ هُم يَعلَمُون‌َ و اينکه جمله را دو نحو تفسير كرده‌اند:
يك- اينكه كساني که شهادت بحق مي‌دهند و عالم بحق هستند يعني قلبا هم معتقد بحق هستند و مثل منافقين نيستند که شهادت بحق مي‌دهند و قلبا معتقد نيستند بلكه ظاهر مطابق با باطل است اينها مالك شفاعت هستند. دو- اينكه شفاعت ميكنند كساني را که شهادت بحق مي‌دهند و معتقد بحق هستند.
خلاصه مسئله شفاعت اولا اختلافيست بين عامه و خاصه. بسياري از عامه منكر اصل شفاعت هستند بواسطه اطلاقات بعض آيات که نفي شفاعت مي‌كند مطلقا لكن جواب اينكه اولا اينکه آيات در حق كفار و مشركين است که آنها را احدي شفاعت نمي‌كند و ثانيا اطلاق قابل تقييد است و در آيات صريحا تقييد مي‌كند مثل وَ لا يَشفَعُون‌َ إِلّا لِمَن‌ِ ارتَضي- انبياء آيه 29- و مثل يَومَئِذٍ لا تَنفَع‌ُ الشَّفاعَةُ إِلّا مَن أَذِن‌َ لَه‌ُ الرَّحمن‌ُ وَ رَضِي‌َ لَه‌ُ قَولًا- طه آيه 108- و غير اينها و مسئله شفاعت از ضروريات مذهب شيعه است و دو قسم شفاعت داريم: كبري و صغري. اما شفاعت كبري خاص محمّد و آل او است چنانچه تفسير شده مقام محمود به شفاعت که ميفرمايد عَسي أَن يَبعَثَك‌َ رَبُّك‌َ مَقاماً مَحمُوداً- اسراء آيه 81- و گفتيم در مقام خود که شفاعت يكي از شئونات مقام محمود است و از پيغمبر است که فرمود
«ادخرت شفاعتي لاهل الكبائر من امتي»
و در زيارت ائمه دار
د «شفعاء يوم القيمة»
و شفاعت خاصه قرآن و انبياء و مؤمنين و علماء و امثال اينها و بالجمله در باب شفاعت اولا در حق مؤمنين است که قابليت شفاعت داشته باشند غير مؤمن قابليت ندارد و ثانيا
جلد 16 - صفحه 65
محتاج به اذن الهي است تا او اذن ندهد شفاعت نمي‌كنند و ثالثا شفيع بايد يك مقام قربي در پيشگاه الهي داشته باشد تا شفاعت او قبول شود و مسئله شفاعت را ما مبسوطا در مجلد سوّم كلم الطيب عنوان دوازدهم از صفحه 231 الي 245 بيان كرده‌ايم رجوع فرمائيد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 86)- چه کسی قادر بر شفاعت است؟ در اینجا همچنان سخن در باره ابطال عقیده شرک و سر انجام تلخ مشرکان است، و با دلائل دیگری بطلان اعتقاد آنها را آشکار می‌سازد، نخست می‌فرماید: اگر آنها به گمان شفاعت به سراغ این معبودان می‌روند باید بدانند که «معبودانی که آنها غیر از خدا می‌خوانند مالک و قادر بر هیچ گونه شفاعتی نیستند» (وَ لا یَمْلِکُ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَةَ).
ولی از آنجا که در میان معبودان آنها فرشتگان و مانند آنان وجود داشتند در ذیل آیه آنها را استثنا کرده، می‌فرماید: «مگر کسانی که شهادت به حق داده‌اند» (إِلَّا مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ).
ولی چنان نیست که آنها برای هرکس، هر چند بت‌پرست و مشرک و منحرف از آیین توحید باشد شفاعت کنند، بلکه «آنها به خوبی می‌دانند» برای چه کسی اجازه شفاعت دارند (وَ هُمْ یَعْلَمُونَ).
نکات آیه
۱ - هر ملجأ و نقطه امیدى، جز خداوند، فاقد کارایى و قدرت شفاعت و امدادرسانى در آخرت (و لایملک الذین یدعون من دونه الشفعة) ارتباط این آیه با ذیل آیه قبل - که در مورد قیامت بود - قرینه اى است بر این که مراد از شفاعت در آیه شریفه شفاعت اخروى است.
۲ - معبودهاى دروغین مشرکان، ناتوان از شفاعت و یارى رساندن به آنان در آخرت (و لایملک الذین یدعون من دونه الشفعة) «دعا» (مصدر «یدعون») در این آیه به معناى پرستش است.
۳ - اهل حق و حقیقت، قادر به شفاعت دیگران در قیامت (و لایملک ... الشفعة إلاّ من شهد بالحقّ و هم یعلمون) «من شهد بالحقّ» وصف براى شافع است; نه شفاعت شونده.
۴ - دارندگان حق شفاعت، آگاه به استحقاق و عدم استحقاق آدمیان، براى برخوردارى از شفاعت (و لایملک ... الشفعة إلاّ من شهد بالحقّ و هم یعلمون) عبارت «و هم یعلمون» وصف براى شفاعت کنندگان راستین است. برداشت یاد شده بر این اساس است که «یعلمون» ناظر به استحقاق شفاعت باشد.
۵ - شفاعت اخروى، متکى بر علم و آگاهى است; نه بیهوده و بدون ملاک. (إلاّ من شهد بالحقّ و هم یعلمون)
۶ - دلبستگى بیهوده به شفاعت غیرخدا، از عوامل گمراهى است. (و لایملک ... الشفعة إلاّ من شهد بالحقّ) خداوند، براى بازداشتن مشرکان از گمراهى، به آنان یادآور شده است که معبودهاى دروغین آنها هرگز قدرت شفاعت ندارند. پس از ایشان قطع امید کنند و به حق روى آورند.
۷ - ایمان متکى بر علم و آگاهى، داراى ارزش و اهمیت (من شهد بالحقّ و هم یعلمون) تعبیر «و هم یعلمون» بیانگر متکى بودن شهادت بر علم و آگاهى و مصداق مورد نظر از «الحقّ»، ایمان به خدا و دیگر حقایق است.
موضوعات مرتبط
- التجا: بى تأثیرى التجا به غیرخدا ۱
- امیدوارى: آثار امیدوارى به شفاعت غیرخدا ۶; بى تأثیرى امیدوارى به غیرخدا ۱
- ایمان: ملاک ارزش ایمان ۷
- حق: شفاعت حق طلبان ۳
- خدا: بى تأثیرى شفاعت اخروى غیر خدا ۱
- شفاعت: عجز از شفاعت اخروى ۲; قانونمندى شفاعت ۴، ۵; محدوده شفاعت ۴; مشمولان شفاعت ۴; ملاک شفاعت ۵
- شفیعان: علم شفیعان ۴
- علم: آثار علم ۵، ۷
- قیامت: شفاعت در قیامت ۳
- گمراهى: عوامل گمراهى ۶
- معبودان باطل: عجز معبودان باطل ۲
