آل عمران ١٢٩
ترجمه
| آل عمران ١٢٨ | آیه ١٢٩ | آل عمران ١٣٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«129» وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ
وآنچه در آسمانها و آنچه در زمين است، از آنِ اوست. او (طبق حكمت خود) هركس را بخواهد مى‌بخشد و هركس را بخواهد عذاب مى‌كند و خداوند بخشنده‌ى مهربان است.
نکته ها
اين آيه تأكيدى بر آيه‌ى قبل است كه مجازات يا عفو، تنها به دست خداوند است. زيرا آفرينش و حاكميّت تمام هستى در دست اوست. جالب اينكه در آيه، افرادِ مورد قهر يا لطف معيّن نمى‌شوند، تا غرور يا يأس براى كسى پيدا نشود و همه در حالت خوف و رجا باشند.
ناگفته پيداست كه عفو يا عذاب، براساس حكمت الهى و وابسته به زمينه‌هايى است كه انسان در خود و يا جامعه بوجود مى‌آورد.
پیام ها
1- عفو يا كيفر، تنها به دست كسى است كه حاكميّت آسمانها و زمين براى اوست. «لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ ... يَغْفِرُ ... وَ يُعَذِّبُ»
2- در نظام الهى، اصل برعفو ومغفرت است. «يَغْفِرُ» بر «يُعَذِّبُ» مقدّم شده است.
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (129)
وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ: و براى خداى تعالى است ملكيت و مالكيت آنچه در آسمانها، وَ ما فِي الْأَرْضِ: و آنچه در زمين‌هاست، يعنى خالق و مالك علويات و سفليات، ذات يگانه الهى است، پس تمام امور در حيطه تصرف او باشد. يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ: مى‌آمرزد با توبه از روى عدل، و بدون آن بر سبيل فضل، هر كه را كه خواهد از آنها كه به دايره اسلام و ايمان درآمده و اطاعت نموده باشد. وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ: و عذاب فرمايد به استحقاق، هر كه را خواهد از آنها كه بر كفر بميرند، يا عذاب فرمايد معصيت كاران مؤمنان را قبل از توبه به عدل، چنانچه ابن عبّاس بيان نموده: مى‌آمرزد مر كسى را كه توبه نمايد، و عذاب نمايد آن را كه توبه نكرده باشد. وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ: و خداى تعالى بسيار بسيار آمرزنده است بندگان خود را چون ايمان آرند، مهربان است بر ايشان كه تعجيل عقوبت نفرمايد.
تنبيه: ابهام امر در مغفرت و تعذيب و تصريح ننمودن، به جهت آنست كه مكلف، دائما بين خوف و رجا باشد كه مأمون از عذاب و مأيوس از رحمت واسعه الهى نگردد، زيرا امن از عذاب سبحانى، خسران، و يأس از رحمت
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 238
رحمانى، كفران است. در كتاب كافى از حضرت صادق عليه السّلام مروى است كه فرمود:
لا يكون المؤمن مؤمنا حتّى يكون خائفا راجيا و لا يكون خائفا راجيا حتّى يكون عاملا لما يخاف و يرجو «1». يعنى نمى‌باشد مؤمن به حقيقت مؤمن، تا اينكه بوده باشد ترسان و اميدوار، و نمى‌باشد ترسان و اميدوار تا آنكه عمل نمايد به مقتضاى آنچه مى‌ترسد و آنچه اميدوار است، يعنى عمل به طاعت و پرهيز از معصيت.
تبصره: رفع شبهه: اگر گويند بنا به فرمايش خداى تعالى: وَ رَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْ‌ءٍ «2» و حديث شريف: سبقت رحمتى غضبى «3». هرگاه رحمت الهى واسع و سبقت بر غضب داشته باشد، چگونه عذاب فرمايد؟
جواب آنكه اولا: رحمت الهى غالب بر حكمت نيست، بلكه حكمت منع رحمت نمايد، زيرا رحمت سبحانى كه احسان و افاضه فيض است، قابليّت محل را شرط است و از قواعد مسلمه است؛ چنانچه منع فيض از فيّاض مطلق قبيح است، همچنين اعطاء فيض در غير محل، قبيح است. پس اگر كافر را رحمت فرمايد، وضع شىء باشد در غير محل، و از عديل حكيم صدور آن محال است. لذا موضع رحمت را ثواب، و محل نقمت را عذاب فرمايد، و در دعاى شريف است: و ايقنت انّك انت ارحم الرّاحمين فى موضع العفو و الرّحمة و اشدّ المعاقبين فى موضع النّكال و النّقمة «4».
ثانيا- عذاب كفار بالاستحقاق است، زيرا به سوء اختيار خود كفر را بر ايمان و عذاب را بر ثواب و جحيم را بر نعيم اختيار كردند، بر كسى بحثى
«1» اصول كافى، جلد 2، كتاب الايمان و الكفر، باب الخوف و الرجاء، صفحه 71، حديث 11
«2» سوره اعراف، آيه 156
«3» دعاى جوشن كبير، فراز نوزدهم: يأمن سبقت رحمته غضبه. بحار الانوار، جلد 13، صفحه 342، فرازى از روايت 18
«4» فرازى از دعاى افتتاح
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 239
نيست. «خود كرده را تدبير چيست؟».
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (129)
جلد 1 صفحه 494
ترجمه
و مر خدايرا است آنچه در آسمانها و زمين است ميآمرزد هر كه را بخواهد و عذاب ميكند هر كرا بخواهد و خداوند آمرزنده مهربان است..
تفسير
بيان اين آيه در ضمن آيات سابقه شده است و در مجمع نقل نموده كه خداوند امر تعذيب و مغفرت را بطور ابهام بيان فرمود براى آنكه مؤمن بين خوف و رجاء باشد و اشاره باين نكته است فرمايش حضرت صادق (ع) كه فرمود كه اگر خوف و رجاء مؤمن را بسنجند مساوى باشد و بنظر حقير اين آيه در اينمقام براى بيان علت آنستكه كسى حق مداخله در امور الهى ندارد كه از آيه سابق معلوم شد چون لازمه ملكيت اولويت تصرف است و بقيه آيه مؤكد معنى مستفاد از آيه قبل است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لِلّه‌ِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الأَرض‌ِ يَغفِرُ لِمَن يَشاءُ وَ يُعَذِّبُ مَن يَشاءُ وَ اللّه‌ُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (129)
و اختصاص دارد بخداوند هر چه در آسمانها و هر چه در زمين است ميآمرزد هر که را بخواهد و عذاب ميكند هر که را که مشيّت او تعلّق بگيرد و خداوند آمرزنده و رحم كننده است.
اينکه آيه شريفه مربوط بآيه سابقه است که اختيارات تامّه در حق عباد و بندگان و ساير مخلوقات با خداوند است و كسي را نميرسد که در كارهاي او چون و چرا كند هر که قابليت مغفرت داشته باشد ميآمرزد و هر که لياقت ندارد و مستحق عذاب است عذاب ميكند و خداوند غفور و رحيم است.
و للّه لام اختصاص است مالك و خالق و مولي و سيّد و صاحب اختيار او است و بس.
ما فِي السَّماواتِ تعبير بما براي اينکه است که شامل ذوي العقول از ملائكه و غير ذوي العقول از كرات جويّه و سائر آنچه در آسمانها خلق فرموده که غير علام الغيوب كسي بآنها احاطه ندارد.
وَ ما فِي الأَرض‌ِ از ذوي العقول جن‌ّ و انس و غير آنها از حيوانات و نباتات
جلد 4 - صفحه 349
و جمادات و مواد اصليه و عناصر و جواهر و اعراض.
يَغفِرُ لِمَن يَشاءُ بضرورت مذهب طبق آيات و اخبار متواتره بتواتر اجمالي اثبات شده که مؤمن اگر با ايمان از دنيا رفت و معاصي او باعث زوال ايمان نشد مورد مغفرت الهي واقع ميشود از راه فضل و كرم نه از روي استحقاق و لو هر چه گناه داشته باشد.
وَ يُعَذِّبُ مَن يَشاءُ و نيز بضرورت مذهب آنكه غير مؤمن اگر مقصر است در تحصيل ايمان مورد عذاب است و قابل مغفرت نيست، بلي قاصرين از كفار و مخالفين نه لياقت مغفرت دارند نه استحقاق عذاب چنانچه مكرّر تذكّر داده‌ايم در سابق.
وَ اللّه‌ُ غَفُورٌ غفور صفت مشبّهة دلالت بر دوام و ثبوت دارد چنانچه رحيم هم دلالت بر اينکه معني دارد، و اينکه جمله كمال دلالت دارد بر اميدواري بنده‌گان و عدم يأس بواسطه كثرت معاصي (اللهم اغفر لنا و ارحمنا بمحمد و آله صلّي اللّه عليه و آله و سلّم)
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 129)- این آیه در حقیقت تأکیدی است برای آیه قبل، می‌گوید:
«و آنچه در آسمانها و زمین است از آن خداست، هر کس را بخواهد (و شایسته بداند) می‌بخشد و هر کس را بخواهد مجازات می‌کند» (وَ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ یَغْفِرُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یُعَذِّبُ مَنْ یَشاءُ).
سپس می‌افزاید: در عین حال که مجازات او شدید است «او آمرزنده و مهربان است» و رحمت او بر غضب او پیشی می‌گیرد (وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ).
نکات آیه
۱- مالکیت آسمانها و زمین (هستى) و حاکمیت بر آنها، در انحصار خداوند است. (و للّه ما فى السّموات و ما فى الارض) تقدیم «لِلّه» بیانگر انحصار است.
۲- تعدّد آسمانها (و للّه ما فى السّموات)
۳- انحصار حاکمیّت و مالکیّت مطلق خداوند بر هستى، دلیل انحصار عفو و یا مجازات بندگان به وى (او یتوب علیهم او یعذّبهم ... و للّه ما فى السّموات و ما فى الارض یغفر لمن یشآء و یعذّب من یشآء) جمله «و للّه ما فى السّموات»، بیان علت جمله هاى سابق است.
۴- انحصار مالکیت و حاکمیت مطلق خداوند بر هستى، دلیل عجز غیر خدا در تدبیر شؤون زندگى انسانها (لیس لک من الامر شىء ... و للّه ما فى السّموات و ما فى الارض) زیرا جمله «لیس لک ... » با جمله «و للّه ما فى السّموات» تعلیل شده است.
۵- مالکیّت مطلق خداوند بر هستى، دلیل نداشتن حقّ تصمیمگیرى رسول خدا (ص)، در مورد سرنوشت کفّار (لیس لک من الامر شىء او یتوب علیهم ... و للّه ما فى السّموات و ما فى الارض)
۶- بخشایش و آمرزش توبه کنندگان و عذاب گناهکاران، برخاسته از مشیّت خداوند (او یتوب علیهم او یعذّبهم ... یغفر لمن یشآء و یعذّب من یشآء)
۷- اصل، در مشیّت الهى، آمرزش بندگان است، نه عذاب آنان (یغفر لمن یشآء و یعذّب من یشآء و اللّه غفور رحیم) تقدیم ذکرى آمرزش بر عذاب، دلالت بر تقدیم واقعى و اصالت مغفرت الهى است.
۸- واگذاردن بندگان میان عذاب و آمرزش (خوف و رجاء)، از روشهاى قرآن براى تربیت انسانها (یغفر لمن یشآء و یعذّب من یشآء)
۹- خداوند، بسیار آمرزنده و همواره مهربان با بندگان (و اللّه غفور رحیم)
۱۰- مالکیّت و حاکمیّت خداوند بر سرنوشت مؤمنان و کافران (پیروزى یا شکست) (لیقطع طرفاً من الّذین کفروا ... لیس لک من الامر شىء ... و للّه ما فى السّموات و ما فى الارض)
۱۱- نگرش توحیدى و خدا محورى به تاریخ و تحلیل حوادث بر اساس آن، دیدگاه اسلام در فلسفه تاریخ (و لقد نصرکم اللّه ببدر و انتم اذلّة ... یمددکم ربّکم ... لیقطع طرفاً ... یغفر لمن یشآء)
موضوعات مرتبط
- آسمانها:۱ تعدد آسمانها ۱ ۲
- اللّه: حاکمیت اللّه ۱، ۳، ۴، ۱۰ ; رحمت اللّه ۹ ; عذاب اللّه ۷ ; عفو اللّه ۳ ; مالکیت اللّه ۱، ۳، ۴، ۵، ۱۰ ; مشیت اللّه ۶، ۷ ; مغفرت اللّه ۶، ۷، ۹
- انبیا: قلمرو مسؤولیت انبیا ۵
- انسان: حیات انسان ۴
- پیروزى:۱۰
- تاریخ: فلسفه تاریخ ۱۱
- تربیت: شیوه‌هاى تربیت ۸
- توّابین: آمرزش توّابین ۶
- ثواب و عقاب:۳
- جامعه: تحولات در جامعه ۱۱
- جهانخبینى توحیدى:۱۱
- خوف و رجاء:۸
- زمین:۱
- شکست:۱۰
- قرآن: ویژگى قرآن ۸
- قضا و قدر:۱۰
- کافران: سرنوشت کافران ۵، ۱۰
- کیفر:۷
- گناه: کیفر گناه ۶
- مالکیت:۱، ۳، ۴، ۵
- محمّد (ص): مسؤولیت محمّد (ص) ۵
- مؤمنان: سرنوشت مؤمنان ۱۰
