آل عمران ١٣٠
| کپی متن آیه |
|---|
| يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاَ تَأْکُلُوا الرِّبَا أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ |
ترجمه
| آل عمران ١٢٩ | آیه ١٣٠ | آل عمران ١٣١ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«أَضْعَافاً مُّضَاعَفَةً»: دو و چند برابر. این گفته، قیدی برای تحریم نیست، بلکه بیان واقعیّتی است که در جاهلیّت بوده است و الاّ رِبا به هر کیفیّتی که باشد - مضاعف یا غیرمضاعف، کم یا زیاد - با نصّ صریح قرآن حرام و مبغوض است (نگا: بقره / و . (أَضْعافاً) حال رِبا است.
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
مجاهد گويد: مردم با يكديگر خريد و فروش مي‌نمودند و يا تا مدت معينى قرض ميدادند و وقتى كه مدت مزبور سر ميرسيد. هم مقدار پرداخت قرض را زياد مي‌كردند و هم به مدت آن مى افزودند سپس اين آيه نازل گرديد، عطا گويد: كه طوائف ثقيف و بنوالنضير در جاهليت تا مدت معينى به يكديگر قرض ميدادند سپس وقتى كه مدت مزبور منقضى ميشد و مديون نمى توانست. قرض خويش را بپردازد هم مقدار پرداخت قرض را زياد مي‌كردند و هم مدت اجل دين را بيشتر مي‌نمودند سپس اين آيه نازل گرديد.[۳]
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«130» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! ربا (و بهره‌ى پول) را با افزودنهاى مكرّر نخوريد، از خدا پروا كنيد تا شايد رستگار شويد.
نکته ها
اين آيه همراه با هشت آيه‌ى بعد كه در ميان آيات جنگ احد قرار گرفته. شايد به اين جهت باشد كه مسائل اخلاقى و اقتصادى، در يك نظام دفاعى مؤثّر است. جامعه‌اى كه
جلد 1 - صفحه 605
افرادش اهل اخلاص و ايثار و سبقت در كارهاى خير، و اطاعت از رهبر باشند، در جنگ هم موفّق خواهند بود، ولى جامعه‌ى پول پرست و بخيل و نافرمان و مصرّ بر ارتكاب گناه، به يقين شكست خواهد خورد.
آيات تحريم ربا، در چند مرحله و به صورت تدريجى نازل شده است. گام اوّل، انتقاد از رباخوارى يهود: «وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ» «1» گام دوم، منع از رباى چندين برابر و در گام سوم، تحريم و به منزله‌ى جنگ با خدا معرّفى شده است.
پیام ها
1- ايمان، زير بناى عمل به دستورات است. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا»
2- قبل از تحريم ربا، نمونه‌هاى زشت وبرجسته آن تحريم شد. «أَضْعافاً مُضاعَفَةً»
3- رعايت تقوا در مسائل اقتصادى بشدّت لازم است. «لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا ... اتَّقُوا اللَّهَ»
4- رستگارى با رباخوارى بدست نمى‌آيد، بلكه با تقوا حاصل مى‌شود. «لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا ... وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»
5- رباخوار، نه در دنيا رستگار است، (به خاطر تشديد اختلافات طبقاتى كه منجر به تفرقه و كينه‌ى محرومان و انفجار آنها مى‌شود) و نه در آخرت. (به خاطر گرفتارى به قهر خداوند). «لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا ... لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (130)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد به خدا و معتقدات حقه ايمانيه، لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا: نخوريد و تصرف منمائيد مالهاى ربا را، أَضْعافاً مُضاعَفَةً: در حالى كه زيادتى بر زيادتى باشد. مراد زيادات مكروه كه فرع در فرع و نفع در نفع است، و تخصيص ربا به اين قيد، با آنكه ربا مطلقا حرام است، به سبب آنكه در زمان جاهليّت و اوايل اسلام، يكى مال خود را به ربا مى‌داد تا وقت معين. چون مدت منقضى مى‌شد، در مدت و نفع مى‌افزود: به همين قياس، تا مدت متمادى يك درهم به چندين درهم مى‌رسيد. لذا خداى تعالى نهى فرمود. و از اين قبيل است هرگاه مدت حواله يا سفته يا دينى سر آمده باشد، چيزى اضافه شود به آن كه مدت معهود زياد گردد ربا و حرام است. به خلاف آنكه هنوز موعد نرسيده، طرف مقابل قبل از رسيدن حواله چيزى از مبلغ معهود كم مى‌نمايد كه الحال وصول نمايد، حلال است، زيرا مرجع آن به گذشت از حق خود باشد.
وَ اتَّقُوا اللَّهَ: و بترسيد و بيانديشيد عذاب الهى را در ارتكاب محرمات و منهيات، لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ: براى آنكه شما رستگار شويد، يعنى در ترك ربا از خدا بترسيد در حالى كه اميدوار باشيد به رستگارى. يا ترك ربا نمائيد تا برسيد به آمال خود و فايز شويد به نعم ابديه و ثواب باقيه.
تبصره: تخصيص ربا به ذكر از ميان محرمات، به جهت آنست كه اين فعل در ميان مردم بسيار واقع مى‌شد، به حدى كه اكثر معاملات آنها ربوى بود. و حكمت در تحريم ربا آنكه: سد ابواب معاملات و تجارات، و موجب عسرت
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 240
معيشت نوع مى‌باشد. يا ظهور عدل و قسط است كه هر چه دهند، همان را قبض كنند، بدون هيچ نوع زياده. از حضرت مروى است كه حكمت در تحريم ربا، تحريص است بر مكارم اخلاق، و مهلت دادن مقروض بدون زيادتى و قرض دادن و دستگيرى فروماندگان بدون ضرر به آنها. تكرار اين حكم در قرآن، به جهت تأكيد در اجتناب است. و ذكر آن در سوره بقره به لفظ تحريم، و در اينجا به لفظ نهى، به سبب آنكه تحريم آن بر ابلغ وجوه باشد، چه راه منع حكيم در تكليف از اين دو بيرون نيست. و فرمايش: اضعافا مضاعفة، قيد نهى نيست، بلكه به اصطلاح اصوليّين قيد غالب است، نظر به اشتغال مشركين بر اين امر قبيح.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (130)
ترجمه
اى آنكسانى كه ايمان آورديد مخوريد ربا را با آنكه زيادتيهاى زياد شده است و بپرهيزيد از خدا باشد كه شما رستگار شويد.
تفسير
بعضى گفته‌اند معمول بود در زمان جاهليت كه از براى دين اجلى معين مى‌نمودند و چون آن موعد ميرسيد و مديون اداء دين نمى‌كرد بر منافع مى- افزودند و مهلت ميدادند و اين عمل چند مرتبه كه مكرر ميشد تمام هستى مديون در مقام دين اولى از دست ميرفت و بنظر حقير مراد نفع اندر نفع است كه اقبح اقسام ربا است و اينكه آيه تحريم تكرار شده است براى آنستكه اين قسم خاصى است كه قابليت تأكيد را دارد و الا مسلم است كه حرمت اختصاص باين قسم ندارد و اميد است مؤمنين از خداوند بترسند و از مخالفت نهى صريح او بپرهيزند و بفلاح و رستگارى دارين نائل شوند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأكُلُوا الرِّبَوا أَضعافاً مُضاعَفَةً وَ اتَّقُوا اللّه‌َ لَعَلَّكُم تُفلِحُون‌َ (130)
اي كساني که گرويديد بدين حق نخوريد ربوا را اضعافا مضاعفة چند برابر و از خدا بپرهيزيد شايد شما رستگار شويد.
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا خطاب بمؤمنين با اينكه جميع احكام شرعيه اختصاص بمؤمن ندارد كفار چنانچه مكلّف باصول هستند مكلّف بفروع هم هستند و بر معاصي هم معاقبند چنانچه بر ترك ايمان معاقبند، براي اينست که كفار و لو ترك
جلد 4 - صفحه 350
ربوا بكنند و بعقوبت او گرفتار نشوند فلاح و رستگاري ندارند و بر ترك ايمان معاقب خواهند بود فلاح و رستگاري مختص باهل ايمان است در صورت ترك معاصي كبيره لا تَأكُلُوا تعبير باكل نه بمعني خوردن تنها است بلكه مطلق تصرّف صدق اكل ميكند مثل اكل مال يتيم و حقوق سادات و فقراء و امام و اموال ناس بدون وجه مشروع.
الربوا رباء دو قسم است رباء معاملي که دو چيز از يك جنس که مكيل و موزون باشند معامله كنند بزيادتي در يك طرف مثل حنطه و دقيق و خبز و نحو اينها. و رباء قرضي که چيزي را بعنوان قرض تمليك غير كند و براي مدت اداء چيزي اضافه بگيرد و اينکه در تمام چيزها جاري است، و اينکه دو قسم هر دو حرام و گناه بزرگ و عقوبت شديد دارد بنصوص قرآني و اخبار قطعي و ضرورت اسلامي و مستحل آن كافر است و قبلا در سوره بقره مجلد دوم مفصلا بيان شده لكن در اينجا مراد رباء قرضيست بقرينه أَضعافاً مُضاعَفَةً ضعف بمعني دو برابر است اضعاف جمع ضعف چندين برابر، مثلا 4، دو برابر 2، و 6، سه برابر و هكذا.
و قانون رباء تابع اجل و مدت است هر چه مدت زياد شود سود افزوده ميشود و اينکه جمله معناي آن اينکه نيست که يك ضعف يا دو ضعف آن ضرري ندارد، رباء مطلقا حرام است بلكه معناي او اينست که كار رباء منجرّ باين ميشود.
وَ اتَّقُوا اللّه‌َ بپرهيزيد از غضب الهي و سخت و عذاب او و پيرامون رباء نگرديد.
لَعَلَّكُم تُفلِحُون‌َ اميد است رستگار شويد، و از اينکه جمله سه نكته استفاده ميشود: 1- اينكه مرتكب رباء رستگاري ندارد 2- بمجرد ترك رباء رستگاري حاصل نميشود بلكه بايد از ساير محرمات هم پرهيز كرد بقرينه كلمه لعلّ 3- رستگاري در ترك معاصي خاص‌ّ مؤمن است غير مؤمن هر چه متقي باشد
جلد 4 - صفحه 351
رستگاري ندارد.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 130)- تحریم رباخواری! این آیه و هشت آیه بعد از آن محتوی یک سلسله برنامه‌های اقتصادی، اجتماعی و تربیتی است. در این آیه روی سخن را به مؤمنان کرده، می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ربا (و سود پول) را چند برابر نخورید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَأْکُلُوا الرِّبَوا أَضْعافاً مُضاعَفَةً).
عرب در زمان جاهلیت آلودگی شدیدی به رباخواری داشت، به همین دلیل قرآن برای ریشه‌کن ساختن رباخواری حکم تحریم را تدریجا و در چهار مرحله بیان کرده است:
1- در آیه 39 سوره روم در باره «ربا» به یک پند اخلاقی قناعت شده.
2- در آیه 161 سوره نساء «ربا» به عنوان یک عادت زشت یهود مورد سرزنش قرار گرفته است.
3- در آیات 275 تا 279 سوره بقره، نیز هر گونه رباخواری را ممنوع و در حکم جنگ با خدا ذکر نموده است.
4- و بالاخره در آیه مورد بحث، حکم تحریم ربا صریحا ذکر شده، امّا تنها به یک نوع از انواع ربا که نوع شدید و فاحش آن است اشاره شده است.
ج1، ص329
منظور از «ربا فاحش» این است که سرمایه به شکل تصاعدی در مسیر ربا سیر کند یعنی سود در مرحله نخستین با اصل سرمایه ضمیمه شود و مجموعا مورد ربا قرار گیرند.
در پایان آیه می‌فرماید: «اگر می‌خواهید رستگار شوید باید تقوی را پیشه کنید و از این گناه بپرهیزید» (وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ).
نکات آیه
۱- حرمت رباخوارى با سودى چند برابر، نسبت به اصل سرمایه (یا ایّها الذین امنوا لا تأکلوا الرّبوآ اضعافاً مضاعفة) کلمه «اضعاف»، جمع «ضِعف» است و «ضِعف»، به معناى یک برابر و «اضعاف» به معناى چند برابر. در آیه فوق، «اضعافاً»، حال براى «الرّبوا» است ; و ظاهراً چندین برابر شدن، در مقایسه با اصل سرمایه است.
۲- محکومیّت نظامهاى اقتصادى مبتنى بر ربا (یا ایّها الذین امنوا لا تأکلوا الرّبوآ اضعافاً مضاعفة)
۳- سیر تصاعدى اصل سرمایه، در معاملات ربوى* (لا تأکلوا الرّبوآ اضعافاً مضاعفة) از آنجا که رباخوارى قطعاً حرام است، بنابراین قید «اضعافاً مضاعفة» اشاره به وضعیتى است که سرمایه هاى ربوى به خود مى گیرد; و آن، سیر تصاعدى و مضاعف شدن همیشگى آن است.
۴- رواج رباخوارى در عصر بعثت و زمان جاهلیت (لا تأکلوا الرّبوآ اضعافاً مضاعفة) برخى برآنند که «اضعافاً مضاعفة» قید حرمت است; یعنى در این آیه، تنها از رباخوارى به چندین برابر نهى شده و در مرحله اى دیگر، اصل رباخوارى حرام شده است. و حرمت تدریجى، حکایت از رواج و شیوع فراگیر رباخوارى دارد.
۵- حرمت هر گونه تصرف در اموال ربوى (لا تأکلوا الرّبوآ) مراد از «اکل» (خوردن) در آیه مورد بحث، مطلق تصرفات است.
۶- خطر رواج رباخوارى (درآمدها و معاملات غیر مشروع) در دوران پس از جنگ* (یا ایّها الذین امنوا لا تأکلوا الرّبوآ) تذکّر به حکم ربا پس از بیان جنگ بدر و احد مى تواند اشاره به این حقیقت باشد که معمولاً جوامع بشرى پس از دوران جنگ به درآمدهاى غیر مشروع، خصوصاً رباخوارى، مى پردازند.
۷- ایمان جامعه اسلامى، زیر بنا و اساس پذیرش قوانین الهى در اقتصاد (یا ایّها الذین امنوا لا تأکلوا الرّبوآ) مخاطب قرار دادن جامعه اسلامى با عنوان «یا ایّها الّذین آمنوا» و سپس نهى از رباخوارى، اشاره به این حقیقت دارد که پذیرش حکم ربا، منوط به ایمان است.
۸- پرهیز از رباخوارى در جامعه ایمانى، نشانه تقواپیشگى آن جامعه است. (یا ایّها الذین امنوا لا تأکلوا الرّبوآ ... و اتّقوا اللّه)
۹- ناسازگارى رباخوارى با تقواپیشگى (لا تأکلوا الرّبوآ ... و اتّقوا اللّه)
۱۰- تقوا، پشتوانه اى براى اجراى احکام اقتصادى اسلام (لا تأکلوا الرّبوآ ... و اتّقوا اللّه)
۱۱- لزوم رعایت تقواى الهى در امور اقتصادى (لا تأکلوا الرّبوآ ... و اتّقوا اللّه) مراد از تقوا به قرینه «لا تأکلوا الرّبوآ» یا خصوص رباخوارى و درآمدهاى نامشروع است و یا از مصادیق مورد نظر آیه، چنانچه متعلق تقوا، مطلق محرمات الهى باشد.
۱۲- لزوم رعایت تقوا براى نیل به فلاح و رستگارى (و اتّقوا اللّه لعلّکم تفلحون)
۱۳- پرهیز از رباخوارى و رعایت تقواى الهى در امور اقتصادى، زمینه فلاح و رستگارى جامعه (لا تأکلوا الرّبوآ ... و اتّقوا اللّه لعلّکم تفلحون)
۱۴- بى تقوایان، به فلاح و رستگاى نخواهند رسید. (و اتّقوا اللّه لعلّکم تفلحون)
۱۵- رباخواران، رستگار نخواهند شد. (لا تأکلوا الرّبوآ ... لعلّکم تفلحون) آیه شریفه، فلاح و رستگارى را در گرو تقواپیشگى و پرهیز از ربا دانسته است. (چون «لعلّ»، علاوه بر اینکه متعلق به «اتقوا اللّه» است; متعلق به «لا تأکلوا الرّبوآ» نیز مى باشد.) بنابراین آنجا که رباخوارى باشد، فلاح و رستگارى نیست.
۱۶- تقواى الهى، رمز پیروزى بر دشمنان دین است، نه تقویت بنیه اقتصادى به وسیله ربا* (یا ایّها الّذین امنوا لا تأکلوا الرّبوآ ... و اتّقوا اللّه لعلّکم تفلحون) برخى از مفسّران به قرینه آیات پیشین که در آن به شکست جنگ احد اشاره شده، بر آن شده اند که مراد از فلاح، پیروزى بر دشمنان است و آیه، رهنمونى است به اینکه مبادا براى تقویت بنیه نظامى، به رباخوارى که بى تقوایى است، رو آورید.
موضوعات مرتبط
- احکام:۱، ۵ حکومتى ۱۳
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۴
- اقتصاد: اسلامى ۱۰ ; نظام اقتصاد ۲، ۱۰ ; پایه‌هاى نظام اقتصاد ۷، ۱۱
- ایمان: اهمیّت ایمان ۷
- پیروزى: عوامل پیروزى ۱۶
- تصرفات حرام:۵
- تقوا: آثار تقوا ۱۰، ۱۶ ; اهمیّت تقوا ۱۱، ۱۲ ; تقوا ى اقتصادى ۵، ۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۳ ; موانع تقوا ۹ ; نشانه هاى تقوا ۸
- جامعه: اسلامى ۷، ۸ ; عوامل رشد جامعه ۱۳
- جنگ: آثار جنگ ۶
- دشمنان:۱۶
- ربا: احکام ربا ۱، ۵ ; حرمت مال ربوى ۵
- رباخوارى: آثار رباخوارى ۹، ۱۵ ; اجتناب از رباخوارى ۸، ۱۳ ; رباخوارى در جاهلیت ۴ ; حرمت رباخوارى ۱ ; محکومیت رباخوارى ۲
- رستگارى: عوامل رستگارى ۱۲، ۱۳ ; موانع رستگارى ۱۴، ۱۵
- رشد:۱۳
- محرمات:۱، ۵
- معامله ربوى:۳، ۶
منابع
