الحشر ٩
ترجمه
| الحشر ٨ | آیه ٩ | الحشر ١٠ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«الَّذِینَ»: مراد انصار است. مبتدا، و خبر آن (یُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیْهِمْ) است. «تَبَوَّءُوا»: منزل و مأوی را آماده کرده‌اند. یعنی مدینه را برای آئین اسلام آماده کرده‌اند. یا این که منازل و خانه‌هائی تدارک دیده‌اند. «حَاجَةً»: نیاز. در اینجا به معنی میل و رغبت است. «خَصَاصَةٌ»: احتیاج شدید. نیاز زیاد. «شُحَّ»: بخل (نگا: نساء / . برخی گویند: شُحّ یکی از ویژگیهای نفس انسان است و او را به دلبستگی زیاد به مال، و حرص و آز بر آن وامی‌دارد. بخل دست بازداشتن از بخشش و خرج مال است و اثری از آثار شُحّ است (نگا: المصحف المیسر).
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا... (۶) لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا... (۵)
إِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هَاجَرُوا وَ... (۶) وَ مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى... (۰) وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى... (۱) وَ الَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ... (۲) قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ (۲)
تفسیر
- آيات ۱ - ۱۰، سوره حشر
- آيات مربوط به اخراج بنى النضير از سرزمينشان
- معناى اينكه فرمود: ((يخربون بيوتهم بايديهم و ايدى المؤ منين ))
- قطع كردن و نكردن درختان را بنى النضير به اذن خدا بود
- موارد مصرف ((فيى ء))
- فقراى مهاجرين يكى از مصاديق فى در راه خدا
- شرح آيه : ((و الذين تبوؤ ا الدار و الايمان ...)) كه متضمن مدح انصار در چشمنداشتنشان به اموالى كه بين مهاجران تقسيم شده مى باشد
- جملات ديگرى از كلام خدا در مدح انصار
- رواياتى درباره ماجراى اخراج و تبعيد بنى النضير
- روايتى در چشم پوشى انصار از غنائم آنان براى تقسيم بين مهاجرين
- چند روايت درباره فيى و موارد مصرف آن ، و درذيل آيه ((ما آتيكم الرسول فخذوه ...))
- چند روايت درباره ايماان و اينكه دين حب ، و حب دين است و درباره صفت رذيله ((شرح ))
نکات آیه
۱ - فقراى انصار نیز مانند مهاجرانِ نیازمند، از جمله سهم بران «فىء» (للفقراء المهجرین ... و الذین تبوّءو الدار و الإیمن) «والذین تبوّءو...» عطف بر «المهاجرین» است; یعنى، «و للفقراء الذین تبوّءو الدار».
۲ - برخوردارى برخى از انصار، از غنایم بنى نضیر (و الذین تبوّءو الدار) در صورتى که «والذین تبوّءو...» عطف بر «المهاجرین» باشد، از آیه استفاده مى شود که علاوه بر مهاجران; برخى از انصار نیز سهمى از غنایم بنى نضیر بردند.
۳ - «انصار»، بنیانگذار جامعه ایمانى در مدینه قبل از هجرت (و الذین تبوّءو الدار و الإیمن من قبلهم) «تبوّء» - چنانچه مفردات و المیزان اشاره کرده اند - به معناى مهیا ساختن و آماده کردن است.در این صورت «تبوّءو الدار و الإیمان» کنایه از فراهم سازى محیط اجتماعى و دینى و «من قبلهم» به حذف مضاف و تقدیر «من قبل هجرتهم» است.
۴ - استقبال انصار از مهاجران، با ایمان و امکانات خویش (و الذین تبوّءو الدار و الإیمن من قبلهم) چنانچه «تبوّءو الدار» به معناى مهیا ساختن منزل باشد، آماده کردن آن از سوى انصار، مى تواند به هدف استقبال از مهاجران صورت گرفته باشد.
۵ - انصار، مورد تمجید خداوند، به خاطر محبت بى دریغشان نسبت به مؤمنان مهاجر (یحبّون من هاجر إلیهم)
۶ - ایمان، عامل محبّت میان مؤمنان، از هر مرز و بوم (تبوّءو الدار و الإیمن ... یحبّون من هاجر إلیهم) برداشت یاد شده از آن جا است که هجرت مهاجران، انگیزه ایمانى داشته و زمینه سازى انصار براى آنان نیز با همین انگیزه صورت گفته است.
۷ - انصار، به دور از کمترین حسد و چشمداشت نسبت به اموال عطا شده به مهاجران از «فىء» (و لایجدون فى صدورهم حاجة ممّا أُوتوا) با توجه به این که حسد مسبوق به چشمداشت است و انصار هیچ گونه چشمداشتى نسبت به اموال عطا شده به مهاجران نداشتند; از آیه شریفه نفى هرگونه حسادت استفاده مى شود.
۸ - انصار، مورد ستایش به سبب ایثار بر مهاجران، حتى در شرایط احتیاج و نیاز خویش (و لایجدون فى صدورهم ... و لو کان بهم خصاصة)
۹ - انصار مؤمن، ایثارگر و بى چشمداشت نسبت به بهره مندى هاى مادى مهاجران، نمونه اى از مؤمنان راستین (أُولئک هم الصدقون . و الذین تبوّءو الدار ... و لایجدون فى صدورهم حاجة)
۱۰ - صداقت در ایمان مقتضى محبت و ایثار به مؤمنان و رنجدیدگان در مسیر دین (أُولئک هم الصدقون . و الذین تبوّءو الدار و الإیمن یحبّون من هاجر إلیهم و ... یؤثرون على أنفسهم)
۱۱ - ایثار و چشم پوشى انسان، از اموال و امکانات مورد نیاز خویش، شایسته ارج و ستایش (و یؤثرون على أنفسهم و لو کان بهم خصاصة) برداشت یاد شده با توجه به سیاق آیه شریفه که در مقام ستایش و تمجید مى باشد.
۱۲ - دورى گزیدگان از بخل و حرص، رستگاران واقعى اند. (و من یوق شحّ نفسه فأُولئک هم المفلحون)
۱۳ - ایمان و امدادهاى معنوى خداوند، بازدارنده انسان از بخل و آز * (و من یوق شحّ نفسه) از مجهول آمدن «یُوق»، استفاده مى شود که عامل بازدارنده، عاملى است وراى خود انسان و احتمال مى رود آن عامل، ایمان و امدادهاى معنوى حق باشد.
۱۴ - حرص و چشمداشت به مال و حقوق دیگران، از موانع جدى رستگارى است. (و من یوق شحّ نفسه فأُولئک هم المفلحون)
۱۵ - تهذیب نفس و ریشه کن ساختن رذایل نفسانى، گامى مهم در مسیر رستگارى* (و من یوق شحّ نفسه فأُولئک هم المفلحون) با توجه به این که واژه «شحّ» اشاره به پدیده نفسانى دارد از کاربرد آن، مطلب بالا استفاده مى شود.
روایات و احادیث
۱۶ - «عن أبان بن تغلب عن أبى عبداللّه ... قال: یا أبان أما تعلم أنّ اللّه عزّوجلّ قد ذکر المؤثرین على أنفسهم؟ قلت: بلى جعلت فداک فقال: أما إذا أنت قاسمته فلم تؤثره بعد ... إنّما أنت تؤثره إذا أنت أعطیته من النصف الأخر;[۱] از ابان بن تغلب از امام صادق(ع) روایت شده: ...آن حضرت فرمود: ...اى ابان! آیا مى دانى که خداوند عزّوجلّ، ایثار را یاد نموده است؟ عرض کردم: بله، فدایت شوم. حضرت فرمود: اگر تو اموالت را با مؤمنى تقسیم نمودى، هنوز به او ایثار نکرده اى ... زمانى به او ایثار کرده اى که از نصف دیگر [که براى خود باقى گذاشته اى] چیزى به او داده باشى».
۱۷ - «عن مسعدة ابن صدقة قال: دخل سفیان الثورى على أبى عبداللّه ... فأتاه قوم ممّن یظهرون الزهد ... فقالوا یقول اللّه تبارک و تعالى مخبراً عن قوم من أصحاب النبىّ(ص) «و یؤثرون على أنفسهم و لو کان بهم خصاصة ... «فمدح فعلهم... فقال أبوعبداللّه(ع): ... أخبرونى ... ألکم علم بناسخ القرآن و منسوخه ... فقالوا له أو بعضه و أمّا کلّه فلا فقال لهم ... فأمّا ما ذکرتم من أخبار اللّه عزّوجلّ إیّانا فى کتابه عن القوم الذین اخبر عنهم بحسن فعالهم فقد کان مباحاً جائزاً و لم یکونوا نهوا عنه و ثوابهم منه على اللّه عزّوجلّ و ... انّ اللّه جلّ و تقدس أمر بخلاف ما عملوا به فصار أمره ناسخاً لفعلهم ... هذا ما نطق به الکتاب ... «والذین إذا أنفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواماً»;[۲] از مسعدة بن صدقه روایت شده است: سفیان ثورى وارد بر امام صادق(ع) شد ... و جمعى از کسانى که اظهار زهد مى کردند وارد شدند ... و گفتند: خداى تعالى در حالى که از قومى از اصحاب پیغمبر خبر مى دهد، مى فرماید: «ویؤثرون على أنفسهم ...» و فعل آنان را ستوده است ... پس امام صادق(ع) فرمود: آیا شما از ناسخ و منسوخ قرآن آگاهى دارید ... گفتند: بعضى را مى دانیم; ولى همه رانمى دانیم. امام به آنان فرمود: ... آنچه را یاد نمودید که خداوند در کتاب خود از حسن عمل قومى خبر داده، این عمل در آن زمان مباح بوده و از آن نهى نشده بود و ثواب آن عمل براى آنان نزد خداوند بوده است; ولى خداوند برخلاف عمل آنان، امر فرموده و امر خدا ناسخ فعل آنان است ... این است آنچه کتاب خدا به آن سخن گفته: والذین إذا أنفقوا لم یسرفوا...».
موضوعات مرتبط
- آیات خدا: آیات منسوخ ۱۷; آیات ناسخ ۱۷
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۲، ۳، ۴، ۸
- انصار: استقبال انصار ۴، ۵; امکانات مادى انصار ۴; انصار و حسد ۷; انصارو طمع ۷; ایثار انصار ۸; ایمان انصار ۴، ۹; فضایل انصار ۵، ۷، ۸، ۹; فىء به انصار فقیر ۱; مدح انصار ۵، ۸; نقش انصار ۳
- انفاق: محدوده انفاق ۱۷
- ایثار: ارزش ایثار ۱۱; زمینه ایثار ۱۰; ملاک ایثار ۱۶
- ایمان: آثار ایمان ۶، ۱۳; آثار صداقت در ایمان ۱۰
- بخل: معرضان از بخل ۱۲; موانع بخل ۱۳
- تزکیه: آثار تزکیه ۱۵
- حرص: آثار حرص ۱۴; معرضان از حرص ۱۲
- خدا: آثار امدادهاى خدا ۱۳; مدحهاى خدا ۵، ۸
- رستگاران :۱۲
- رستگارى: عوامل رستگارى ۱۵; موانع رستگارى ۱۴
- طمع: آثار طمع ۱۴; موانع طمع ۱۳
- غزوه بنى نضیر: غنایم غزوه بنى نضیر ۲
- فىء: مصارف فىء ۱
- مؤمنان: زمینه محبت به مؤمنان ۱۰; عوامل محبت مؤمنان ۶; مؤمنان راستین ۹
- مدینه: زمینه حکومت اسلامى در مدینه ۳; مدینه قبل از هجرت ۳
- مهاجران: استقبال از مهاجران صدراسلام ۴، ۵; فىء به مهاجران صدراسلام ۷
