آل عمران ١٧٢
ترجمه
| آل عمران ١٧١ | آیه ١٧٢ | آل عمران ١٧٣ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«إسْتَجَابُوا»: اجابت و اطاعت کردند. «قَرْح»: زخم.
تفسیر
نکات آیه
۱- پاداش بزرگ الهى براى آنان که على رغم تحمّل جراحتهاى نبرد پیشین، دعوت خدا و رسولش را براى نبردى دیگر اجابت کردند. (الّذین استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح ... اجر عظیم) چون آیات پیشین و نیز آیات بعد درباره نبرد و جهاد است، معلوم مى شود که فرمان اجابت شده (استجابوا)، فرمان جنگ و مبارزه بوده است.
۲- آمادگى گروهى از مجاهدان عصر پیامبر (ص) براى شرکت در جهاد، على رغم آسیب دیدن در جنگ قبلى (احد) (الّذین استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح ... اجر عظیم)
۳- بازسازى مجدد سپاه اسلام توسط پیامبر (ص)، پس از پراکندگى و شکست در جنگ احد (الّذین استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
۴- پاداش بزرگ الهى براى اجابت کنندگان دعوت خدا و رسول (ص) به نبردى دیگر در عین تحمّل جراحات نبرد احد، مشروط به احسان و تقواى آنان است. (الّذین استجابوا ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم) مفسران برآنند که نبرد پیشین که مسلمانان در آن جراحتها دیدند، همان نبرد احد است. به دلیل وقوع این آیه پس از بیان نبرد احد و اینکه سخن از قرح به میان آورده است ; چنانچه درباره نبرد احد نیز فرموده بود: «ان یمسسکم قرح».
۵- برخى از مجروحان جنگ احد على رغم پذیرش دعوت خدا و پیامبر (ص) به نبردى دیگر، از احسان و تقواى لازم برخوردار نبودند. (الّذین استجابوا ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم) «منهم»، حال براى ضمیر «احسنوا» است و کلمه «من»، ظهور در تبعیض دارد ; یعنى اجابت کنندگان را به دارندگان تقوا و احسان و فاقدان آن تقسیم مى کند.
۶- اهمیّت و ارزش والاى شرکت مجدد مجروحین جنگى در جهاد (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح ... اجر عظیم) اجر عظیم براى مجاهدان در گرو جراحت ناشى از جهاد سابق نیست، بلکه به خاطر شرکت در جهاد پس از تحمّل جراحت است.
۷- خطر هجوم مشرکین به مسلمانان، پس از پایان جنگ احد* (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح) زیرا دعوت پیامبر (ص) براى تجهیز نیرو، بیانگر آن است که خطر هجوم مجدد مشرکین وجود داشته است.
۸- سرنوشت ساز بودن آمادگى رزمى و مانور مسلمین بعد از جنگ احد (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح) سازماندهى سپاه اسلام پس از مصیبتهاى وارد آمده در جنگ احد و دعوت مجدد حتى از مجروحان براى شرکت در جنگ، حکایت از سرنوشت ساز بودن این آمادگى و بسیج نیرو دارد.
۹- تفاوت مؤمنان مجاهد، از نظر عملکرد و پاداش (لا یضیع اجر المؤمنین. الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم) اگر «الّذین» صفت براى «المؤمنین» باشد، مؤمنان به دو گروه تقسیم شده اند: آنان که دعوت پیامبر (ص) را براى جهاد پذیرفتند، ولى از تقوا و احسان لازم برخوردار نبودند; و آنان که دعوت را پذیرفتند و داراى احسان و تقوا نیز بوده اند. «اجر عظیم»، مخصوص گروه دوّم است و به دلیل «انّ اللّه لا یضیع اجر المؤمنین»، گروه اول نیز داراى پاداش هستند; امّا نه پاداش عظیم.
۱۰- تقوا و نیکوکارى، مایه ازدیاد پاداش مجاهدان مؤمن (للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
۱۱- ارزش والاى ثبات بر ایمان و پذیرش دعوت خدا و رسول (ص)، پس از تحمّل شدائد و مشکلات (انّ اللّه لا یضیع اجر المؤمنین. الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
۱۲- نیاز مبرم پیامبر (ص) به نیروهاى مجاهد براى مقابله با دشمن، پس از نبرد احد (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح) فراخوانى نیروهاى مجروح جنگ احد براى نبردى دیگر، چنانچه در شأن نزول آمده است، حکایت از نیاز مبرم به نیروهاى مجاهد دارد.
۱۳- تشویق خداوند به جهاد، همراه با نیکوکارى و تقوا (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
۱۴- خوب عمل کردن در جنگ (احسان) و تخلف نکردن از مقررات جنگى (تقوا)، شرط پاداش بزرگ خداوند براى مجاهدان (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم) در برداشت فوق، متعلق «احسان»، جنگ گرفته شده است ; یعنى در جنگ خوب عمل کنند. همچنین متعلق «اتّقوا»، مقررات جنگى (مانند پیروى از فرماندهى) گرفته شده است.
۱۵- بارورى اعمال، در گرو احسان و تقوا (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم) بنابر اینکه «الّذین»، مبتدا باشد ; نه صفت براى «المؤمنین».
۱۶- اطاعت از دستورات خداوند و پیامبر (ص)، على رغم تحمّل سختیها و شدائد، از مصادیق احسان و تقوا (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم) در برداشت فوق، «من» در «منهم»، بیانیّه گرفته شده، یعنى محسنان و تقواپیشگان همان اجابت کنندگان دعوت پیامبرند و براى آنان پاداشى بزرگ است.
۱۷- اهمیّت و ارزش اطاعت از فرامین الهى به هنگام گرفتارى در شدائد (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
۱۸- ارزش کامل صبر و استقامت در راه خدا، در گرو احسان و تقوا (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
۱۹- شرکت در جهاد، حتّى در رکاب پیامبر (ص)، به تنهایى دلیل احسان و تقواى آدمى نیست. (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم) چون خداوند اجابت کنندگان دعوت پیامبر (ص) براى شرکت در جهاد را به دو طایفه تقسیم کرده است: دارندگان احسان و تقوا و فاقدان آن. البته بر این مبنا که «من» براى تبعیض باشد.
۲۰- دشوارى عمل، موجب ازدیاد ارزش و پاداش آن در پیشگاه خداوند (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح) چنانچه «الذین استجابوا» مبتدا باشد، جمله «من بعد ما اصابهم القرح»، که مستلزم دشوارى حرکت براى جهاد است ، از شرایط وعده به اجر عظیم خواهد بود.
روایات و احادیث
۲۱- پاداش بزرگ امیرالمؤمنین (ع) به خاطر احسان و تقوا و اجابت خدا و پیامبر (ص) پس از مجروح شدن در جنگ احد (الّذین استجابوا للّه و الرّسول ... اجر عظیم) امام صادق (ع): انّ رسول اللّه بعث علیّاً فى عشرة «استجابوا للّه و الرّسول من بعد ما اصابهم القرح» الى «اجر عظیم». انّما نزلت فى امیرالمؤمنین (ع).[۱]
موضوعات مرتبط
- احسان:۱۹، ۲۱ آثار احسان ۱۹، ۲۱ ۴، ۱۰، ۱۵، ۱۶، ۱۸ ; احسان ۱۹، ۲۱ در جهاد ۱۳، ۱۴
- استقامت: ارزش استقامت ۱۸
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۳، ۵، ۷، ۸، ۱۲، ۲۱
- اطاعت: ارزش اطاعت ۱۷ ; اطاعت از خدا ۱، ۱۶، ۱۷، ۲۱ ; اطاعت از محمّد (ص) ۱، ۴، ۱۱، ۱۶، ۲۱ ; اطاعت در سختى ۱۷
- ایمان: ارزش ایمان ۱۱ ; ایمان در سختى ۱۱
- پاداش:۹، ۱۰، ۲۱ مراتب پاداش ۹، ۱۰، ۲۱ ۴ ; موجبات پاداش ۹، ۱۰، ۲۱ ۱، ۴، ۱۴، ۲۰
- پیروزى: عوامل پیروزى در جنگ ۸
- تقوا:۱۶، ۱۹ آثار تقوا ۱۶، ۱۹ ۴، ۱۰، ۱۵، ۱۸ ; پاداش تقوا ۱۶، ۱۹ ۲۱ ; تقوا ۱۶، ۱۹ در جهاد ۱۳، ۱۴
- جنگ: آمادگى نظامى ۲، ۳، ۸ ; مجروحان جنگ ۱، ۵، ۶، ۲۱
- جهاد:۱۴، ۱۹ ارزش جهاد ۱۴، ۱۹ ۶ ; تشویق به جهاد ۱۴، ۱۹ ۱۳ ; جهاد ۱۴، ۱۹ با دشمنان ۱۲ ; سختى جهاد ۱۴، ۱۹ ۱، ۲
- خدا:۱۶، ۱۷، ۲۱ پاداش خدا ۱۶، ۱۷، ۲۱ ۱، ۱۴ ; دعوت خدا ۱۶، ۱۷، ۲۱ ۱، ۴، ۵، ۱۱
- دشمنان:۱۲
- دین: دشمنان دین ۱۲
- راه خدا:۱۹
- سازماندهى: در جنگ ۳
- سختى:۱، ۲، ۱۱، ۱۷ آثار سختى ۱، ۲، ۱۱، ۱۷ ۲۰
- شکست: در جنگ ۳
- صبر: ارزش صبر ۱۸
- على (ع): احسان على (ع) ۲۱ ; تقواى على (ع) ۲۱
- عمل:۹ ارزش عمل ۹ ۲۰ ; پاداش عمل ۹ ۲۰ ; قبولى عمل ۹ ۱۵
- غزوه احد:۲، ۳، ۴، ۷، ۲۱
- مجاهدان: پاداش مجاهدان ۴، ۹، ۱۰، ۱۴ ; مجاهدان صدر اسلام ۲ ; مجاهدان غزوه احد ۵
- محمد (ص):۱، ۴، ۱۱، ۱۶، ۲۱ فرماندهى محمد (ص) ۱، ۴، ۱۱، ۱۶، ۲۱ ۳
- مشرکان: خطر مشرکان ۷
- مؤمنان: تفاوت مؤمنان ۹ ; عمل مؤمنان ۹
منابع
- ↑ تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۲۰۶، ح ۱۵۳ ; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۳۲۶، ح ۴.
