| گسترشکپی متن آیه
|
| الَّذِينَ اسْتَجَابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ مَا أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ
|
ترجمه
آنها که دعوت خدا و پیامبر (ص) را، پس از آن همه جراحاتی که به ایشان رسید، اجابت کردند؛ (و هنوز زخمهای میدان احد التیام نیافته بود، به سوی میدان «حمرار الاسد» حرکت نمودند؛) برای کسانی از آنها، که نیکی کردند و تقوا پیش گرفتند، پاداش بزرگی است.
كسانى كه دعوت خدا و پيامبر را بعد از اصابت زخم [در احد] گردن نهادند، براى نيكوكاران و پرهيزكارانشان پاداشى بزرگ است
كسانى كه [در نبرد اُحد] پس از آنكه زخم برداشته بودند، دعوت خدا و پيامبر [او] را اجابت كردند، براى كسانى از آنان كه نيكى و پرهيزگارى كردند پاداشى بزرگ است.
آنان که دعوت خدا و رسول را اجابت کنند پس از آنکه به آنها رنج و الم رسید، از آنها هر کس نیکوکار و پرهیزکار شد اجر عظیم خواهد یافت.
برای نیکوکاران و تقواپیشگان از کسانی که خدا و رسول را پس از آنکه زخم و جراحت به آنان رسیده بود [برای جنگی دیگر بعد از جنگ احد] اجابت کردند، پاداشی بزرگ است.
از ميان آن كسان كه پس از زخم‌خوردن باز هم فرمان خدا و رسولش را اجابت كردند، آنان كه نيكوكار باشند و از خداى بترسند مزدى بزرگ دارند.
کسانی که پس از آنکه به آنان رنج و آسیب رسید به حکم خداوند و پیامبر گردن نهادند برای نیکوکاران و پرهیزگارانشان پاداشی بزرگ [مقرر گردیده] است
آنان كه پس از آنكه زخمها بديشان رسيد- در احُد- خدا و پيامبر را- در دعوت به پى گيرى لشكر مشركان- پاسخ [نيكو] دادند، براى كسانى از آنان كه نيكويى و پرهيزگارى كردند مزدى بزرگ است
کسانی که پس از (آن همه) زخمهائی که خوردند و جراحتهائی که برداشتند، فرمان خدا و پیغمبر را اجابت کردند (و هنوز زخمهای جنگ احد التیام نیافته به تعقیب مشرکان پرداختند و به سوی حمْراءُ اْلاُسُد شتافتند و بدین وسیله کار بسیار نیکوئی کردند،) برای کسانی از آنان که (چنین کار) نیکی کردند و (از نافرمانی خدا و رسول ترسیدند و) پرهیز نمودند، اجر و پاداش بس بزرگی است.
کسانی که (در نبرد احد) – پس از آنکه زخم برداشتند – دعوت خدا و پیامبر(ش) را اجابت کردند. برای کسانی از آنان که نیکی و پرهیزگاری کردند پاداشی بزرگ است.
آنان که دعوت خدا و رسول را اجابت کردند از پس آنچه زخم بدیشان رسید برای آنان که نکوکاری و پرهیزکاری کردند از ایشان است پاداشی بزرگ
Those who responded to Allah and the Messenger, despite the persecution they had suffered. For the virtuous and the pious among them is a great reward.
معنی کلمات و عبارات
«إسْتَجَابُوا»: اجابت و اطاعت کردند. «قَرْح»: زخم.
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
«شیخ طوسى» گوید: ابن اسحق و ابن عباس و سدى و ابن جريح و قتادة گويند: سبب نزول آيه چنين بوده كه ابوسفيان و يارانش وقتى كه از احد برگشتند پشيمان شدند و گفتند نه محمد را كشتيم و نه اسير گرفتيم بلكه بايد برگرديم در مدينه و آنها را غارت كنيم و افرادشان را اسير نمائيم.
اين موضوع به گوش رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيد. اصحاب را امر به خروج از مدينه داد. در اين ميان بعضى به علت اين كه جراحات جنگ در بدن ايشان باقيمانده و التيام نيافته است از رفتن به جنگ امتناع ورزيدند و اين آيه نازل گرديد.[۳][۴]
تفسیر
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«172» الَّذِينَ اسْتَجابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ
آنان كه دعوت خدا و رسول را (براى شركتِ دوباره در جهاد عليه كفّار) پذيرفتند، با آنكه جراحاتى به آنان رسيده بود، براى نيكوكاران و پرهيزكارانِ آنها، پاداش بزرگى است.
نکته ها
كفّار قريش، پس از پيروزى در احد بسوى مكّه بازگشتند. در بين راه به اين فكر افتادند كه چه بهتر است به مدينه بازگرديم و باقيمانده مسلمانان را نيز از بين ببريم، تا كار اسلام يكسره شود. اين خبر به پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد. آن حضرت فرمان بسيج داد و فرمود: شركت كنندگان در احد حركت كنند. مسلمانان آماده شدند.
ابوسفيان وقتى از بسيج عمومى مسلمانان آگاه شد، گمان كرد كه لشكر تازه نفسى مهيّا شده است تا شيرينى پيروزى احد را بر كام آنان تلخ كند، لذا از حمله‌ى مجدّد منصرف شد و به
جلد 1 - صفحه 652
سرعت به طرف مكّه باز گشت.
در تاريخ مى‌خوانيم كه در جنگ احد حضرت على عليه السلام بيش از شصت زخم و جراحت برداشت، ولى لحظه‌اى دست از يارى پيامبر برنداشت.
در تفسير كنزالدقائق آمده است كه اين آيه درباره‌ى حضرت على عليه السلام و نه نفر ديگر در جنگ نازل شده است.
پیام ها
1- مؤمنان واقعى، در سخت‌ترين شرايط نيز دست از يارى اسلام برنمى‌دارند.
«اسْتَجابُوا ... مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ»
2- شركت مجروحان در جبهه، مايه‌ى تشويق و تقويت روحيّه افراد سالم است.
«اسْتَجابُوا ... مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ»
3- اطاعت از رسول خدا، همچون اطاعت از خداست. «اسْتَجابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ»
4- شركت مجروحان در جبهه، نشانه‌ى وفادارى و عشق و معرفت كامل آنان به مكتب و رهبر و هدف است. «مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ»
5- گاهى شرايط جنگ به گونه‌اى است كه حتّى مجروحان نيز بايد حاضر شوند.
«اسْتَجابُوا ... مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ»
6- هرچه عمل دشوارتر باشد، قابل ستايش بيشترى است. «اسْتَجابُوا ... مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ»
7- حضور در جبهه و مجروح شدن، اگر همراه با تقوا نباشد بى‌ارزش است.
«لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا»
8- برخى از اصحاب پيامبر كه در جبهه هم شركت كرده‌اند، از سلامت فكر و تقوا دور شدند. «لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا»
9- رزمنده‌اى قابل ستايش است كه:
الف: از جنگ خسته نشود. «اسْتَجابُوا ... مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ»
ب: اهل كار نيك باشد. «لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ»
جلد 1 - صفحه 653
ج: پرهيزكار و متقى باشد. «وَ اتَّقَوْا»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
الَّذِينَ اسْتَجابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ (172)
«1» اين حديث و حديث پيشين دو فراز از يك روايت هستند كه حضرت رضا عليه السّلام از امير المؤمنين عليه السّلام از حضرت رسول صلى اللّه عليه و آله نقل نموده‌اند.
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 303
الَّذِينَ اسْتَجابُوا: آنانكه از روى صدق و خلوص نيت اجابت كردند، لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ: مر فرمان خدا و پيغمبر را، مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ: بعد از آنكه رسيده بود ايشان را جراحتها، لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ: مر آن كسانى را كه نيكوئى كردند از ايشان، به وفاى عهد و امتثال امر الهى، وَ اتَّقَوْا: و بترسيدند از غضب خدا در مخالفت امر پيغمبر، اين جماعت را، أَجْرٌ عَظِيمٌ: اجر بزرگى باشد كه آن بهشت عدن و مشتمل باشد بر نعيم ابدى.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
الَّذِينَ اسْتَجابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِيمٌ (172)
ترجمه
آنانكه اجابت مينمايند خدا و پيغمبر را بعد از آنكه رسيد به ايشان جراحت از براى آنانكه نيكوئى كردند از ايشان و پرهيزگار شدند مزديست بزرگ.
تفسير
قمى فرموده كه پيغمبر بعد از جنگ احد چون وارد مدينه شد بدستور جبرئيل از جانب خدا به مهاجر و انصار خطاب فرمود كه هر كس مجروح شده بايد با من از مدينه بيرون بيايد و هر كس سلامت است در مدينه بماند و اصحاب با زحمت و شدت درد و اشتغال بمداوا بيرون آمدند پس چون پيغمبر (ص) به موضع حمراء الاسد رسيد و قريش در روحاء منزل نموده بودند عكرمة بن ابى جهل و حارث بن هشام و عمرو بن عاص و خالد بن وليد گفتند برويم مدينه را غارت كنيم ما كه بزرگان آنها را كشتيم ناگاه مردى را ديدند كه از مدينه حركت كرده بود از او سؤال نمودند كه از پيغمبر و اصحابش چه خبر دارى او جواب داد كه آنها را در حمراء الاسد ديدم كه جدا در طلب شما بودند پس ابو سفيان گفت اين شدت و سختى سزاوار نيست ما تعدى خود را نموديم ديگر بس است پس از آن نعيم بن مسعود اشجعى را ملاقات نمودند كه عازم مدينه بود ابو سفيان از او خواهش نمود كه بحمراء الاسد خود را برساند و به
جلد 1 صفحه 534
پيغمبر اعلام نمايد كه قريش عساكر خود را جمع‌آورى نموده و عازم حمله بر مسلمين شده‌اند و باو وعده جايزه و انعام داد و او هم قبول نمود و فرداى آنروز خود را به پيغمبر رساند و بدستور ابو سفيان عمل كرد و گفت در همين ساعت طليعه لشگر آنها آشكار خواهد شد و مسلمين گفتند حسبنا اللّه و نعم الوكيل باكى نداريم پس جبرئيل نازل شد و عرض كرد خداوند قريش را مرعوب نمود و برگشتند به محال خود پس پيغمبر با اصحاب به مدينه مراجعت نمودند و اين آيات نازل شد و در منهج كلمه من را در منهم بيانيه گرفته است و مقصود از ذكر احسان و اتقاء را توصيف و تعليل دانسته نه تقييد و فرموده چون همه آنها كه اجابت خدا و پيغمبر را نمودند محسن و متقى بودند و بنظر حقير اين معنى خلاف ظاهر است و تقييد باعتبار اشتراط اجر عظيم به نيت قربت است كه اگر بقصد اعانت اسلام و حفظ مسلمين اجابت دعوت خدا و پيغمبر را نموده باشند احسان نموده‌اند و اگر از ترس عذاب الهى باشد متقى ميباشند و اگر براى اغراض دنيوى خودشان از قبيل انتقام و خونخواهى و عناد و غنيمت و شهرت و امثال اينها اجابت نموده باشند و حاضر براى جهاد و دفاع شده باشند اجرشان همان است كه در دنيا بايشان خواهد رسيد بنابراين ظاهر آيه اشكالى ندارد تا محتاج بتوجيه باشد و الذين مبتدا و للذين خبر آنست و محتمل است الذين صفت مؤمنين در آيه قبل باشد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
الَّذِينَ استَجابُوا لِلّه‌ِ وَ الرَّسُولِ مِن بَعدِ ما أَصابَهُمُ القَرح‌ُ لِلَّذِينَ أَحسَنُوا مِنهُم وَ اتَّقَوا أَجرٌ عَظِيمٌ (172)
كساني که قبول اجابت كردند از براي فرمان خدا و رسول از بعد از آنكه اصابت كرده بود آنها را جراحات و بليّات وارده بر آنها از براي كساني از آنها که نيكي كردند و پرهيزگار بودند اجر عظيمست.
استجابت قبول اجابت است و شايد اشاره باين باشد که بالطوع و الرغبة اجابت نمودند با اينكه بر آنها سخت بود.
و الّذين در جمله الَّذِينَ استَجابُوا صفت است از براي جمله اخيره
جلد 4 - صفحه 430
در آيه سابقه يعني صفت مؤمنين اينست، بنا بر اينکه در موضع جر است، و بعضي گفتند مبتداء است و در موضع رفع و خبرش لِلَّذِينَ أَحسَنُوا مِنهُم است و گفتند اينکه اشبه و احسن است، و بعضي گفتند در موضع نصب است و مفعول فعل مقدر اعني و استجابت بمعني اجابت است، و فرق بين اينکه دو اينكه اجابت مطلق است ولي استجابت در موردي است که صعب و با زحمت باشد.
لِلّه‌ِ وَ الرَّسُولِ اجابت امر خدا عين امر رسول است و بالعكس، و وجه عطف ممكن است اگر در قرآن امري وارد شد اجابت امر خدا است و اگر در حديث و لسان نبي‌ّ صلّي اللّه عليه و آله و سلّم باشد اجابت امر رسول است، چنانچه اگر در لسان ائمه عليهم السلام باشد اجابت امر امام است، و تمام در حقيقت يكي است امر امام امر رسول است و امر رسول امر خدا است، و همين معنا است در آيه شريفه أَطِيعُوا اللّه‌َ وَ أَطِيعُوا الرَّسُول‌َ وَ أُولِي الأَمرِ مِنكُم مائده آيه مِن بَعدِ ما أَصابَهُمُ القَرح‌ُ بمناسبت حكم و موضوع اينکه امر راجع بجهاد است پس از مراجعت از جهاد سابق و اصابه قرح زيرا ساير اوامر لِلَّذِينَ أَحسَنُوا مِنهُم ضمير منهم راجع بمؤمنين است که اجابت امر خدا و رسول كردند در مراجعت بجهاد بعد از مراجعت از جهاد اول، و اينها هم دو قسم هستند و هر دو قسم براي اجابت امر خدا و رسول مأجور هستند لكن تفاوت مراتب دارند كساني که محسن هستند يعني كارهاي حسن ميكنند از اتيان بواجبات الهي و عمل بمندوبات که تماما حسنه است و مراد از احسان اينست نه مراد احسان بديگران باشد.
وَ اتَّقَوا که پرهيز از گناهان باشد أَجرٌ عَظِيمٌ پاداش با عظمتي دارند و اما قسم دوم که آلوده بپاره‌اي از معاصي يا تارك قسمتي از واجبات بلكه مندوبات هستند آن اجر عظيم را ندارند، لكن ممكن است مورد عفو و مغفرت شوند و براي جهاد مأجور گردند لكن آن عظمت را ندارند.
431
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 172)- غزوه حمراء الأسد: گفتیم در پایان جنگ احد، لشکر فاتح ابو سفیان، پس از پیروزی به سرعت راه مکه را پیش گرفتند، هنگامی که به سرزمین «روحاء» رسیدند از کار خود سخت پشیمان شدند و تصمیم به مراجعت به مدینه و نابود کردن باقیمانده مسلمانان گرفتند، این خبر به پیامبر رسید، فورا دستور داد لشکر احد خود را برای شرکت در جنگ دیگری آماده کنند این خبر به لشکر قریش رسید و از این مقاومت عجیب به وحشت افتادند! در این موقع جریان دیگری روحیه آنها را ضعیفتر ساخت، و آن این که یکی از مشرکان به نام «معبد الخزاعی» مشاهده وضع پیامبر و یارانش او را به سختی
ج1، ص350
تکان داد و به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله گفت: مشاهده وضع شما برای ما بسیار ناگوار است. این سخن را گفت و از آنجا گذشت و در سرزمین «روحاء» به لشکر ابو سفیان رسید، ابو سفیان از او در باره پیامبر اسلام سؤال کرد، او در جواب گفت: محمد را دیدم با لشکری انبوه در تعقیب شما هستند! ابو سفیان و یاران او تصمیم به عقب نشینی گرفتند، و از جمعی از قبیله عبد القیس که از آنجا می‌گذشتند خواهش کردند که به پیامبر اسلام خبر برسانند که ابو سفیان و بت‌پرستان قریش با لشکر انبوهی به سوی مدینه می‌آیند تا بقیه یاران پیامبر را از پای در آورند.
هنگامی که این خبر به پیامبر و مسلمانان رسید، گفتند: حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ «خدا ما را کافی است و او بهترین مدافع ما است».
اما هر چه انتظار کشیدند خبری از لشکر دشمن نشد، لذا پس از سه روز توقف، به مدینه بازگشتند. این آیه و دو آیه بعد، اشاره به این ماجرا می‌کند، و می‌گوید:
«آنها که دعوت خدا و پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را اجابت کردند و بعد از آن همه جراحاتی که روز احد پیدا نمودند (آماده شرکت در جنگ دیگری با دشمن شدند) از میان این افراد برای آنها که نیکی کردند و تقوا پیش گرفتند (یعنی با نیت پاک و اخلاص کامل در میدان شرکت کردند) پاداش بزرگی خواهد بود» (الَّذِینَ اسْتَجابُوا لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ ما أَصابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَ اتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِیمٌ).
نکات آیه
۱- پاداش بزرگ الهى براى آنان که على رغم تحمّل جراحتهاى نبرد پیشین، دعوت خدا و رسولش را براى نبردى دیگر اجابت کردند. (الّذین استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح ... اجر عظیم)
چون آیات پیشین و نیز آیات بعد درباره نبرد و جهاد است، معلوم مى شود که فرمان اجابت شده (استجابوا)، فرمان جنگ و مبارزه بوده است.
۲- آمادگى گروهى از مجاهدان عصر پیامبر (ص) براى شرکت در جهاد، على رغم آسیب دیدن در جنگ قبلى (احد) (الّذین استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح ... اجر عظیم)
۳- بازسازى مجدد سپاه اسلام توسط پیامبر (ص)، پس از پراکندگى و شکست در جنگ احد (الّذین استجابوا لِلّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
۴- پاداش بزرگ الهى براى اجابت کنندگان دعوت خدا و رسول (ص) به نبردى دیگر در عین تحمّل جراحات نبرد احد، مشروط به احسان و تقواى آنان است. (الّذین استجابوا ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
مفسران برآنند که نبرد پیشین که مسلمانان در آن جراحتها دیدند، همان نبرد احد است. به دلیل وقوع این آیه پس از بیان نبرد احد و اینکه سخن از قرح به میان آورده است ; چنانچه درباره نبرد احد نیز فرموده بود: «ان یمسسکم قرح».
۵- برخى از مجروحان جنگ احد على رغم پذیرش دعوت خدا و پیامبر (ص) به نبردى دیگر، از احسان و تقواى لازم برخوردار نبودند. (الّذین استجابوا ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
«منهم»، حال براى ضمیر «احسنوا» است و کلمه «من»، ظهور در تبعیض دارد ; یعنى اجابت کنندگان را به دارندگان تقوا و احسان و فاقدان آن تقسیم مى کند.
۶- اهمیّت و ارزش والاى شرکت مجدد مجروحین جنگى در جهاد (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح ... اجر عظیم)
اجر عظیم براى مجاهدان در گرو جراحت ناشى از جهاد سابق نیست، بلکه به خاطر شرکت در جهاد پس از تحمّل جراحت است.
۷- خطر هجوم مشرکین به مسلمانان، پس از پایان جنگ احد* (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
زیرا دعوت پیامبر (ص) براى تجهیز نیرو، بیانگر آن است که خطر هجوم مجدد مشرکین وجود داشته است.
۸- سرنوشت ساز بودن آمادگى رزمى و مانور مسلمین بعد از جنگ احد (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
سازماندهى سپاه اسلام پس از مصیبتهاى وارد آمده در جنگ احد و دعوت مجدد حتى از مجروحان براى شرکت در جنگ، حکایت از سرنوشت ساز بودن این آمادگى و بسیج نیرو دارد.
۹- تفاوت مؤمنان مجاهد، از نظر عملکرد و پاداش (لا یضیع اجر المؤمنین. الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
اگر «الّذین» صفت براى «المؤمنین» باشد، مؤمنان به دو گروه تقسیم شده اند: آنان که دعوت پیامبر (ص) را براى جهاد پذیرفتند، ولى از تقوا و احسان لازم برخوردار نبودند; و آنان که دعوت را پذیرفتند و داراى احسان و تقوا نیز بوده اند. «اجر عظیم»، مخصوص گروه دوّم است و به دلیل «انّ اللّه لا یضیع اجر المؤمنین»، گروه اول نیز داراى پاداش هستند; امّا نه پاداش عظیم.
۱۰- تقوا و نیکوکارى، مایه ازدیاد پاداش مجاهدان مؤمن (للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
۱۱- ارزش والاى ثبات بر ایمان و پذیرش دعوت خدا و رسول (ص)، پس از تحمّل شدائد و مشکلات (انّ اللّه لا یضیع اجر المؤمنین. الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
۱۲- نیاز مبرم پیامبر (ص) به نیروهاى مجاهد براى مقابله با دشمن، پس از نبرد احد (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
فراخوانى نیروهاى مجروح جنگ احد براى نبردى دیگر، چنانچه در شأن نزول آمده است، حکایت از نیاز مبرم به نیروهاى مجاهد دارد.
۱۳- تشویق خداوند به جهاد، همراه با نیکوکارى و تقوا (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
۱۴- خوب عمل کردن در جنگ (احسان) و تخلف نکردن از مقررات جنگى (تقوا)، شرط پاداش بزرگ خداوند براى مجاهدان (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
در برداشت فوق، متعلق «احسان»، جنگ گرفته شده است ; یعنى در جنگ خوب عمل کنند. همچنین متعلق «اتّقوا»، مقررات جنگى (مانند پیروى از فرماندهى) گرفته شده است.
۱۵- بارورى اعمال، در گرو احسان و تقوا (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
بنابر اینکه «الّذین»، مبتدا باشد ; نه صفت براى «المؤمنین».
۱۶- اطاعت از دستورات خداوند و پیامبر (ص)، على رغم تحمّل سختیها و شدائد، از مصادیق احسان و تقوا (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
در برداشت فوق، «من» در «منهم»، بیانیّه گرفته شده، یعنى محسنان و تقواپیشگان همان اجابت کنندگان دعوت پیامبرند و براى آنان پاداشى بزرگ است.
۱۷- اهمیّت و ارزش اطاعت از فرامین الهى به هنگام گرفتارى در شدائد (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
۱۸- ارزش کامل صبر و استقامت در راه خدا، در گرو احسان و تقوا (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
۱۹- شرکت در جهاد، حتّى در رکاب پیامبر (ص)، به تنهایى دلیل احسان و تقواى آدمى نیست. (الّذین استجابوا للّه ... للّذین احسنوا منهم و اتّقوا اجر عظیم)
چون خداوند اجابت کنندگان دعوت پیامبر (ص) براى شرکت در جهاد را به دو طایفه تقسیم کرده است: دارندگان احسان و تقوا و فاقدان آن. البته بر این مبنا که «من» براى تبعیض باشد.
۲۰- دشوارى عمل، موجب ازدیاد ارزش و پاداش آن در پیشگاه خداوند (الّذین استجابوا للّه و الرسول من بعد ما اصابهم القرح)
چنانچه «الذین استجابوا» مبتدا باشد، جمله «من بعد ما اصابهم القرح»، که مستلزم دشوارى حرکت براى جهاد است ، از شرایط وعده به اجر عظیم خواهد بود.
روایات و احادیث
۲۱- پاداش بزرگ امیرالمؤمنین (ع) به خاطر احسان و تقوا و اجابت خدا و پیامبر (ص) پس از مجروح شدن در جنگ احد (الّذین استجابوا للّه و الرّسول ... اجر عظیم)
امام صادق (ع): انّ رسول اللّه بعث علیّاً فى عشرة «استجابوا للّه و الرّسول من بعد ما اصابهم القرح» الى «اجر عظیم». انّما نزلت فى امیرالمؤمنین (ع).[۵]
موضوعات مرتبط
- احسان:۱۹، ۲۱ آثار احسان ۱۹، ۲۱ ۴، ۱۰، ۱۵، ۱۶، ۱۸ ; احسان ۱۹، ۲۱ در جهاد ۱۳، ۱۴
- استقامت: ارزش استقامت ۱۸
- اسلام: تاریخ صدر اسلام ۳، ۵، ۷، ۸، ۱۲، ۲۱
- اطاعت: ارزش اطاعت ۱۷ ; اطاعت از خدا ۱، ۱۶، ۱۷، ۲۱ ; اطاعت از محمّد (ص) ۱، ۴، ۱۱، ۱۶، ۲۱ ; اطاعت در سختى ۱۷
- ایمان: ارزش ایمان ۱۱ ; ایمان در سختى ۱۱
- پاداش:۹، ۱۰، ۲۱ مراتب پاداش ۹، ۱۰، ۲۱ ۴ ; موجبات پاداش ۹، ۱۰، ۲۱ ۱، ۴، ۱۴، ۲۰
- پیروزى: عوامل پیروزى در جنگ ۸
- تقوا:۱۶، ۱۹ آثار تقوا ۱۶، ۱۹ ۴، ۱۰، ۱۵، ۱۸ ; پاداش تقوا ۱۶، ۱۹ ۲۱ ; تقوا ۱۶، ۱۹ در جهاد ۱۳، ۱۴
- جنگ: آمادگى نظامى ۲، ۳، ۸ ; مجروحان جنگ ۱، ۵، ۶، ۲۱
- جهاد:۱۴، ۱۹ ارزش جهاد ۱۴، ۱۹ ۶ ; تشویق به جهاد ۱۴، ۱۹ ۱۳ ; جهاد ۱۴، ۱۹ با دشمنان ۱۲ ; سختى جهاد ۱۴، ۱۹ ۱، ۲
- خدا:۱۶، ۱۷، ۲۱ پاداش خدا ۱۶، ۱۷، ۲۱ ۱، ۱۴ ; دعوت خدا ۱۶، ۱۷، ۲۱ ۱، ۴، ۵، ۱۱
- دشمنان:۱۲
- دین: دشمنان دین ۱۲
- راه خدا:۱۹
- سازماندهى: در جنگ ۳
- سختى:۱، ۲، ۱۱، ۱۷ آثار سختى ۱، ۲، ۱۱، ۱۷ ۲۰
- شکست: در جنگ ۳
- صبر: ارزش صبر ۱۸
- على (ع): احسان على (ع) ۲۱ ; تقواى على (ع) ۲۱
- عمل:۹ ارزش عمل ۹ ۲۰ ; پاداش عمل ۹ ۲۰ ; قبولى عمل ۹ ۱۵
- غزوه احد:۲، ۳، ۴، ۷، ۲۱
- مجاهدان: پاداش مجاهدان ۴، ۹، ۱۰، ۱۴ ; مجاهدان صدر اسلام ۲ ; مجاهدان غزوه احد ۵
- محمد (ص):۱، ۴، ۱۱، ۱۶، ۲۱ فرماندهى محمد (ص) ۱، ۴، ۱۱، ۱۶، ۲۱ ۳
- مشرکان: خطر مشرکان ۷
- مؤمنان: تفاوت مؤمنان ۹ ; عمل مؤمنان ۹
منابع
- ↑ طبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ۲، ص ۶۹۳.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شيخ طوسي و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۱۶۲.
- ↑ صاحبان كشف الاسرار و روض الجنان و مجمع البيان هر يك به تفصيل راجع به مقدمه جنگ بعد از غزوه احد نوشته اند و ما آن را از كشف الاسرار نقل مي‌نمائيم و در پاره اى از موارد از مجمع البيان هم ذكر مى كنيم، مجاهد و مقاتل و عكرمة گويند: درباره جنگ بدر الصغرى نازل گرديده، بدين شرح وقتى كه مسلمين فرار كردند ابوسفيان به رسول خدا صلى الله عليه و آله گفت: يا محمد وعده ما و شما در بدرالصغرى خواهد بود (و بنا به قول مجاهد جنگ بدرالصغرى در سال چهارم هجرت اتفاق افتاده است) بدر صغرى مرغزار و چشمه اى بود مربوط به بنى‌كنانة و در جاهليت بازار خريد و فروش بوده. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: آرى وعده گاه ما همان جا خواهد بود بعد از يك سال ابوسفيان و اهل مكه به قصد جنگ از مكه بيرون آمدند. خداوند در دل ايشان ترس و رعبى ايجاد كرد. ابوسفيان انديشيد كه مبادا مسلمين قوى شده باشند در همين فكر بود كه انديشه بازگشت به وى راه يافت. در بين راه به نعيم بن مسعود الاشجعى كه از مكه مي‌آمده و مي‌خواست به سوى مدينه برود. برخورد به نعيم گفت: كه با محمد ميعاد جنگ در بدرالصغرى دارم ولى از اين قصد منصرف شدم. مي‌خواهم برگردم و نيز مى ترسم كه محمد به وعده خود عمل كند و به بدرالصغرى بيايد و ما را در آنجا نبيند دلير شود و به تعقيب ما بپردازد. اگر مى توانى در مدينه مسلمين را از اين قصد منصرف كن كه در ازاء آن ده شتر به تو خواهم داد. نعيم وقتى كه به مدينه رسيد. مسلمين را مجهز و آماده يافت؛ خواست آنها را از لشكر ابوسفيان بترساند. آنچه كوشش كرد، نتيجه نگرفت و در ضمن مسلمين از جنگ با ابوسفيان در هراس بودند. پيامبر فرمود: سوگند به خدائى كه جانم در دست اوست اگر كسى با من نيايد خود به تنهائى خواهم رفت، مسلمين دلير شدند و ساز جنگ دادند تا به بدرالصغرى رسيدند. در اينجا صاحب مجمع البيان بنا به نقل از تفسير على بن ابراهيم بن هاشم چنين نقل كند كه رسول خدا صلی الله علیه و آله با هفتاد نفر از مدينه بيرون شدند تا به حمراء الاسد كه هشت ميل از مدينه بيرون است، رسيدند. پس رو به ياران خود كرد و فرمود: آيا كسى هست كه خبرى از دشمن براى ما بياورد؟ كسى جز على بن ابى‌طالب جواب نداد و على با وجود اين كه جراحات او التيام نيافته بود، حاضر شد. اين مأموريت را انجام بدهد. رسول خداى به وى فرمود: به نزديكى آنها كه رسيدى نظاره كن اگر سوار بر شترها هستند و اسب‌ها را رها كردند. قصد رفتن به مكه را دارند و اگر سوار بر اسب ها هستند و شترها را رها كردند، قصد مدينه را دارند على بن ابى‌طالب رفت و سپس چنين خبر آورد و گفت: يا رسول الله سوار بر شترها بودند و اسب‌ها را رها كرده بودند. پيامبر فرمود: آنان ترسيدند و قصد مكه را دارند لذا بعد از يكى دو روز توقف به سوى مدينه بازگشت و اين آيه نازل گرديد، طبرى نيز اين واقعه را به اختصار از ابن عباس نقل كرده و گويد: موقعى كه پيامبر براى جنگ بدر صغرى مردم را خواست عده اى امتناع كردند ولى اين اشخاص به نداى او لبيك گفتند: ابوبكر و عمر و عثمان و على و زبير و سعد و طلحة و عبدالرحمن بن عوف و عبدالله بن مسعود و حذيفة اليمان و ابوعبيدة بن الجراح.
- ↑ در تفسير برهان از ابن شهر آشوب او از ابورافع چنين نقل كند كه وقتى كه مشركين از غزوه احد منصرف شدند به روحا رسيدند و گفتند: نه محمد را كشتيم و نه طرفى بستيم پس برگرديم. اين موضوع به گوش رسول خدا صلی الله علیه و آله رسيد و على را با عده اى از خزرج به سوى آنها فرستاد. در حالتى كه هنوز جراحات او التيام نيافته بود سپس اين آيه درباره او نازل گرديد و نيز در تفسير عياشى از سالم بن ابى‌مريم او از امام صادق عليه‌السلام نقل نمايد كه پيامبر على را با ده نفر به سوى مشركين فرستاد و اين آيه درباره او نازل شد.
- ↑ تفسیر عیاشى، ج ۱، ص ۲۰۶، ح ۱۵۳ ; تفسیر برهان، ج ۱، ص ۳۲۶، ح ۴.
