ص ٧٨
ترجمه
| ص ٧٧ | آیه ٧٨ | ص ٧٩ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«یَوْمِ الدِِّینِ»: (نگا: فاتحه / حجر / ، شعراء / ، صافّات / ). «إِلی یَوْمِ الدِّینِ»: همیشه تا روز قیامت.
تفسیر
- آيات ۶۵ - ۸۸ ص
- تقرير احتجاجات متعدد بر وحدانيت خداى تعالى كه آيه :قل انما انا منذر و ما من اله الا الله ... متضمن است
- توضيح درباره ارتباط آيه : اذقال ربك للملئكة انى خالق بشرا من طين باقبل
- وجه تسميه انسان به بشر و بيان مبداء خلقت انسان
- وجه اينكه فرمود آدم را با دو دستم آفريدم
- معناى جمله : استكبرت ام كنت من العالين كه استفهام توبيخى از ابليس درباره سجدهنكردنش براى آدم است
- اشاره به اينكه عين خواسته ابليس فانظرنى الى يوم يبعثون اجابت نشده و او الى وقتاليوم المعلوم مهلت داده شده
- مبداء ارتكاب معاصى ، انكار مالكيت مطلقه خدا و حكمت او است
- قضاء الهى درباره ابليس و پيروان او
- قرآن ذكرى است جهانى و اخبار آن اختصاص به زمان معين ندارد
- رواياتى درباره مخاصمه ملا اعلى ، استكبار ابليس و اباء او از سجده بر آدم ، و اوصافمتكلفين
تفسیر نور (محسن قرائتی)
قالَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ «77» وَ إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلى يَوْمِ الدِّينِ «78»
خداوند فرمود: «پس از اين درگاه بيرون شو كه تو رانده شده‌اى. و همانا لعنت من تا روز رستاخيز بر تو خواهد بود.»
نکته ها
مراد از «عالين» به گفته پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله گروهى هستند كه از فرشته‌ها برترند و از مقام و مرحله و مكان ديگرى سرچشمه مى‌گيرند. «1» شايد مراد پيامبر همان باشد كه در زيارت جامعه خطاب به اهل‌بيت عليهم السلام مى‌خوانيم: «خلقكم الله انوارا فجعلكم بعرشه محدقين حتى من علينا بكم فجعلكم فى بيوت اذن الله ان يرفع و يذكر» يعنى خداوند شما را نورهايى در عرش قرار داد، آنگاه براى دسترسى بشر به هدايت، شما را در مناطقى از زمين قرار داد، تا محل نداى توحيد باشيد. واللّه العالم.
مراد از دو دست در آيه به گفته امام صادق عليه السلام دست قدرت و حكمت است وگرنه خداوند جسم نيست تا دست ظاهرى داشته باشد. «2»
«1». تفسير اطيب‌البيان.
«2». تفسير اطيب‌البيان.
جلد 8 - صفحه 129
پیام ها
1- از خلافكار توضيح بخواهيد و خلاف‌ها را ريشه‌يابى كنيد. «يا إِبْلِيسُ ما مَنَعَكَ» (به مجرم فرصت حرف زدن بدهيد).
2- اصل، گرايش و پذيرش حقّ است، هر كجا خلاف آن را ديديد مانعى پيدا شده است. «ما مَنَعَكَ»
3- آفرينش انسان با توجّه خاص خداوند بوده است. «خَلَقْتُ بِيَدَيَّ»
4- اجتهاد در برابر نصّ كار ابليس است. فَقَعُوا لَهُ ساجِدِينَ ... أَنَا خَيْرٌ
5- ايمان به خداوند و خالق بودن او كافى نيست بلكه اطاعت و تسليم در برابر او لازم است. (ابليس خالق بودن را قبول داشت ولى تسليم و اطاعت نداشت).
«خَلَقْتَنِي»
6- مقايسه‌هاى ظنّى نمى‌تواند سرچشمه‌ى ارزيابى درست شود. (ابليس خود را با انسان مقايسه كرد و نتيجه‌گيرى نمود). أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ- خَلَقْتَنِي ...
7- نژاد پرستى، تفكّر شيطانى است. «مِنْ نارٍ- مِنْ طِينٍ»
8- تعصّب مانع شناخت حقيقت است. (ابليس نژاد آتشى خود را مى‌بيند ولى نفخه‌ى الهى انسان را نمى‌بيند). «خَلَقْتَنِي مِنْ نارٍ»
9- شرافت به كسب كمالات است نه مادّه و عنصر اوّلى كه گفته شود انسان از گل و ابليس از آتش است. مِنْ نارٍ- مِنْ طِينٍ ... فَاخْرُجْ
10- در مديريّت، اخراجِ فرد متمرّد از قانون لازم است. «فَاخْرُجْ مِنْها»
11- نتيجه‌ى تكبّر و حسادت، محروميّت است. «فَاخْرُجْ»
12- عناصر نامطلوب بايد از جامعه طرد شوند. (در قرآن شش مرتبه كلمه‌ى رجيم آمده كه همه‌ى آنها در مورد ابليس است). فَاخْرُجْ ... فَإِنَّكَ رَجِيمٌ
13- تحقير شيطان، هم مكانى بود «فَاخْرُجْ» هم مقامى. «لَعْنَتِي»
تفسير نور(10جلدى)، ج8، ص: 130
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلى يَوْمِ الدِّينِ (78)
وَ إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي: و بدرستى كه بر تو است لعنت من، يعنى خشم و غضب من، إِلى يَوْمِ الدِّينِ: تا روز جزا. در منهج- روايت است كه حق تعالى خلقت او متغير ساخت به اين وجه كه سفيدى او را به سياهى و نورانيت او را به ظلمانى بدل كرد، و اقبح وجه او را مصور نمود. «1»
«1» منهج الصادقين (چ سوم) ج 8 ص 70.
جلد 11 - صفحه 214
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِينٍ (71) فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ ساجِدِينَ (72) فَسَجَدَ الْمَلائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ (73) إِلاَّ إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرِينَ (74) قالَ يا إِبْلِيسُ ما مَنَعَكَ أَنْ تَسْجُدَ لِما خَلَقْتُ بِيَدَيَّ أَسْتَكْبَرْتَ أَمْ كُنْتَ مِنَ الْعالِينَ (75)
قالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ (76) قالَ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ (77) وَ إِنَّ عَلَيْكَ لَعْنَتِي إِلى يَوْمِ الدِّينِ (78) قالَ رَبِّ فَأَنْظِرْنِي إِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ (79) قالَ فَإِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ (80)
إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ (81) قالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ (82) إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ (83)
ترجمه
هنگاميكه گفت پروردگارت بفرشتگان همانا من آفريننده‌ام انسانى را از گل
پس چون با تناسب بپايان رساندم پيكر او را و دميدم در او از روح خود پس درافتيد مر او را سجده‌كنان
پس سجده كردند فرشتگان تماميشان همگى
مگر ابليس كه سركشى نمود و بود از كافران
گفت اى ابليس چه بازداشت تو را كه سجده كنى مر آنرا كه آفريدم بدو دست خود آيا تكبر كردى يا بودى از بلند مرتبگان
گفت من بهترم از او آفريدى مرا از آتش و آفريدى او را از گل
گفت پس بيرون رو از آن همانا توئى رانده شده
و همانا بر تو است لعنت من تا روز جزا
گفت پروردگارا پس مهلت ده مرا تا روز كه برانگيخته ميشوند
گفت پس همانا توئى از مهلت داده‌شدگان
تا روز آن وقت دانسته شده
گفت پس قسم بعزت تو هر آينه گمراه ميكنم آنها را همگى
مگر بندگان تو از آنها كه خالص شدگانند.
تفسير
خداوند شمه‌اى از احوال اهل عالم اعلى را كه در آيات سابقه اشاره بآن شده بود براى پيغمبر خود بيان فرموده تا مردم متوجّه شوند بمفاسد صفت تكبّر و تخلّف از فرمان حق از قبيل آنكه وقتى خداوند بملائكه فرمود من ميخواهم انسانى از گل خلق نمايم پس چون كالبد او را با تناسب اجزاء و صورت باتمام رساندم و دميدم در آن بافاضه از عالم قدس روان پاكى را كه براى شرافت آن اضافه بخود نمودم و روح خود خواندم پس سجده كنيد براى عبادت من و شكر نعمت و تجليل و تعظيم او در برابرش چون او حامل انوار محمدى صلى اللّه عليه و آله است و اطاعت او واجب است چنانچه در سوره بقره ذيل آيه شريفه وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لآدم بيان شد پس ملائكه بتمامى سجده نمودند مگر ابليس كه واقعا از جن بود ولى چون مدتها بود با ملائكه مشغول بعبادت خدا بود در ضمن آنها مأمور بسجود
جلد 4 صفحه 480
شد و بواسطه خبث ذات و صفت تكبّر از امر الهى تخلّف نمود و كفر باطنى او آشكار گشت و خداوند باو فرمود چه چيز مانع شد تو را كه سجده نمائى در برابر موجوديكه خلق نمودم من او را بدو دست قدرت و قوّت خودم چنانچه در عيون و توحيد از حضرت رضا عليه السّلام نقل نموده و سؤال فرمود كه آيا تكبّر بيجا نمودى با آنكه مستحق نبودى يا واقعا بلند مرتبه بودى و مستحق تفوّق و آنملعون جواب داد كه من تفوّق ذاتى بر او دارم چون من از آتش خلق شدم كه روشن و نورانى است و او از گل خلق شده كه تاريك و ظلمانى است و منكر علم و حكمت خدا شد و شمه‌اى از اين مقال در اوائل سوره اعراف گذشت كه اگر از جهت نورانيّت آدم عليه السّلام خبر داشت و آنكه قابل مقايسه با نورانيّت آتش نيست ميدانست برترى و فضل او را و خداوند او را از عالم اعلى مطرود و محروم از رحمت خود و هر خير و كرامت فرمود تا روز قيامت و او از خدا مهلت و عمر طولانى خواست تا آنروز و خداوند او را مهلت داد تا روز كه وقت آن معلوم است بعلم الهى و ديگرى اطلاع از آن ندارد و او قسم ياد نمود بعزّت و جلال خدا كه بوسوسه و مكر اغواء نمايد و فريب دهد تمام ذريّه آدم را مگر از آنها كسانيرا كه خداوند خالص نموده است دلهاى ايشانرا براى محبّت خود بتوفيق طاعت و اجتناب از معصيت و شرح اين آيات و بيان وقت معلوم و ساير خصوصيّات در سوره حجر گذشته است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
قالَ فَاخرُج مِنها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ (77) وَ إِنَّ عَلَيك‌َ لَعنَتِي إِلي يَوم‌ِ الدِّينِ (78)
فرمود پس بيرون رو از ميانه ملائكه و از اينکه مرتبه عاليه پس محققا تو رانده درگاه الهي هستي و بدرستي که بر تو است لعنت من تا روز جزاء.
قالَ فَاخرُج مِنها گفتند قبل از خلقت آدم که خدا طائفه جن را خلق نمود اينها در زمين فساد ميكردند ملائكه مأمور شدند بسياري از مرده جن را که شياطين باشند هلاك كردند و شيطان که رئيس آنها بود اسير كردند و بردند در آسمان ديد ملائكه مقام قربي دارند و دائما مشغول عبادت هستند بطمع اينكه مقام آنها را حيازت كند مشغول، عبادت شد حتي خواست بر آنها پيشي بگيرد چون كفر او ظاهر شد خطاب «فَاخرُج مِنها» رسيد.
فَإِنَّكَ رَجِيمٌ رجم سنگ را پرتاب كردن است لذا در زناي محصنه حدش رجم است يعني سنگسار كردن او را خداوند پرتاب فرمود از آن مقام به مقام اسفل السافلين.
وَ إِنَّ عَلَيك‌َ لَعنَتِي لعن بعد از رحمت است در مقابل صلوات که قرب برحمت است.
إِلي يَوم‌ِ الدِّينِ دلالت بر دوام لعنت ميكند که هر آني يك مرتبه
جلد 15 - صفحه 277
بعد پيدا ميكند و معلوم است هر بنده‌اي را که اضلال كند يك بعد پيدا ميكند که آن بآن عذابش افزوده ميشود و تعبير به يوم الدين اشاره به اينكه آن روز بجزاي خود ميرسي و بعذاب جهنم واصل ميشوي.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 78)- و سپس افزود: «و مسلما لعنت من بر تو تا روز قیامت خواهد بود» و همیشه مطرود از رحمت من خواهی بود (وَ إِنَّ عَلَیْکَ لَعْنَتِی إِلی یَوْمِ الدِّینِ).
نکات آیه
۱ - ابلیس به خاطر سرپیچى از فرمان سجده بر آدم، مورد لعن و نفرین ابدى خداوند قرار گرفت. (و إنّ علیک لعنتى إلى یوم الدین)
۲ - طرد از درگاه خداوند و گرفتار شدن به لعن و نفرین ابدى، کیفر دنیوى ابلیس (فإنّک رجیم . و إنّ علیک لعنتى إلى یوم الدین) خداوند در هشت آیه بعد، ابلیس را به عذاب جهنم تهدید و محکوم کرد. این نکته مى رساند که طرد و نفرین ابلیس - آن هم با آمدن قید «إلى یوم الدین» - مربوط به کیفر دنیایى او است.
۳ - کیفر اصلى ابلیس، در روز قیامت به او داده خواهد شد. (و إنّ علیک لعنتى إلى یوم الدین) آمدن قید «إلى یوم الدین» براى لعن ابلیس، به این معنا نیست که او در قیامت مشمول آن نخواهد بود; بلکه بدین معنا است که او در قیامت، آن چنان عذابى خواهد دید که لعن شدنش فراموش گشته و چیزى به حساب نمى آید.
۴ - ابلیس، مغضوب خداوند و محروم از توفیق و رحمت او (و إنّ علیک لعنتى إلى یوم الدین) «لعن»; یعنى، طرد شخصى از روى غضب و لعن خداوند به معناى عقوبت اخروى و قطع توفیق و رحمت الهى در دنیا است (مفردات راغب).
۵ - قیامت، روز جزا و کیفر و پاداش الهى است. (یوم الدین) «دین» در آیه بالا به معناى حساب و جزا است.
۶ - یوم الدین، از نام هاى قیامت (یوم الدین)
۷ - تکبر، خودبرتربینى و سرپیچى از فرمان خداوند، زمینه ساز لعن و نفرین ابدى (إلاّ إبلیس استکبر ... و إنّ علیک لعنتى إلى یوم الدین)
موضوعات مرتبط
آدم(ع) آثار ترک سجده بر آدم(ع) ۱ ابلیس آثار عصیان ابلیس ۱; کیفر اخروى ابلیس ۳; کیفر دنیوى ابلیس ۲; لعن بر ابلیس ۱، ۲; محرومیت ابلیس ۴; مغضوبیت ابلیس ۴ پاداش پاداش اخروى ۵; وقت پاداش ۵ تکبر آثار تکبر ۷ رحمت محرومان از رحمت ۴ عصیان آثار عصیان ۷ قیامت نامهاى قیامت ۶; ویژگیهاى قیامت ۵ کیفر کیفر اخروى ۵; وقت کیفر ۵ لعن مشمولان لعن ۱، ۲; موجبات لعن ۷ مغضوبان خدا ۴
- یوم الدین ۶ :
