البقرة ٢٧٤
ترجمه
| البقرة ٢٧٣ | آیه ٢٧٤ | البقرة ٢٧٥ | ||||||||||||||
| ||||||||||||||||
معنی کلمات و عبارات
«سِرّاً وَ عَلانِیَةً»: پنهان و آشکارا. حال ضمیر (و) در فعل (یُنفِقُونَ) بوده و به معنی: مُسِرِّینَ و مُعْلِنِینَ به کار رفته‌اند. ذکر (لَیْل) پیش از (نَهار) و (سِرّ) قبل از (عَلانِیَة) بیانگر این واقعیّت است که بذل و بخشش نهانی، مقدّم بر بذل و بخشش آشکارا است.
آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)
نزول
محل نزول:
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
«شیخ طوسی» گوید: ابن عباس گويد: اين آيه در شأن امام على مرتضى عليه‌السلام نازل گرديده كه چهار درهم داشت و آن را به اين كيفيت يعنى در شب و در روز و در پنهان و در آشكارا انفاق و بخشش كرده بود. چنان كه از امامين امام باقر|باقر و امام صادق|صادق عليهماالسلام نيز روايت گرديده است.[۳]
از ابوذر و او زاعى روايت شده كه اين آيه درباره نفقه و بخشش براى كسانى كه در راه خدا جهاد مى كنند نازل شده است و نيز گويند هر كسى كه مال خود را در راه خدا خرج و انفاق كند نازل گرديده است. اما وقتى كه بگوئيم درباره امام مرتضى عليه‌السلام نازل شده حكم آن سريان پيدا كرده و درباره هر كسى كه به اين صفت متصف گشته يا آن را عمل بنمايد، شامل خواهد بود. زيرا امام داراى آنچنان فضائل و صفات مخصوصه اى است كه كسى بر او سبقت و پيشى نگرفته است.[۴][۵][۶]
تفسیر
- آيات ۲۷۴ - ۲۶۱ ، سوره بقره
- گفتارى پيرامون انفاق
- تعديل ثروت ها، كم كردن فاصله طبقاتى ، ايجاد برادرى بين مسلمين و ... علل و اهداف تاءكيد شديد نسبت به انفاق است
- از بين رفتن انفاق و شيوع ربا در بين مردم بزرگترين عامل فساد اجتماعى كنونى در جهان غرب است
- معناى (كمثل حبت انبتت ) و بررسى امثال قرآنى ديگر نظير آن
- توضيحى در مورد امثال و چگونگى تمثيلات قرآن كريم
- فوائد و آثار اجتماعى ارفاق به قصد تحصيل رضاى خدا
- آثار سوء و مضرات انفاق بدون قصد كسب رضاى خدا
- رد كردن سائل با زبان خوش و گذشت از بدى او، از صدقه و انفاق همراه با منت و آزار بهتر است
- رياكارى در هر عمل مستلزم نداشتن ايمان به خدا و روز جزا در آن عمل است
- معناى ((ابتغاء مرضات الله )) و وجوهى كه در معناى ((تثبيت نفس )) ذكر شده و بيان وجه صحيح در معناى آن
- تشبيه و تمثيل انفاق خالص و انفاق تواءم با من و اذى
- كيفيت مالى كه بايد انفاق بشود
- ترس از فقر بر اثر انفاق اعمال طيب و دلپسند، وسوسه شيطانى است
- خود دارى از انفاق مال طيب باعث كفر به خدا، اتلاف نفوس ، هتك اعتراض ، رواج جنايت و فحشا است
- خلاصه گفتار در تذكراتى كه خداوند در آيه مورد بحث مى دهد
- معناى ((حكمت ))
- نكاتى در باره آيه (و من يوت الحكمه ...)
- چند نكته كه جمله ((و ما للظالمين من انصار)) بر آنها دلالت دارد
- ترك انفاق از گناهان كبيره است و چون حق الناس است كفاره و توبه پذير نيست
- آثار و نتايج انفاق علنى و مزيت و فضيلت انفاق پنهانى
- خداوند خاطر شريف پيامبر (ص ) را تسلى مى دهد
- مؤ منين تا آنجا كه مى توانند تظاهر به فقر نمى نمايند و دست سؤ ال دراز نمى كنند
- نكته التفات از همه مسلمين به شخص پيامبر (ص ) در آيه شريفه
- بحث روايتى (در ذيل آيات انفاق )
- خرج كردن براى زن و فرزند صدقه است و يكى از راههاى خداست
- هر عملى كه مورد رضايت خدا باشد و براى خدا انجام شود فى سبيل الله است و هر نفقه اى در راه خدا صدقه مى باشد
- رواياتى در ارتباط با نزول آيه (يا ايهاالذين آمنو انقو...)
- دو روايت در ارتباط با آيه (الشيطان يعدكم الفقر...)
- معناى حكمت و روايتى در بيان اهميت و منزلت عقل انسان
- بهتر است واجبات ، علنى ، و مستحبات ، پنهانى انجام گيرند
- رواياتى در مورد اينكه آيه : ((الذين ينفقون اموالهم ...)) در باره امير المؤ منين على (ع ) نازل شده است
- آيه شريفه در حق ابى بكر نازل شده است
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«274» الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ
كسانى كه اموال خود را در شب وروز، پنهان وآشكارا انفاق مى‌كنند، اجر وپاداش آنان نزد پروردگارشان است و نه ترسى براى آنهاست و نه غمگين مى‌شوند.
نکته ها
در تفاسير صافى، مجمع‌البيان، قرطبى و كبير فخررازى آمده كه اين آيه در شأن حضرت على عليه السلام نازل شده است. هنگامى كه آن حضرت فقط چهار درهم ذخيره داشت، يك درهم را در روز، يك درهم را در شب، سومين آنرا مخفيانه، و چهارمين درهم را آشكارا در راه خدا انفاق نمود.
البته وعده‌ى اين آيه، شامل همه كسانى مى‌شود كه اينگونه عمل كنند. چنين افرادى نه از فقر و تنگدستى بيم دارند، چون به وعده‌هاى خداوند ايمان داشته و به او توكّل مى‌كنند، و نه بخاطر انفاق، اندوهگين مى‌شوند، چون به رضايت الهى و آثار اخروى انفاق توجّه دارند.
شايد دليل آنكه «ليل» بر «نهار» ويا «سر» بر «علانية» مقدّم شده است، آن باشد كه انفاقهاى پنهانى در دل شب ارزش بيشترى دارد. «1»
اين آيه به منزله‌ى جمع‌بندى چهارده آيه گذشته است كه درباره انفاق بحث مى‌كرد.
موضوعى كه هيچ موردى در قرآن اينگونه مفصّل بحث نشده است. آثار انفاق بر كسى پوشيده نيست، از جمله: تعديل ثروت وكم شدن اختلافات طبقاتى، ايجاد محبّت، شكوفايى روح سخاوت و بالاتر از همه قرب به خداوند.
انفاق، علاوه بر انفاق مال و ثروت، شامل انفاقِ علم، آبرو و مقام نيز مى‌شود. كلمه‌ى انفاق، در لغت به معناى پر كردن گودال و در اصطلاح، به معناى پر كردن و بر طرف نمودن كمبودهاى مالى است.
يادآورى اين نكته لازم است كه توجّه اسلام به مسئله انفاق، به معناى گداپرورى و رواج
«1». تفسير مراغى.
جلد 1 - صفحه 435
تكدّى‌گرى نيست. زيرا در بسيارى از روايات، از كسانى كه بدون داشتن نياز، از ديگران درخواست كمك مى‌كنند، مذمّت شده واز سوى ديگر بهترين نوع انفاق، در اختيار قراردادن ابزار كار به جاى پول دادن، معرفى شده است.
پیام ها
1- داشتن روحيّه‌ى انفاق و سخاوت مهم است، نه يكى دو بار انفاق آنهم از روى ترحّم. «يُنْفِقُونَ» فعل مضارع بر استمرار دلالت دارد.
2- تعيين نشدن اجر الهى، نشانه‌ى گستردگى آن است. «أَجْرُهُمْ»
3- وعده‌هاى الهى، بهترين مشوّق انسان در كارهاى نيك است. «فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ»
4- آرامش و امنيّت، از بركات انفاق است. «لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (274)
الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ: آن كسانى كه انفاق مى‌كنند مالهاى خود را در راه خدا به مستحقان، بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ: به شب و روز، سِرًّا وَ عَلانِيَةً: در نهانى و آشكارا. غرض استغراق اوقات است به اعطاى صدقات. فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ: براى ايشان است اجر و مزد صدقات ايشان نزد پروردگارشان كه بهشت باقى و نعيم جاودانى است. به روايت صحيحه ثابت شده مراد قرب جوار الهى است كه فى مقعد صدق عند مليك مقتدر باشد. وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ: و ترسى نيست برايشان از فوت اجر و نقصان ثواب، وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ: و نه ايشان محزون و اندوهگين شوند از هيچ قسمتى.
تبصره: به اتفاق علماى خاصه و اكثر علماى عامه اين آيه شريفه در شأن حضرت على بن ابى طالب عليه السّلام نازل شده. اما خاصه مانند:
ابن بابويه، شيخ مفيد، شيخ طوسى، طبرسى، بحرينى، قمى و غير ايشان.
اما عامه: واحدى، ثعلبى، خوارزمى، سدى، كلبى، زمخشرى، طافى، قشيرى، ماوردى، ابن المغازلى، ابن ابى الحديد و غير ايشان روايت نموده‌اند از ابن عباس به يك مضمون كه حضرت امير المؤمنين على عليه السّلام از متاع دنيا بيش از چهار درهم نداشت. يك درهم را در شب انفاق نمود، يكى را در روز يكى را پنهانى و يكى آشكارا؛ پس آيه شريفه در باره آن حضرت نازل شد. «1»
«1» تفسير مجمع البيان، جلد اوّل صفحه 388- تفسير برهان، جلد اوّل، صفحه 257- تفسير صافى، جلد اوّل، صفحه 301.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 501
تتمه: شخص بصير پس از تأمل به ديده انصاف، هر آينه دريابد و حكم نمايد با وجود بودن چنين كسى كه نزول اين آيه و ساير آيات در شأن آن بزرگوار نازل شده، مقدم شدن ديگران در خلافت و امامت بعد از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تقديم مفضول بر فاضل، و آن عقلا و شرعا و عرفا قبيح خواهد بود.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ (274)
ترجمه
آنانكه انفاق ميكنند مالهاى خودشان را در شب و روز پنهان و آشكار پس مر آنها را است مزدشان نزد پروردگارشان و نه بيمى بر ايشان است و نه ايشان اندوهناك ميشوند..
تفسير
در مجمع و جوامع از ابن عباس نقل فرموده كه اين آيه در شأن امير- المؤمنين (ع) نازل شده است كه چهار درهم داشت يكى را در شب انفاق نمود و يكى را در روز و يكى را در سرّ و يكى را آشكار و فرموده اين روايت از حضرت باقر و حضرت صادق عليهما السلام هم نقل شده است و عياشى اين روايت را از ابو اسحق نقل نموده بعلاوه آنكه چون اين خبر به پيغمبر (ص) رسيد از امير المؤمنين (ع) سبب را سؤال نمود جواب عرض كرد براى انجاز وعده خدا و در كافى و عياشى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه اين آيه راجع بزكوة نيست و بنظر حقير تصريح باين چهار قسم براى آنستكه معلوم شود حسن انفاق در هر حال تا اگر كسى خيال انفاق در روز داشته باشد بشب نيندازد و اگر شب عازم است بروز نيندازد و اگر علتى پيش آمد كرد نگويد بهتر آنستكه در خفيه دهم و همچنين بعكس خلاصه آنكه اين امر حسن ذاتى مطلق دارد و زمان و مكان و كميت و كيفيت را نبايد مانع از اصل عمل و تسريع در آن قرار داد و آنانكه متصف بصفت حسنه جود و كرمند اين ملاحظات را نمى‌كنند و امساك از عطا نمى نمايند و خوف از فقر ندارند ميدانند خدا آنها را درمانده نخواهد كرد و باضعاف مضاعف عوض ميدهد چون اطمينانشان بكرم خدا زياد است و قبح بخل در نظرش مجسم است و كرم بمقتضاى طبع از آنها بروز مينمايد لذا تفكر در نتيجه آن نميكنند تا خوف حاصل شود و از اين عمل چون ملايم با طبعشان است لذت ميبرند و خوشحال ميشوند و محزون نميگردند و خداوند هم به كرم خود با آنها معامله خواهد فرمود.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
الَّذِينَ يُنفِقُون‌َ أَموالَهُم بِاللَّيل‌ِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِيَةً فَلَهُم أَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم وَ لا خَوف‌ٌ عَلَيهِم وَ لا هُم يَحزَنُون‌َ (274)
اخبار زيادي از طرق خاصه و عامه که در برهان و غير آن نقل كرده‌اند که اينکه آيه شريفه در مدح امير المؤمنين علي عليه السّلام نازل شد که آن حضرت چهار درهم نقره داشت و بيش از اينکه نداشت يكي را شب انفاق فرمود و يكي روز، يكي سرّا يكي علانيه و اينکه آيه شريفه در مقام ترغيب و تحريص بر انفاق است که هر نحوي باشد شب باشد يا روز سرّي باشد يا علانية اجر آن نزد خداوند محفوظ است و فرداي قيامت نه خوف از عذاب دارند نه حزن از نرسيدن بثواب خداوند آنها را بمثوبات خود نائل ميفرمايد و از عذاب خود نجات ميدهد و ايمن ميگرداند با شرايط مذكوره در آيات سابقه.
برگزیده تفسیر نمونه
نکات آیه
۱ - انفاق کنندگان پنهان و آشکار در شب و روز (همه حال و همه وقت) بهره مندان از پاداشهاى ویژه الهى (الّذین ینفقون اموالهم ... فلهم اجرهم عند ربّهم)
۲ - ارجمندى و برترى انفاقهاى پنهانى و شبانه، بر انفاقهاى آشکار و در روز* (الّذین ینفقون ... سِراً و علانیّةً) چنانچه تقدم در ذکر دلالت بر تقدم در رتبه و فضیلت کند، انفاق از نظر وقت و حالت چهار قسم مى شود. چون از یک سو وقت (شب و روز) مقدّم بر حالت (پنهان و آشکار) شده و از سوى دیگر شب مقدّم بر روز و در حالت پنهانى مقدّم بر آشکار شده است، لذا این چهار قسم به ترتیب فضیلت عبارتند از: ۱ - شب و به صورت پنهانى ۲ - روز و به صورت پنهانى ۳ - شب به صورت آشکار ۴ - روز به صورت آشکار.
۳ - پاداش الهى اهل انفاق، نتیجه عمل خیر آنها (فلهم اجرهم عند ربّهم)
۴ - وعده الهى بر پاداش اهل انفاق، بر انگیزنده آدمى به آن (فلهم اجرهم عند ربّهم)
۵ - نقش وعده به پاداش و تضمین آن، در ترغیب به عمل خیر (فلهم اجرهم عند ربّهم)
۶ - منزلت والاى اهل انفاق، در پیشگاه خدا (اجرهم عند ربّهم)
۷ - آرامش درونى، دستاوردى از انفاق در راه خداوند (الّذین ینفقون ... و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون)
۸ - انفاق کنندگان در راه خداوند،ترس و اندوهى در رستاخیز نخواهند داشت. (و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون) بنابراینکه عدم «خوف» و «حزن» تنها مربوط به آخرت باشد.
۹ - انفاق کنندگان در راه خدا، نه ترسى (از آینده و نادارى) بر آنان مستولى خواهد گردید و نه اندوهى (از گذشته خویش و آنچه داده اند) دارند. (و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون) بنابراینکه نفى «خوف» و «حزن» مربوط به دنیا باشد: خوف نسبت به آینده و حزن نسبت به گذشته. یعنى خداند زندگى آنان را به گونه اى تأمین مى کند که بر داده هاى خویش محزون نباشند و هیچ ترسى از فقر و نادارى نسبت به آینده، احساس نکنند.
روایات و احادیث
۱۰ - تشویق مؤمنان از سوى خداوند، به انفاقهاى غیر واجب (الّذین ینفقون) امام صادق (ع) درباره آیه «الذین ینفقون ... » فرمود: لیس من الزّکوة[۷].
موضوعات مرتبط
- ارزشها: ۲
- اطمینان: عوامل اطمینان ۷
- اندوه: مبارزه با اندوه ۹
- انفاق: آثار فردى انفاق ۷، ۸، ۹ ; آداب انفاق ۱، ۲ ; انفاق پنهانى ۲ ; انفاق در راه خدا ۷، ۸، ۹ ; پاداش انفاق ۱، ۳، ۴ ; تشویق به انفاق ۱۰ ; فضیلت انفاق ۲
- انفاقگر: فضایل انفاقگر ۶
- انگیزش: عوامل انگیزش ۴، ۵
- پاداش: وعده پاداش ۵
- تربیت: روش تربیت ۵
- ترس: مبارزه با ترس ۹
- خدا: پاداش خدا ۱، ۳ ; وعده هاى خدا ۴
- علم: آثار علم ۴
- عمل: آثار عمل صالح ۳، ۷ ; زمینه عمل صالح ۵
- قیامت: اندوه در قیامت ۸ ; ترس در قیامت ۸
- مؤمنان: تشویق مؤمنان ۱۰
منابع
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ۱، ص ۱۱۱.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص ۱.۱.
- ↑ ابن بابويه بعد از سه واسطه از امام رضا|امام على بن موسى الرضا عليه‌السلام و ايشان از اجداد گرامى خود از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل فرمودند: كه اين آيه درباره امام مرتضى نازل گرديده است. چنان كه صاحب تفسير برهان متذكر شده است و نيز شيخ مفيد در كتاب اختصاص از رسول خدا نقل نمايد كه به امام على عليه‌السلام فرمود، چه عملى انجام داده اى كه درباره تو چهار موضوع نازل شده است؟ على گفت: پدر و مادرم فداى تو باد چهار درهم داشتم يك درهم آن را در شب و يك درهم ديگر را در روز و نيز يك درهم را در پنهانى و يك درهم ديگر را در آشكار صدقه دادم. سپس پيامبر فرمود: اين آيه درباره تو نازل گرديده است.
- ↑ صاحبان كشف الاسرار از عامه و روض الجنان از خاصه نزول اين آيه را درباره امام على مرتضى علیه‌السلام گفته اند: و صاحب كشف الاسرار افزوده كه بعضى گويند درباره امام مرتضى و عبدالرحمن بن عوف نازل گرديده كه امام اموال خود را طبق توصيه پيامبر به اصحاب صفه پنهانى مى بخشيد و عبدالرحمن آشكارا انفاق مي‌نمود.
- ↑ در تفسير ابن المنذر از عامه از سعيد بن مسيب نقل شده كه اين آيه درباره عبدالرحمن بن عوف و عثمان بن عفان نازل شده كه اموال خود را به جيش العسرة بخشيده بودند.
- ↑ موفق بن احمد از عامه در كتاب مناقب از عبدالوهاب بن مجاهد او از پدرش و نيز ابن المغازلى يكى ديگر از علماء عامه از ابن عباس و همچنين در تفسير ثعلبى كه از مفسرين عامه است. موضوع نزول اين آيه درباره امام على مرتضى عليه‌السلام با بخشيدن چهار درهم پنهانى و آشكارا در اوقات شب و روز روايت و نقل گرديده است و نيز ابن شهر آشوب در كتاب مناقب از ابن عباس و سدى و مجاهد و كلبى و ابوصالح و نيز مفسرين خاصه و عامه ديگرى مانند واحدى و طبرسى و ماوردى و قشيرى و ابوحمزه ثمالى و عبدالله بن حسين و على بن حرب طائى و نقاس و فتال و نيز نظيرى در كتاب خصائص موضوع نزول اين آيه را درباره امام مرتضى عليه‌السلام نقل و روايت كرده اند.
- ↑ کافى، ج ۳، ص ۴۹۹، ح ۹ ; نورالثقلین، ج ۱، ص ۲۹۰- ، ح ۱۱۵۴.
