الدخان ٤

فِيهَا يُفْرَقُ‌ کُلُ‌ أَمْرٍ حَکِيمٍ‌

ترجمه

در آن شب هر امری بر اساس حکمت (الهی) تدبیر و جدا می‌گردد.

در آن [شب‌] هر كار حكيمانه‌اى از هم جدا و تدبير مى‌گردد

در آن [شب‌] هر [گونه‌] كارى [به نحوى‌] استوار فيصله مى‌يابد.

در آن شب هر امر استواری (با حکمت و تدبیر نظام احسن) معیّن و ممتاز می‌گردد.

در آن شب هر کار استواری [به اراده خدا] فیصله می یابد.

در آن شب هر فرمانى بر حسب حكمت صادر مى‌شود،

در آن [شب‌] هر کار استواری فیصله یابد

در آن شب هر كار استوارى جدا كرده و بازنموده شود- از اجمال به تفصيل درمى‌آيد-،

در این شب مبارک، هرگونه کار حکیمانه‌ای (که انسان را به حقیقت آشنا و به سعادت برساند، و او را از باطل و شقاوت دور گرداند، از سوی خدا) بیان و مقرّر گشته است.

در آن (شب) هر امر فشرده‌ای، جدا (و از هم باز) می‌شود.

در آن جدا گردد هر کاری استوار

الدخان ٣	آیه ٤	الدخان ٥
سوره : سوره الدخان نزول : ٤ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٥ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«یُفْرَقُ»: تفصیل و تبیین گشته است. بیان شده است. فعل (یُفْرَقُ) مضارع و در اینجا در معنی ماضی است؛ در زبان عربی و در قرآن چنین استعمالی فراوان است. برای مثال مراجعه شود به افعال (یَقُولَ) در بقره / (تَمْشی) در طه / ، (تَقْتُلُونَ وَ تَأْسِرُونَ) در احزاب / ، (یَری) در نجم / ، (تُجَادِلُکَ) در مجادله / و (تَنَزَّلُ) در قدر / ... (نگا: المصحف المیسّر، تفسیر القرآن الکریم. شیح محمّدعبده، جزء عم، سوره قدر). «أَمْرٍ»: کار و بار دین و احکام آن که در (بقره / بدان اشاره رفته است. فرمان. «حَکِیمٍ»: حکیمانه. پرحکمت. صفت (أَمْرٍ) است و برای تأکید وصف است نه تخصیص. همان گونه که گفته می‌شود: عسل شیرین، مشک خوشبو.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

تَنَزَّلُ‌ الْمَلاَئِکَةُ وَ الرُّوحُ‌... (۲)

يَمْحُو اللَّهُ‌ مَا يَشَاءُ وَ يُثْبِتُ‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱ - ۸، سوره دخان
• غرض و محتواى كلى سوره مباركه دخان
• مقصود از نزول كتاب در ((شبى مبارك ))
• بيان عدم منافات بين انزال (نزول دفعى ) قرآن وتنزيل (نزول تدريجى ) آن
• لازمه دوبار نازل شدن قرآن و گفتار بعضى مفسرين در اين خصوص
• مراد از جدا شدن هر امر حكيم در شب قدر (فيها يفرقكل امر حكيم )
• گفتار بعضى از مفسرين درباره ((فيها يفرقكل امرحكم ))
• (رواياتى درباره شب قدر و تقدير امور در آن )

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ «4»

در آن (شب مبارك) هر امر مهمى بر طبق حكمت الهى تفصيل و تبيين مى‌شود.

پیام ها

1- شب قدر در هر سال تكرار مى‌شود. «يُفْرَقُ» (فعل مضارع، نشانه استمرار است)

2- مقدّرات شب قدر نسبت به مسائل كليدى و اساسى است. «كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ» يعنى هر كار استوار و ريشه‌اى.

3- شب قدر، شب سرنوشت است. «فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ «4»

فِيها يُفْرَقُ‌: در آن بيان كرده و فيصل داده شود، كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ‌: هر امرى كه حكم كرده شده است در تمام سال، ارزاق و جميع منافع و مضار بندگان در دنيا مانند پستى و بلندى و سخط و رضا و قبول و رد و وصال و فراق و شقاوت و سعادت و رجا و يأس و تعيين اعمار و آجال و غير آن از ساير احوال بر وجهى كه قابل زياده و نقصان نباشد در هيچ حال.

---

«1» تفسير مجمع البيان، ج 5، ص 61، چاپ كتابخانه آية اللّه العظمى المرعشى النجفى.

«2» تفسير نور الثّقلين، ج 4، ص 620، چاپ دار الكتب العلميه قم به نقل از تفسير على بن ابراهيم.

جلد 12 - صفحه 11

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ «2» إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ «3» فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ «4» أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ «5» رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «6»

رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ «7» لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيِي وَ يُمِيتُ رَبُّكُمْ وَ رَبُّ آبائِكُمُ الْأَوَّلِينَ «8» بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ «9» فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ «10» يَغْشَى النَّاسَ هذا عَذابٌ أَلِيمٌ «11»

ترجمه‌

سوگند بكتاب واضح روشن‌

همانا ما فرستاديم آنرا در شب با بركت و خيرى همانا ما بوديم بيم دهندگان‌

در آن تقدير شود هر كار درستى‌

بفرمانى از نزد ما همانا ما بوديم فرستندگان‌

براى بخشش از پروردگار تو همانا او است آن شنواى دانا

پروردگار آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است اگر هستيد يقين كنندگان نيست‌

معبودى جز او زنده ميكند و ميميراند پروردگار شما و پروردگار پدران شما كه پيشينيانند

ولى آنها در شك ببازى مشغول ميباشند

پس انتظار كش روزى را كه مى‌آورد آسمان دود آشكارى را

كه فرا ميگيرد مردمان را اينست عذاب دردناك.

تفسير

خداوند متعال بعد از افتتاح سوره بلفظ حم كه بيان آن در سور سابقه شد قسم ياد فرموده بقرآن كه نوشته آشكار خدا و بيان كننده معارف حقّه حقيقيّه است كه ما نازل نموديم آنرا در شب با خير و بركتى كه آن شب قدر است يكجا در بيت المعمور كه مسجد ملائكه است در آسمان و بتدريج در ظرف مدّت بيست سال بر پيغمبر خود محمّد بن عبد اللّه صلّى اللّه عليه و اله و سلّم چون بناى ما بر اين بوده كه ميترسانديم بندگان خود را از اموريكه بايد از آن اجتناب نمايند از فعل‌

---

جلد 4 صفحه 621

حرام و ترك واجب و در آن شب خداوند تقدير ميفرمايد هر امرى را از خير و شرّ و خوب و بد و هر چه واقع شود در مدّت يك سال و از براى او است تغيير و تبديل و تقديم و تأخير در اجلها و روزيها و بلاها و مرضها و عوارض ديگر و زياد ميكند و كم مينمايد بر حسب مشيّت و اراده خود هر چه را بخواهد و بتوسط ولىّ زمان در خارج تحقّق مى‌يابد چنانچه از روايت مجمع از صادقين عليهما السّلام و روايت قمّى ره از آن دو و از امام كاظم عليه السّلام استفاده ميشود و در روايت كافى از امام باقر عليه السّلام امر حكيم كه در شب قدر نازل ميشود بيك حكم محكم كه اختلاف در آن بهيچ وجه روى ندهد تفسير شده و خدا ميفرمايد مقدّر ميشود هر امر محكمى در حاليكه امرى است از نزد ما چون بناى ما بر ارسال رسل و انزال كتب بوده و هست براى بخشش و بخشايش از جانب پروردگار بر بندگان و خداوند او است كه تمام ادعيه و اقوال مردم را ميشنود و بتمام حوائج و اعمال آنها دانا و خبير است او خالق و مربّى و نگهدار آسمانها و زمين و تمام موجودات ما بين آنها است و اگر مردم اهل تحصيل معرفت و يقين باشند باين تصديق نائل خواهند شد و كلمه رب در ربّ السّموات يا بدل است از رب در ربّك يا خبر است از مبتداء محذوف كه هو باشد و لذا برفع نيز قرائت شده و آن احسن است و معبود بحق منحصر در خدا است كه هميشه مى‌بينيد در كار است زنده ميكند و ميميراند چنانچه پيشينيان و پدران شما را بوجود آورد و ميراند و شما را پديد آورد و ميميراند ولى افسوس كه مردم نادان در شك و ترديد بسر ميبرند و در مقام تحصيل علم و معرفت نيستند و سرگرم بدنياى دو روزه و لهو و لعب كودكانه آن شده‌اند و از آخرت و عاقبت امرشان بى‌خبرند پس منتظر باش و بگو منتظر باشند روزى را كه در آسمان دودى آشكار گردد كه بين مشرق و مغرب را پر كند و چهل شبانه روز بماند و از آن دود مؤمن حالتى مانند زكام پيدا كند و كافر مانند مست گردد و دود از راه بينى و گوش و نشيمنش بيرون آيد و اين اوّلين علامت از علائم قيامت است كه در حديث نبوى ذكر شده و قريب به اين معنى را از امير المؤمنين عليه السّلام در جوامع نقل نموده و قمّى ره نقل فرموده اين وقتى است كه بيرون آيند از قبرها در رجعت فرو گيرد آنها را تاريكى پس گويند اين عذابى است دردناك و فرق در لغت حكم كردن و جدا

---

جلد 4 صفحه 622

نمودن است و اينجا تقدير و تفصيل اراده شده.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فِيها يُفرَق‌ُ كُل‌ُّ أَمرٍ حَكِيم‌ٍ «4»

‌در‌ ‌آن‌ ليله مباركه‌ و ليلة القدر خداوند جدا مي‌فرمايد تمام‌ اموري‌ ‌که‌ ‌در‌ سال‌ ‌براي‌ ‌هر‌ يك‌ تقدير فرموده‌ موافق‌ حكمت‌ و مصلحت‌. ‌اينکه‌ آيه شريفه‌ صريح‌ ‌ يا ‌ كالصريح‌ ‌است‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌که‌ ‌در‌ شب‌ قدر و ليله مباركه‌ تقدير امور ميشود ‌که‌ ‌در‌ سال‌ ‌بر‌ ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ بندگان‌ آنچه‌ مقرر فرموده‌ واقع‌ ميشود ‌از‌ موت‌ و حياة، صحت‌ و مرض‌، غنا و فقر، نعمت‌ و بلا، عزت‌ و ذلت‌ ‌که‌ معناي‌ فِيها يُفرَق‌ُ كُل‌ُّ أَمرٍ حَكِيم‌ٍ ‌است‌ و تعبير. بحكيم‌ ‌براي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ تمام‌ وفق‌ حكمت‌ و مصلحت‌ ‌است‌، و معناي‌ قدر همان‌ تقدير امور ‌است‌ نه‌ تقدير بمعناي‌ تضييق‌ ‌باشد‌ ‌که‌ ميفرمايد: وَ مَن‌ قُدِرَ عَلَيه‌ِ رِزقُه‌ُ فَليُنفِق‌ مِمّا آتاه‌ُ اللّه‌ُ طلاق‌ آيه 7، و نه‌ بمعني‌ قدر و منزلت‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 4)- این آیه توصیف و توضیحی است برای شب قدر، می‌گوید: شب قدر شبی است که «در آن هر امری از امور بر طبق حکمت الهیه تفصیل و تبیین می‌شود» (فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ). این بیان هماهنگ با روایات بسیاری است که می‌گوید: در شب قدر مقدرات یک سال همه انسانها تعیین می‌گردد، و ارزاق، و سر آمد عمرها، و امور دیگر، در آن شب تفریق و تبیین می‌شود.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- شب قدر، شب تقدیر، تدبّر و تثبیت امور هستى (فیها یفرق کلّ أمر حکیم) واژه «یفرق» ممکن است ناظر به معناى حل و تثبیت امور باشد.

۲- شب قدر، شب ترسیم تفصیلى امور مجمل و حقایق بسیط (فیها یفرق کلّ أمر حکیم) برداشت یاد شده بنابراین که نکته است که از واژه «یفرق»، معناى تجزیه و تفصیل اراده شده باشد; زیرا امور این جهان داراى دو مرحله است: مرحله اجمال و ابهام که از آن تعبیر به «حکیم» شده و مرحله تفصیل و بسط که از آن تعبیر به «یفرق» شده است.

۳- برنامه ها و تقدیرهاى الهى در شب قدر، متوجه امور مهم و زیربنایى (فیها یفرق کلّ أمر حکیم) برداشت بالا بدان احتمال که مراد از «حکیم»، امور مهم و زیربنایى باشد; بویژه با توجه به ماده حکمت که به معناى استحکام و استوارى آمده است.

۴- پایدارى و خلل ناپذیرى امور، پس از تقدیر در شب قدر * (فیها یفرق کلّ أمر حکیم) مراد از «أمر حکیم»، ممکن است امور مستحکمى باشد که در نتیجه تفریق و تقدیر، تحقق آن حتمى شده و بى چون و چرا صورت خواهد گرفت.

۵- تقدیر امور هستى در شب قدر، نمودى از برکات سرشار الهى در این شب (إنّا أنزلنه فى لیلة مبرکة ... فیها یفرق کلّ أمر حکیم)

۶- شب قدر، شب سرنوشت (فیها یفرق کلّ أمر حکیم) با این که در معناى آیه شریفه، احتمال هاى مختلفى رخ مى نماید; اما پیام مشترک همه آنها مطلب یاد شده است. به علاوه که ارتباط این آیه با وصف «مبارکة» در آیه قبل، مؤید آن است.

۷- قرآن، بیانگر و در بر دارنده همه مسائل مهم * (و الکتب المبین . إنّا أنزلنه فى لیلة مبرکة ... فیها یفرق کلّ أمر حکیم) خداوند، از سویى قرآن را کتابى روشن و روشنگر و از سویى دیگر نزول آن را در شبى مبارک - که تقدیر امور هستى در آن صورت مى پذیرد - معرفى مى نماید. تقارن دو امر یاد شده، این احتمال را تقویت مى کند که مقدرات کلى الهى در هستى، در قرآن موجود و بیان شده است.

۸- نزول قرآن در شب قدر، خود نمودى از تقدیر امور مهم در آن شب (إنّا أنزلنه فى لیلة مبرکة ... فیها یفرق کلّ أمر حکیم) تطبیق کلى «فیها یفرق کلّ أمر حکیم» بر «إنّا أنزلناه فى لیلة مبارکة»، بیانگر مطلب یاد شده است.

روایات و احادیث

۹- «عن أبى عبداللّه(ع): ... إذا کانت لیلة ثلاث و عشرین (من رمضان) «فیها یفرق کلّ أمر حکیم»...; از امام صادق(ع) روایت شده است: ...هرگاه شب بیست سوم رمضان فرا رسد، هر کار با حکمتى فیصله مى یابد»... .

موضوعات مرتبط

• آفرینش: وقت تقدیر آفرینش ۱
• سرنوشت: وقت تعیین سرنوشت ۶
• شب قدر: اهمیت شب قدر ۳، ۶، ۸; تقدیر در شب قدر ۱، ۳، ۴، ۵، ۸; نشانه هاى برکت شب قدر ۵; وقت شب قدر ۹; ویژگیهاى شب قدر ۱، ۲
• قرآن: جامعیت قرآن ۷; نزول قرآن در شب قدر ۸; ویژگیهاى قرآن ۷
• ماه رمضان: شب بیستوسوم ماه رمضان ۹
• مقدرات: حتمیت مقدرات ۴