المائدة ٤٩

وَ أَنِ‌ احْکُمْ‌ بَيْنَهُمْ‌ بِمَا أَنْزَلَ‌ اللَّهُ‌ وَ لاَ تَتَّبِعْ‌ أَهْوَاءَهُمْ‌ وَ احْذَرْهُمْ‌ أَنْ‌ يَفْتِنُوکَ‌ عَنْ‌ بَعْضِ‌ مَا أَنْزَلَ‌ اللَّهُ‌ إِلَيْکَ‌ فَإِنْ‌ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ‌ أَنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ‌ أَنْ‌ يُصِيبَهُمْ‌ بِبَعْضِ‌ ذُنُوبِهِمْ‌ وَ إِنَ‌ کَثِيراً مِنَ‌ النَّاسِ‌ لَفَاسِقُونَ‌

ترجمه

و در میان آنها [= اهل کتاب‌]، طبق آنچه خداوند نازل کرده، داوری کن! و از هوسهای آنان پیروی مکن! و از آنها برحذر باش، مبادا تو را از بعض احکامی که خدا بر تو نازل کرده، منحرف سازند! و اگر آنها (از حکم و داوری تو)، روی گردانند، بدان که خداوند می‌خواهد آنان را بخاطر پاره‌ای از گناهانشان مجازات کند؛ و بسیاری از مردم فاسقند.

و ميان آنها مطابق آنچه خدا نازل كرده حكم كن و از هوس‌هايشان پيروى مكن، و از ايشان برحذر باش كه مبادا تو را از برخى چيزها كه خدا بر تو نازل كرده است غافل سازند. پس اگر پشت كردند، بدان كه خدا مى‌خواهد سزاى پاره‌اى از گناهانشان را به آنها برساند، و به ر

و ميان آنان به موجب آنچه خدا نازل كرده، داورى كن و از هواهايشان پيروى مكن و از آنان برحذر باش؛ مبادا تو را در بخشى از آنچه خدا بر تو نازل كرده به فتنه دراندازند. پس اگر پشت كردند، بدان كه خدا مى‌خواهد آنان را فقط به [سزاى‌] پاره‌اى از گناهانشان برساند، و در حقيقت بسيارى از مردم نافرمانند.

و (تو ای پیغمبر) به آنچه خدا فرستاده میان آنان حکم کن و پیرو خواهش‌های ایشان مباش، و بیندیش که مبادا تو را فریب دهند و در بعض احکام که خدا به تو فرستاده تقاضای تغییر کنند. پس اگر از حکم خدا روی گردانیدند (باک مدار) بدان که خدا می‌خواهد آنها را به عقوبت بعض گناهانشان گرفتار سازد، و همانا بسیاری از مردم فاسق و بدکارند.

و میان آنان بر طبق آنچه خدا نازل کرده است داوری کن، و از هواهای نفسانی آنان پیروی مکن، و از آنان برحذر باش که مبادا تو را از بخشی از آنچه خدا به سویت نازل کرده است، منحرف کنند. پس اگر [ازداوری حکیمانه ات] روی گردانند، بدان که خدا می خواهد آنان را به سبب پاره ای از گناهانشان مجازات کند؛ و مسلماً بسیاری از مردم فاسق اند.

ميانشان بر وفق آنچه خدا نازل كرده است حكم كن و از خواهشهاشان پيروى مكن و از ايشان بپرهيز كه مبادا بفريبندت تا از بعضى از چيزهايى كه خدا بر تو نازل كرده است سرباز زنى. و اگر رويگردان شدند بدان كه خدا مى‌خواهد آنان را به پاداش برخى گناهانشان عقوبت كند، و هر آينه بسيارى از مردم نافرمانند.

و در میان آنان بر وفق آنچه خداوند نازل کرده است، داوری کن و از هوی و هوس آنان پیروی مکن و از آنان بر حذر باش، مبادا که تو را از بعضی از آنچه خداوند بر تو نازل کرده است غافل کنند، و اگر رویگردان شدند بدان که خداوند می‌خواهد که آنان را به کیفر بعضی از گناهانشان دچار کند و بسیاری از مردم نافرمانند

و [وحى كرديم به‌] اينكه ميان آنان بدانچه خدا فروفرستاده حكم كن و از هوسها و آرزوهاشان پيروى مكن و از آنان بپرهيز كه مبادا تو را در باره برخى از آنچه خدا به تو فروفرستاده فريب دهند و از آن بگردانند. پس اگر پشت كردند، بدان كه خدا مى‌خواهد به آنان به [سزاى‌] برخى از گناهانشان عقوبت رساند، و براستى بسيارى از مردم بدكاران نافرمانند.

و (به تو ای پیغمبر فرمان می‌دهیم به این که) در میان آنان طبق چیزی حکم کن که خدا بر تو نازل کرده است، و از امیال و آرزوهای ایشان پیروی مکن، و از آنان برحذر باش که (با کذب و حق‌پوشی و خیانت و غرض‌ورزی) تو را از برخی چیزهائی که خدا بر تو نازل کرده است به دور و منحرف نکنند (و احکامی را پایمال هوی و هوس باطل خود نسازند). پس اگر (از حکم خدا رویگردان شدند و به قانون خدا) پشت کردند، بدان که خدا می‌خواهد به سبب پاره‌ای از گناهانشان ایشان را دچار بلا و مصیبت سازد (و به عذاب دنیوی، پیش از عذاب اخروی گرفتار کند). بیگمان بسیاری از مردم (از احکام شریعت) سرپیچی و تمرّد می‌کنند (و از حدود قوانین الهی تخطّی می‌نمایند).

و (دیگر) اینکه میان اینان به (موجب) آنچه خدا نازل کرده داوری کن و از هواهای‌شان پیروی مکن و از آنان برحذر باش، مبادا تو را در بخشی از آنچه خدا بر تو نازل کرده به فتنه در اندازند. پس اگر پشت کردند، بدان که خدا می‌خواهد فقط با پاره‌ای از گناهان‌شان گزندی بدیشان رساند. و بی‌گمان بسیاری از مردمان بسی نافرمان‌اند.

و آنکه حکم کن میان ایشان بدانچه فرستاد خدا و پیروی منما هوسهای ایشان را و بترس از ایشان که نبادا بفریبندت از پاره آنچه خدا فرستاده است به سوی تو پس اگر پشت کردند بدانکه می‌خواهد خدا آنکه بگیرد ایشان را به پاره‌ای از گناهانشان و همانا بسیاری از مردمند نافرمانان‌

المائدة ٤٨	آیه ٤٩	المائدة ٥٠
سوره : سوره المائدة نزول : ١٠ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣٧ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«أَن یَفْتِنُوکَ عَنْ ...»: تو را به دور دارند از. تو را منحرف نمایند از. «أَن یُصِیبَهُمْ»: این که آنان را دچار عذاب و بلا سازد.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ إِنْ‌ تُطِعْ‌ أَکْثَرَ مَنْ‌ فِي‌... (۲)

سَمَّاعُونَ‌ لِلْکَذِبِ‌ أَکَّالُونَ‌... (۵) وَ مَا أَکْثَرُ النَّاسِ‌ وَ لَوْ... (۲) ثُمَ‌ کَانَ‌ عَاقِبَةَ الَّذِينَ‌... (۰)

نزول

محل نزول:

این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.

شأن نزول آیات ۴۹ و ۵.:

ابن اسحق از ابن عباس روايت كند كه كعب بن اسيد و عبدالله بن صوريا و شاس بن قيس كه از سران يهود بودند، گفتند: نزد محمد برويم شايد بتوانيم او را فريب بدهيم لذا نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم آمدند و گفتند: يا محمد تو خودت مي‌دانى كه ما از اشراف و دانشمندان يهود مى باشيم ما اگر بخواهيم از تو پيروى كنيم به خاطر ما تمام يهوديان از تو پيروى خواهند نمود و از اين حيث مخالفتى نخواهند كرد ولى بين ما و بعضى از طوائف ما خصومت و دشمنى است.

مي‌خواهيم تو را براى خود حكم قرار بدهيم به شرط اين كه به نفع ما و بر ضرر آن‌ها قضاوت بنمائى، اگر چنين كارى را براى ما انجام بدهى به تو ایمان آورده و پيروى مي‌نمائيم، پيامبر از اين كار امتناع فرمود و اين دو آيه به همين مناسبت نازل گرديد.

تفسیر

---

• تفسیر آیات

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ أَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ وَ احْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ ما أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّما يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَ إِنَّ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ لَفاسِقُونَ «49»

و اينكه ميان آنان طبق آنچه خداوند نازل كرده حكم كن، و از هوسهاى آنان پيروى مكن، و بر حذر باش از اين كه تو را از برخى از آنچه خداوند بر تو نازل كرده منحرف سازند. پس اگر آنان (از حكم و داورى تو) روى‌گرداندند، پس بدان كه خداوند مى‌خواهد آنان را به خاطر پاره‌اى از گناهانشان مجازات كند، بى شك بسيارى از مردم فاسقند.

نکته ها

مراد از فتنه در «يَفْتِنُوكَ»، توطئه‌چينى براى انحراف پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله است.

در شأن نزول آيه گفته‌اند: جمعى از دانشمندان يهود، به رسول خدا صلى الله عليه و آله گفتند: اگر در فلان مسأله‌ى اختلافى ميان ما و ديگران، به نفع ما داورى كنى، ما ايمان مى‌آوريم و در پى ما همه‌ى يهود نيز ايمان خواهند آورد. اين آيه نازل شد و پيامبر را از اين توطئه آگاه ساخت.

پیام ها

1- داورى و قضاوت از شئون پيامبرى است. «وَ أَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ»

2- اساس قضاوت و حكومت، قانون خداست. «وَ أَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ»

3- پيامبر اسلام علاوه بر مسلمانان، بر يهود ونصارى نيز ولايت دارد. وَ أَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ‌ ...

جلد 2 - صفحه 309

4- در مسائل مهم وحياتى، تكرار تذكّر ضرورى است. (تنها به حكم خدا داورى كن واز هوس‌هاى مردم پيروى مكن» در اين آيه وآيه قبل تكرار شده است)

5- توجّه به خواسته‌هاى نفسانى مردم يكى از خطرهاى بزرگ براى قاضى و حاكم است. «وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ»

6- هشدارهاى الهى، عامل مصونيّت و عصمت انبياست. «وَ احْذَرْهُمْ»

7- مراقب نفوذ فرهنگى دشمنان باشيم. «وَ احْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ»

8- وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله بايد از توطئه‌هاى كفّار در بيم باشد، تكليف ديگران روشن است. «وَ احْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ»

9- حتّى دست‌برداشتن از بعضى احكام الهى نشانه‌ى پيروى از هوسهاى مردم است. أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ‌ ...

10- مخالفان هم بعضى از دستورهاى الهى را مى‌پسندند. خطر اعراض و تحريف در بعضى احكام وجود دارد. «عَنْ بَعْضِ ما أَنْزَلَ اللَّهُ»

11- بايد طبق وحى داورى كنيم، گرچه احتمال اعراض بعضى از مردم را بدهيم.

وَ أَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ‌ ... فَإِنْ تَوَلَّوْا

12- هدف وسيله را توجيه نمى‌كند. نبايد به خاطر مسلمان شدن گروهى، از داورى و قضاوت ناروا كمك گرفت. (با توجّه به شأن نزول)

13- هشدارهاى تندى همچون: لا تَتَّبِعْ‌، احْذَرْهُمْ‌، يَفْتِنُوكَ‌ ... نشانه‌ى صداقت پيامبر صلى الله عليه و آله در ابلاغ وحى الهى است و گرنه كسى به خودش اين همه تند خطاب نمى‌كند.

14- روى‌گردانى از داورى پيامبر، عامل سقوط و سبب عذاب الهى است. «أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ»

15- ريشه‌ى اعراض كافران فسق است، وگرنه در آيين الهى نقصى نيست. فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ‌ ... لَفاسِقُونَ‌

تفسير نور(10جلدى)، ج‌2، ص: 310

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ أَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ وَ احْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ ما أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّما يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَ إِنَّ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ لَفاسِقُونَ (49)

شأن نزول- بعضى احبار يهود با هم از روى مكر و خدعه و تزوير، تدبير

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 103

كردند كه بيائيد نزد محمّد صلى اللّه عليه و آله رويم و بگوئيم تو دانسته‌اى كه ما از اشراف و دانايان قوم هستيم. چون ما متابعت تو كنيم افاضل و اراذل يهود در تصديق ما به تو اقتدا نمايند. اكنون ميان ما و قومى در دماء و اموال و غيره خصومتها است و تو را حكم مى‌سازيم، اگر موافق ميل ما قضاوت كنى، رسالت تو را مسلم داريم، حق تعالى، رسول خود را از قبول التماس ايشان منع، و مى‌فرمايد: «1» وَ أَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ‌: و امر فرموديم اينكه حكم كنى ميان ايشان به آنچه خداوند تعالى نازل فرموده. در مجمع‌ «2»- تكرير حكم به دو وجه است:

1- مروى از حضرت باقر عليه السّلام: دو حكم بود كه امر شد به آن جمعا:

يكى تحاكم در زناى محصن، و ديگر تحاكم در قتل كه بين آنها واقع شد. 2- آنكه امر اول مطلق، و ثانى دال است بر آنكه آن حكم منزل است. وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ‌: و پيروى مكن آرزوهاى ايشان را. وَ احْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ‌: و حذر كن از ايشان از آنكه تو را گمراه كنند. عَنْ بَعْضِ ما أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ‌: از بعض آنچه خداوند نازل نموده به سوى تو، به اين وجه كه از روى مكر، تو را وعده دهند كه ايمان خواهيم آورد و تو به طمع اسلام ايشان، مساهله كنى از بعض آنچه حق تعالى نازل فرموده. حاصل آنكه بترس از ايشان به جهت آنكه مبادا تو را در فتنه اندازند.

تبصره- آيه شريفه دليل است بر وجوب مجانبت از اهل بدع و ضلال و اهواى باطله و ترك مخالطه با آنها. و خطاب اگرچه به آن حضرت است، لكن مراد امت مى‌باشند، زيرا وجود مبارك نبوى صلى اللّه عليه و آله كامل الاخلاق و منزه از تمام صفات قبيحه بوده و به هيچ وجه خطا و خطل از آن حضرت صادر نشده. نظر به آنكه: مالك الرقاب، امر را به مقرب درگاه خود فرمايد، و رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله مقرب بارگاه سبحانى است، لذا خطاب متوجه‌

---

«1» مجمع البيان ج 2 ص 205.

«2» مجمع البيان ج 2 ص 204.

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 104

حضرت شده براى تحذير و تهديد امت، كه مبادا به طمع هدايت، با اهل بدعت و ضلالت مجالست و مصاحبت نمايند. فَإِنْ تَوَلَّوْا: پس اگر اعراض كنند از حكم منزل‌ فَاعْلَمْ أَنَّما يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ‌: پس بدان اينست و جز اين نيست كه اراده فرموده و مى‌خواهد خدا اينكه برساند بديشان عقوبات برخى از گناهان ايشان را در دنيا كه آن عقوبت و گناه تولى است از حكم خدا، و ذكر بعضى گناهان تنبيه است بر آنكه ايشان را گناه بسيار، و اين ذنب با وجود عظم آن، يكى از آن ذنوب است، و معدود از جمله آن و در اين دلالت است بر تعظيم. وَ إِنَّ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ لَفاسِقُونَ‌: و بدرستى كه بسيارى از يهود فاسقانند، يعنى خارج شوندگان از حدود الهى به جهت توغل آنها در كفر. ذكر اينكلام براى تسليه خاطر حضرت رسالت صلى اللّه عليه و آله است از امتناع قوم و عدم اقرار به نبوت او، يعنى اى پيغمبر صلى اللّه عليه و آله غبار ملال به خاطر خود مرسان، كه اهل فسق اكثر از اهل ايمانند، و منكران توحيد و نبوت زياده از موحدان و مصدقانند. و چون در هر عصرى از اعصار چنين بوده و اين مخصوص عصر تو نيست، پس بر آن، غصه و غم و همّى به ضمير منير مرسان.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ أَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ وَ احْذَرْهُمْ أَنْ يَفْتِنُوكَ عَنْ بَعْضِ ما أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمْ أَنَّما يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُصِيبَهُمْ بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَ إِنَّ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ لَفاسِقُونَ (49)

ترجمه‌

و آنكه حكم كن ميان آنها بآنچه فرستاد خدا و پيروى مكن خواهشهاى آنها را و حذر كن از ايشان كه منصرف ننمايند تو را از بعض آنچه فرستاد خدا بسوى تو پس اگر رو گردانند پس بدان جز اين نيست كه ميخواهد خدا آنكه برساند ايشانرا ببرخى گناهانشان و همانا بسيارى از مردمان هر آينه متمردانند.

تفسير

خداوند نازل فرمود كتاب را و آنكه حكم فرمايد پيغمبر اكرم (ص) بين اهل كتاب بر طبق آن بنابر اين آيه عطف است بر كتاب در آيه سابقه و ممكن است مستقل باشد يعنى امر آنستكه حكم نمائى بآنچه فرستاده است خدا و در مجمع از حضرت باقر (ع) نقل نموده كه جهت تكرار ايجاب حكم بما انزل اللّه آنستكه اوّلا اهل كتاب‌

---

جلد 2 صفحه 223

براى حكم زناء محصنه بداورى نزد پيغمبر (ص) آمدند ثانيا براى حكم قتل و در هر دو مورد آنحضرت حكم فرمود پس هر حكمى راجع بموضوعى است حقير عرض مى‌كنم صرف تعدد مورد كافى براى تكرار حكم نيست شايد مقصود امام (ع) آن بوده كه در واقعه اول فقط خواهش نفسانى و توقع آنها آن بوده كه پيغمبر (ص) مطابق راى آنها حكم فرمايد و در واقعه دوم بلطائف الحيل ميخواستند آنحضرت را وادار كنند كه بر وفق مرام آنها حكم فرمايد لذا حاضر شدند در اين صورت قبول اسلام نمايند چنانچه در شان نزول آيه ذكر شده است و در واقع تكرار حكم براى دفع احتمال رجحان اسلام ظاهرى است بر حكم واقعى و صدر آيه توطئه براى ذيل است علاوه بر آنكه تكرار مفيد اهتمام و از لوازم خطابه است چنانچه مكرر اشاره شده است و از اينجا معلوم ميشود كه حكم بحق بقدرى مورد اهتمام است كه هيچ ضرورت دينى و دنيوى مجوز رفع يد از آن نميشود لذا معادل انزال كتاب در كلام الهى شده است چنانچه بنابر احتمال عطف به آيه سابقه ذكر شد و اينكه در كلام امام (ع) اشاره بخصوصيت واقعه دوم نشده است شايد براى معهوديت آن بوده است و بوضوحش واگذار فرموده‌اند و نيز معلوم ميشود صرف نظر و اعراض از يك حكم بپاره ملاحظات نتوان نمود چه رسد بكلّ احكام لذا تصريح ببعض شده است و اينكه فرموده است خدا ميخواهد آنها را بپاداش بعضى از گناهانشان برساند براى اشاره بآنستكه جزاى اعراض از حكم الهى بقدرى شديد است كه با آنكه آنها كافر و معصيت كار بانواع معاصى ميباشند همين يك معصيت كافى است براى خذلان دنيا و آخرت آنها و جلاء وطن بنى نضير و قتل بنى قريظه از وقايع معروف تاريخى است و خدا ميداند كه عذاب اخروى آنها چه بوده و ميباشد و در خاتمه خداوند براى تسليت خاطر مبارك پيغمبر خود باز فرموده از اعراض آنها ملول مباش زيرا هميشه اكثريت بافساق بوده است ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ أَن‌ِ احكُم‌ بَينَهُم‌ بِما أَنزَل‌َ اللّه‌ُ وَ لا تَتَّبِع‌ أَهواءَهُم‌ وَ احذَرهُم‌ أَن‌ يَفتِنُوك‌َ عَن‌ بَعض‌ِ ما أَنزَل‌َ اللّه‌ُ إِلَيك‌َ فَإِن‌ تَوَلَّوا فَاعلَم‌ أَنَّما يُرِيدُ اللّه‌ُ أَن‌ يُصِيبَهُم‌ بِبَعض‌ِ ذُنُوبِهِم‌ وَ إِن‌َّ كَثِيراً مِن‌َ النّاس‌ِ لَفاسِقُون‌َ (49)

و البته‌ بايد حكم‌ كني‌ ‌بين‌ ‌آنها‌ بآنچه‌ ‌خدا‌ نازل‌ فرموده‌ و متابعت‌ نكني‌ خواهشهاي‌ نفسهاي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ و ‌از‌ ‌آنها‌ ‌در‌ حذر باش‌ نبادا تو ‌را‌ منصرف‌ كنند ‌از‌ بعض‌ آنچه‌ ‌که‌ خداوند نازل‌ فرموده‌ بسوي‌ تو ‌پس‌ ‌اگر‌ ‌از‌ تو اعراض‌ كردند ‌پس‌ بدان‌ ‌که‌ خداوند خواسته‌ اينكه‌ بآنها اصابت‌ كند عقوبت‌ بعض‌ گناهان‌ ‌آنها‌ و محققا اكثر مردم‌ فاسق‌ و متمرد هستند.

جلد 6 - صفحه 388

وَ أَن‌ِ احكُم‌ بَينَهُم‌ بِما أَنزَل‌َ اللّه‌ُ و ‌او‌ عاطفه‌ عطف‌ ‌بر‌ الكتاب‌ ‌يعني‌ انزلنا اليك‌ ‌ان‌ احكم‌ الاية، و وجه‌ تكرار ‌اينکه‌ جمله‌ بعضي‌ گفتند بجهت‌ اختلاف‌ مورد ‌است‌ يكي‌ ‌در‌ رجم‌ زنا محصنه‌ و يكي‌ ‌در‌ قصاص‌ قاتل‌، و بعضي‌ گفتند اول‌ مطلق‌ ‌است‌ و ثاني‌ مورد خاص‌ و ‌هر‌ دو وجه‌ تخرص‌ بغيب‌ ‌است‌ و ‌هر‌ دو جمله‌ مطلق‌ ‌است‌ و مورد مخصص‌ نيست‌، و آنچه‌ بنظر ميرسد و اللّه‌ العالم‌ اينكه‌ جمله‌ اولي‌ ‌در‌ طول‌ كتاب‌ ‌است‌ و متفرع‌ ‌بر‌ نزول‌ كتاب‌ ‌که‌ چون‌ كتاب‌ ‌را‌ نازل‌ كرديم‌ ‌بر‌ تو ‌پس‌ حكم‌ كن‌ بآنچه‌ نازل‌ كرديم‌ و ‌اينکه‌ جمله‌ ‌در‌ عرض‌ كتاب‌ ‌است‌ ‌يعني‌ همين‌ نحوي‌ ‌که‌ كتاب‌ ‌بر‌ تو نازل‌ كرديم‌ همين‌ نحو نازل‌ كرديم‌ ‌بر‌ تو ‌که‌ بايد حكم‌ كني‌ بآنچه‌ نازل‌ كرديم‌ ‌اينکه‌ تأكيد ‌براي‌ اهميت‌ مطلب‌ ‌است‌ ‌که‌ بكلي‌ رفع‌ طمع‌ كفار و مشركين‌ و يهود بشود ‌که‌ حضرتش‌ محالست‌ ‌با‌ ‌آنها‌ موافقت‌ كند.

وَ لا تَتَّبِع‌ أَهواءَهُم‌ تأكيد ديگري‌ ‌است‌ جايي‌ ‌که‌ نبايد انسان‌ متابعت‌ نفس‌ ‌خود‌ كند و جهاد اكبر ‌است‌ و مورد نكوهش‌ بزرگيست‌ أَ فَرَأَيت‌َ مَن‌ِ اتَّخَذَ إِلهَه‌ُ هَواه‌ُ جاثيه‌ ‌آيه‌ 23، ديگر متابعت‌ هواي‌ يك‌ دسته‌ جاهل‌ معاند متفرعن‌ متكبر دنيا طلب‌ چه‌ اندازه‌ نكوهش‌ دارد.

وَ احذَرهُم‌ أَن‌ يَفتِنُوك‌َ تفتين‌ ‌آنها‌ ‌اينکه‌ ‌بود‌ ‌که‌ خدمت‌ حضرت‌ عرض‌ كنند و وعده‌ دهند ‌که‌ ‌اگر‌ موافق‌ ميل‌ ‌ما حكم‌ كردي‌ بتو ايمان‌ ميآوريم‌ و تو ‌را‌ ياري‌ ميكنيم‌ و دفع‌ شر دشمنان‌ تو ‌را‌ ميكنيم‌ و تمام‌ اينها دروغ‌ و تقلب‌ ‌است‌ چنانچه‌ دأب‌ يهود همين‌ ‌است‌ درب‌ خانه‌هاي‌ مسلمين‌ ‌براي‌ فروش‌ ‌ يا ‌ خريد اشياء ميآيند قسم‌ حضرت‌ عباس‌ و امام‌ حسين‌ و ‌محمّد‌ و ‌علي‌ ميخورند و ميگويند ‌ما ‌هر‌ كدام‌ ‌اگر‌ سه‌ خواب‌ ببينيم‌ مسلمان‌ ميشويم‌ ‌من‌ ‌تا‌ بحال‌ دو خواب‌ ديده‌ام‌ و ‌از‌ ‌اينکه‌ قبيل‌ تره‌هات‌ ‌براي‌ يك‌ مختصر استفاده‌ و بايد مسلمين‌ ‌از‌ اينها كاملا ‌در‌ حذر باشند جايي‌ ‌که‌ طمع‌ داشته‌ باشند ‌که‌ پيغمبر اكرم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌که‌ عقل‌ ‌کل‌ ‌است‌ فريب‌ دهند و تفتين‌ كنند

جلد 6 - صفحه 389

‌با‌ عوام‌ جهال‌ مسلمين‌ چه‌ ميكنند لذا خداوند برسول‌ ‌خود‌ ميفرمايد ‌در‌ حذر باش‌ ‌از‌ تفتين‌ ‌آنها‌.

عَن‌ بَعض‌ِ ما أَنزَل‌َ اللّه‌ُ إِلَيك‌َ ‌از‌ اموري‌ ‌که‌ ‌بر‌ خلاف‌ دلخواه‌ ‌آنها‌ ‌است‌ و اما احكامي‌ ‌که‌ موافق‌ و بنفع‌ ‌آنها‌ تمام‌ ميشود ‌در‌ مقام‌ ‌بر‌ نميآيند تفتين‌ كنند بلكه‌ كمال‌ ميل‌ و موافقت‌ طبع‌ ‌آنها‌ ‌را‌ دارد.

فَإِن‌ تَوَلَّوا چون‌ ‌بر‌ طبق‌ ‌ما انزل‌ اللّه‌ حكم‌ نمودي‌، و ‌بر‌ خلاف‌ هواي‌ نفس‌ ‌آنها‌ ‌بود‌ و ‌از‌ تو مأيوس‌ شدند ‌که‌ ‌با‌ ‌آنها‌ موافقت‌ كني‌ ‌از‌ تو اعراض‌ ميكنند و ‌در‌ مقام‌ دشمني‌ ‌با‌ تو ‌بر‌ ميآيند ‌پس‌ ‌اگر‌ اعراض‌ كردند (فاعلم‌) ‌که‌ ‌اينکه‌ اعراض‌ ‌آنها‌ و دشمني‌ ‌آنها‌ بضرر ‌شما‌ تمام‌ نميشود بلكه‌ بضرر ‌خود‌ ‌آنها‌ تمام‌ ميشود.

أَنَّما يُرِيدُ اللّه‌ُ مشيت‌ الهي‌ تعلق‌ گرفته‌ أَن‌ يُصِيبَهُم‌ بِبَعض‌ِ ذُنُوبِهِم‌ بواسطه‌ همين‌ اعراض‌ و دشمنيها ‌ يا ‌ گرفتار عقوبت‌ دنيوي‌ ميشوند ‌از‌ قتل‌ و ذهاب‌ مال‌ و ذلت‌ و اعطاء جزيه‌ ‌با‌ صغارت‌ و امثال‌ اينها ‌ يا ‌ عقوبت‌ اخروي‌ بواسطه‌ ازدياد معصيت‌ ‌با‌ اينكه‌ عقوبت‌ اصلي‌ ‌آنها‌ بواسطه‌ كفر و ترك‌ واجبات‌ و فعل‌ محرمات‌ بجاي‌ ‌خود‌ محفوظ ‌است‌ چون‌ همين‌ نحوي‌ ‌که‌ مكلف‌ باصول‌ هستند مكلف‌ بفروع‌ ‌هم‌ هستند و ‌اينکه‌ دشمنيها و اعراضها مزيد ‌بر‌ ‌آنها‌ ‌است‌.

وَ إِن‌َّ كَثِيراً مِن‌َ النّاس‌ِ لَفاسِقُون‌َ ‌در‌ همه‌ ادوار اكثر افراد بشر ‌ يا ‌ كافر و مشرك‌ هستند ‌ يا ‌ مخالف‌ و معاند ‌ يا ‌ فاسق‌ و فاجرند و مؤمن‌ صالح‌ ‌در‌ ميان‌ ‌آنها‌ بسيار كمند وَ قَلِيل‌ٌ مِن‌ عِبادِي‌َ الشَّكُورُ سبأ للّه‌ ‌آيه‌ 13.

برگزیده تفسیر نمونه

---

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱- پیامبر(ص)، وظیفه دار قضاوت در بین مردمان، بر اساس احکام الهى (و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه)

۲- حکم و داورى در بین مردم، از شؤون و مناصب پیامبر(ص) (و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه)

۳- تنها احکام الهى باید اساس و معیار حکومت و قضاوت قرار گیرد. (و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه)

۴- گستره حکومت پیامبر(ص) و دیانت اسلام فراگیر همه مردمان و پیروان دیگر ادیان آسمانى (و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه) برداشت فوق بر این اساس است که ضمیر «بینهم» به قرینه آیات گذشته به اهل کتاب (یهودیان و مسیحیان) برگردانده شود.

۵- خداوند، بر حذر دارنده پیامبر(ص) از پیروى تمایلات نفسانى اهل کتاب در قضاوت (و لاتتبع اهواءهم)

۶- حرمت پیروى و تأثیرپذیرى از تمایلات نفسانى دیگران در حکم و قضاوت (و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم)

۷- هواهاى نفسانى و تمایلات اشخاص و گروهها، لغزشگاهى خطرناک براى حاکم و قاضى (و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم)

۸- هشدار خداوند به پیامبر(ص) درباره توطئه گروهى از مردم براى بازداشتن وى از داورى بر اساس تعالیم قرآن (و احذرهم ان یفتنوک عن بعض ما أنزل اللّه إلیک)

۹- ضرورت هشیارى حاکمان و قاضیان نسبت به تزویر دسیسه گران، براى منحرف ساختن آنان از حکم و داورى بر پایه تعالیم قرآن (و احذرهم ان یفتنوک عن بعض ما أنزل اللّه إلیک)

۱۰- دست شستن از تعالیم قرآن حتى اندکى از آن ، حرام و نشانه پیروى از اندیشه هاى هواپرستان (و لاتتبع اهواءهم و احذرهم ان یفتنوک عن بعض ما أنزل اللّه إلیک)

۱۱- دست شستن از تعالیم و احکام قرآن بر اثر تزویر دسیسه گران، در پى دارنده سختیها و ناگواریها (و احذرهم ان یفتنوک عن بعض ما أنزل اللّه إلیک) «یفتنوک» اى: یوقعوک فى بلیة و شدة ... (مفردات راغب) یعنى مبادا تو را با منصرف کردن از احکام الهى در عذاب و ناراحتى قرار دهند.

۱۲- رهبرى جوامع ایمانى، همواره در خطر توطئه ها و دسیسه هاى دشمنان (و احذرهم ان یفتنوک) خطابهاى «لاتتبع» و «احذرهم» و کاف خطاب در «ان یفتنوک» مى رساند که توطئه هاى دشمنان اسلام، متوجه شخص پیامبر(ص) بوده ; یعنى رهبرى جامعه اسلامى، همواره هدف توطئه هاى دشمنان است.

۱۳- تلاش موذیانه و فریبکارانه اهل کتاب (یهود)، براى بازداشتن پیامبر(ص) از حکم و داورى بر اساس قرآن (و احذرهم ان یفتنوک عن بعض ما أنزل اللّه إلیک) چون «یفتنوک» به «عن» متعدى شده است علاوه بر بازداشتن و گمراه ساختن، معناى خدعه و نیرنگ نیز در آن اشراب شده است ; یعنى مبادا تو را با نیرنگ از احکام الهى بازدارند و گمراه سازند.

۱۴- رویگردانى از حکم و داورى پیامبر(ص)، زمینه ساز گرفتارى به عذاب دنیوى (فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم) برخى کلمه «بعض» را قرینه بر این دانسته اند که مراد از عذاب، عذابهاى دنیوى است، زیرا تهدید به عذابهاى آخرت نمى تواند اختصاص به برخى از گناهان داشته باشد.

۱۵- اراده خداوند بر عذاب گنهکاران، مانع توفیق آنان به پذیرش احکام الهى و داوریهاى پیامبر(ص) (فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم)

۱۶- توجه به حاکمیت اراده خداوند بر هدایت و ضلالت مردمان، از میان برنده هر گونه حزن و اندوه بر گمراهى آنان (فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم) از اهداف آگاه ساختن پیامبر(ص) (فاعلم ...) به اینکه حتى گمراه ساختن مردمان نیز برخاسته از اراده الهى است، بازدارى وى از تأسف و اندوه بر گمراهى آنان است.

۱۷- برخى گناهان، مایه محرومیت از پذیرش احکام الهى و داوریهاى پیامبر(ص) (فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم) برداشت فوق بر این مبناست که مراد از «ان یصیبهم» همان گرفتار ساختن گنهکاران به رویگردانى و نپذیرفتن احکام قرآن باشد.

۱۸- رهایى از کیفر گناهان، در گرو پذیرش احکام الهى و قضاوتهاى پیامبر(ص) (فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم)

۱۹- رویگردانى از حکم و داورى پیامبر(ص)، نتیجه پیروى از هواى نفس (و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم ... فان تولوا)

۲۰- لزوم داورى بر اساس احکام الهى، حتى با احتمال سرپیچى مردمان از پذیرش آن (و إن احکم ... فان تولوا)

۲۱- گناهان یهودیان و مسیحیان عصر بعثت حتى برخى از آن ، زمینه ساز محرومیت آنان از پذیرش احکام الهى و داوریهاى پیامبر(ص) (فان تولوا فاعلم انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم) کلمه «بعض» مى تواند اشاره به این باشد که تنها برخى از گناهان اهل کتاب اقتضاى محرومیت از حق پذیرى را دارد ; نه همه آنها و مى تواند به این معنا باشد که برخى از گناهان آنان در محرومیتشان از پذیرش احکام الهى کافى است گرچه بسیارى از گناهانشان چنین اقتضایى را دارد. برداشت فوق بر اساس احتمال دوم است.

۲۲- اراده خداوند به عذاب بسیارى از یهودیان و مسیحیان عصر پیامبر(ص) (فان تولوا ... ان یصیبهم ببعض ذنوبهم و إن کثیراً من الناس لفسقون)

۲۳- برخى گناهان اهل کتاب، موجب گرفتارى حتمى آنان به عذاب الهى (انما یریداللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم) در برداشت فوق «ان یصیبهم» به معناى گرفتار ساختن به عذاب گرفته شده است. قابل ذکر است که «بعض ذنوبهم» مى تواند اشاره به این باشد که برخى گناهان به گونه اى است که خداوند مرتکبان آن گناه را قطعاً به عذاب گرفتار خواهد ساخت و لذا توفیق حق پذیرى را از آنان سلب خواهد کرد.

۲۴- بسیارى از مردم، بى اعتنا به حدود الهى و از زمره فاسقان (و إن کثیراً من الناس لفسقون)

۲۵- گنهکاران، فاسقند. (ان یصیبهم ببعض ذنوبهم و إن کثیراً من الناس لفسقون)

۲۶- فاسقان، رویگردان از احکام الهى و بى اعتنا به داوریهاى پیامبر(ص) (فان تولوا ... و إن کثیراً من الناس لفسقون)

۲۷- فسق، زمینه ساز محرومیت آدمى از هدایت پذیرى (فان تولوا ... ان یصیبهم ببعض ذنوبهم و إن کثیراً من الناس لفسقون) برداشت فوق بر این مبناست که مراد از «ان یصیبهم» گرفتار ساختن گنهکاران به رویگردانى از حق باشد.

۲۸- گرفتارى به عذاب الهى، پیامد فسق و شکستن حریم دین (فان تولوا ... ان یصیبهم ببعض ذنوبهم و إن کثیراً من الناس لفسقون) جمله «و ان کثیراً ...» به منزله تعلیل براى «یرید اللّه ان یصیبهم» است، یعنى چون بسیارى از مردم بر اثر گناه در زمره فاسقان در آمده اند، خداوند آنان را گرفتار عذاب خواهد ساخت.

۲۹- ضرورت هشیارى، آمادگى و پایدارى رهبران الهى در برابر انبوه فاسقان و شکنندگان حریم دین (و إن احکم بینهم بما أنزل اللّه و لاتتبع اهواءهم ... و إن کثیراً من الناس لفسقون) یادآورى فسق بسیارى از مردم در پى نهى از پیروى هواپرستان، مى تواند به منظور هشدار به قاضیان و رهبران الهى ایراد شده باشد ; یعنى باید متوجه باشند که فاسقان بسیارى براى بازداشتن آنان از اجراى احکام الهى در تلاش هستند.

۳۰- توجه رهبران دینى به پلیدى و ناپاکى گروه بسیارى از مردم، مانع حزن و اندوه آنان بر سرپیچى برخى از مردم از دین و احکام آن (فان تولوا ... و إن کثیراً من الناس لفسقون) چنانچه هدف از جمله «فاعلم ...»، بازدارى زاید پیامبر(ص) از حزن و اندوه باشد، مى توان جمله «ان کثیراً» را بیانگر علت آن دانست ; یعنى اى پیامبر(ص) بسیارى از مردم فاسقند و خداوند هدایت آنان را اراده نکرده است. بنابراین بر رویگردانى آنان از دین و احکام آن محزون مباش.

۳۱- بسیارى از اهل کتاب در عصر پیامبر(ص)، مردمى شکننده حدود الهى و از زمره فاسقان (و إن کثیراً من الناس لفسقون)

۳۲- بسیارى از یهودیان و مسیحیان عصر پیامبر(ص)، مردمى آلوده به گناه و معصیت (یرید اللّه ان یصیبهم ببعض ذنوبهم و إن کثیراً من الناس لفسقون)

موضوعات مرتبط

• احکام:۶، ۱۰ اعراض از احکام ۶، ۱۰ ۲۶ ; نقش احکام ۶، ۱۰ ۱
• اسلام: تاریخ صدر اسلام ۳۱ ; جهان شمولى اسلام ۴
• اکثریّت: آلودگى اکثریّت ۳۰
• انحراف: عوامل انحراف ۹، ۱۱
• اهل کتاب: اکثریت اهل کتاب ۳۱ ; اهل کتاب و محمّد(ص) ۱۳ ; عذاب اهل کتاب ۲۳ ; عصیان اهل کتاب ۳۱ ; گناه اهل کتاب ۲۳ ; مکر اهل کتاب ۱۳ ; هواپرستى اهل کتاب ۵
• تزویر: خطر تزویر ۹، ۱۱
• تسلیم: به قضاوت مشروع ۲۰
• تکلیف: زمینه ترک تکلیف ۱۱
• حکومت: مبانى حکومت ۳
• خدا: اراده خدا ۱۵، ۱۶، ۲۲ ; اضلال خدا ۱۶ ; تجاوز به حدود خدا ۳۱ ; عذاب خدا ۲۳، ۲۸ ; نواهى خدا ۵ ; هدایت خدا ۱۶ ; هشدار خدا ۸
• دشمنان: توطئه دشمنان ۱۲ ; دشمنان رهبرى ۱۲
• دین: اعراض از تعالیم دین ۳۰ ; قبول دین ۱۸ ; محرومیت از قبول دین ۱۷، ۲۱ ; موانع قبول دین ۱۵ ; هتک حرمت دین ۲۸، ۲۹
• ذکر: آثار ذکر ۱۶
• رهبرى: استقامت رهبرى ۲۹ ; اهمیت رهبرى ۱۲ ; اهمیت زیرکى رهبرى ۹، ۲۹ ; رهبرى و فاسقان ۲۹ ; علم رهبرى ۳۰ ; عوامل لغزش رهبرى ۷ ; هشدار به رهبرى ۱۲
• سختى: عوامل سختى ۱۱
• عذاب: زمینه عذاب دنیوى ۱۴ ; موجبات عذاب ۲۳، ۲۸
• علم: آثار علم ۳۰
• فاسقان:۲۴، ۲۵، ۳۱ عصیان فاسقان ۲۴، ۲۵، ۳۱ ۲۶
• فسق: آثار فسق ۲۷، ۲۸
• قاضى: اهمیت زیرکى قاضى ۹ ; عوامل لغزش قاضى ۷ ; هواپرستى قاضى ۷
• قرآن: ترک تعالیم قرآن ۱۰، ۱۱ ; نقش قرآن ۱۳
• قضاوت: شرایط قضاوت ۵، ۶ ; مبانى قضاوت ۱، ۳، ۸، ۹، ۱۳، ۲۰
• کیفر: موجبات نجات از کیفر ۱۸
• گمراهان: اندوه بر گمراهان ۱۶، ۳۰
• گناه: آثار گناه ۱۷، ۲۱، ۲۳
• گناهکاران:۳۲ عذاب گناهکاران ۳۲ ۱۵ ; فسق گناهکاران ۳۲ ۲۵
• محرمات:۶، ۱۰
• محمّد(ص): اعراض از قضاوت محمّد(ص) ۱۴، ۱۹، ۲۶ ; جهان شمولى رسالت محمّد(ص) ۴ ; قبول قضاوت محمّد(ص) ۱۸ ; قضاوت محمّد(ص) ۱، ۲، ۸، ۱۳، ۱۵، ۱۷ ; محرومیّت از قضاوت محمّد(ص) ۲۱ ; محمّد(ص) و اهل کتاب ۵ ; مسؤولیت محمّد(ص) ۱، ۵ ; نقش محمّد(ص) ۲، ۸ ; هشدار به محمّد(ص) ۸
• مردم: اکثریت مردم ۲۴، ۳۰ ; عصیان مردم ۳۰
• مسیحیان: اکثریت مسیحیان ۳۲ ; کیفر مسیحیان ۲۲ ; گناه مسیحیان ۲۱، ۳۲ ; مسیحیان صدر اسلام ۲۱، ۲۲، ۳۲
• موفقیت: موانع موفقیت ۱۵
• نظام سیاسى:۳
• نظام قضایى:۳
• هدایت: موانع هدایت ۲۷
• هواپرستان: اطاعت از هواپرستان ۱۰
• هواپرستى: آثار هواپرستى ۱۹ ; حرمت هواپرستى ۶ ; خطر هواپرستى ۷ ; نهى از هواپرستى ۵
• یهود: اکثریّت یهود ۳۲ ; توطئه یهود ۱۳ ; کیفر یهود ۲۲ ; گناه یهود ۲۱، ۳۲ ; مکر یهود ۱۳ ; یهود صدر اسلام ۲۱، ۲۲، ۳۲ ; یهود و محمد (ص) ۱۳