البقرة ١٠٣

وَ لَوْ أَنَّهُمْ‌ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ‌ عِنْدِ اللَّهِ‌ خَيْرٌ لَوْ کَانُوا يَعْلَمُونَ‌

ترجمه

و اگر آنها ایمان می‌آوردند و پرهیزکاری پیشه می‌کردند، پاداشی که نزد خداست، برای آنان بهتر بود، اگر آگاهی داشتند!!

و اگر آنان ايمان مى‌آوردند و پارسايى مى‌كردند، قطعا پاداشى كه از جانب خدا مى‌يافتند بهتر بود اگر مى‌دانستند

اگر آنها گرويده و پرهيزگارى كرده بودند قطعاً پاداشى [كه‌] از جانب خدا [مى‌يافتند] بهتر بود-اگر مى‌دانستند.

و محققا اگر ایمان آورده و پرهیزکار می‌شدند بهره‌ای که از خدا نصیب آنها می‌شد بهتر از هر چیز بود، چنانچه می‌دانستند.

و اگر آنان [از روی حقیقت] ایمان می آوردند و [از سحر و جادو] پرهیز می کردند، قطعاً پاداشی که از جانب خداست [برای آنان] بهتر بود، اگر می دانستند.

اگر ايمان آورده و پرهيزگار شده بودند، پاداشى كه از جانب خدا به آنها داده مى‌شد، از هر چيز ديگرى نيكوتر مى‌بود، اگر مى‌دانستند.

هر گاه ایمان آورده و پارسایی ورزیده بودند، -اگر می‌دانستندپاداش الهی بهتر بود

و اگر ايمان آورده و پرهيزگارى كرده بودند، هر آينه پاداشى از نزد خدا [برايشان‌] بهتر بود، اگر مى‌دانستند.

و اگر آنان ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌کردند (پروردگار پاداش نیکی بدانان می‌داد و چنین) پاداشتی که نزد خدا (محفوظ) است بهتر (از افسانه‌ها و بد نهادیها) است، اگر (علم و دانشی می‌داشتند و) می‌دانستند.

و اگر آنها به‌درستی گرویده و پرهیزگاری کرده بودند، بی‌چون پاداشی (که) از جانب خدا (می‌یافتند) بهتر بود؛ اگر می‌دانسته‌اند.

و اگر ایمان می‌آوردند و پرهیزکاری می‌کردند همانا ثوابی از نزد خدا بهتر است اگر بودند می‌دانستند

البقرة ١٠٢	آیه ١٠٣	البقرة ١٠٤
سوره : سوره البقرة نزول : ٥ هجرت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ١٤ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مَثُوبَةٌ»: ثواب. اجر و پاداش.

تفسیر

---

• آيات ۱۰۲ ۱۰۳ بقره
• اختلاف عجيب مفسرين در تفسير آيه ۱۰۲
• تفسير آيه از نظر ما
• كسى كه دنبال سحر و ساحرى برود بهره اى از آخرت ندارد
• بحث روايتى (شامل رواياتى در ذيل آيه ۱۰۲ و پيرامون سحر)
• ماجراى شيطان و انگشتر سليمان
• داستان ستاره زهره و هاروت و ماروت
• ذكر چند روايت و بيان ضعف سستى آنها
• كلام در باب جعل حديث
• نظر بعضى مردم غرب زده و بعضى از اهل حديث درباره روايات و راه تشخيص صحيح از سقيم
• پاسخ به كسانيكه راه تفريط پيش گرفته و به بهانه روايات جعلى مجموعه روايات را كنار گذاشته اند
• بحث فلسفى (درباره تاءثير اراده در افعال خارق العاده ، سحر، كهانت و احضار ارواح )
• جواب چهار شبهه كه در ضمن بيان اين مطلب روشن مى شود
• كهانت و سحر، معجزه و كراهت و تفاوت آنها از جهت اراده
• بحث علمى (در علوم عجايب و غرائب )
• علوم خفيّه پنج گانه و ملحقات آنها

---

• آيه ۱۰۲ - ۱۰۳
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• سليمان و ساحران بابل
• نكته ها
• ۱ ماجراى هاروت و ماروت
• ۲ واژه هاروت و ماروت
• ۳ چگونه فرشته معلم انسان مى شود ؟
• ۴ هيچكس بدون اذن خدا قادر بر كارى نيست
• ۵ سحر چيست و از چه زمانى پيدا شده ؟

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

«103» وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَيْرٌ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ‌

و اگر آنها ايمان آورده وپرهيزكار شده بودند، قطعاً پاداشى كه نزد خداست براى آنان بهتر بود، اگر آگاهى داشتند.

نکته ها

«تقوى» تنها به معناى پرهيز از بدى‌ها نيست، بلكه به معناى مراقبت و تحفّظ درباره‌ى خوبى‌ها نيز هست. مثلًا در جمله‌ى‌ «فَاتَّقُوا النَّارَ»* به معنى حفاظت و خودنگهدارى از آتش، و در جمله‌ى‌ «اتَّقُوا اللَّهَ»* به معنى مراقبت درباره‌ى اوامر و نواهى الهى است. چنانكه در آيه «اتقوا الله و ... الارحام» يعنى نسبت به فاميل و خويشان تحفّظ داشته باش.

امام صادق عليه السلام در جواب سؤال از تقوا فرمودند: تقوا همچون مراقبت هنگام عبور از منطقه تيغ‌زار و پرخار و خاشاك است.

جلد 1 - صفحه 173

پیام ها

1- ايمان به تنهايى كافى نيست، تقوا و مراقبت لازم است. «آمَنُوا وَ اتَّقَوْا»*

2- پاداش‌هاى الهى، قطعى است. حرف «ل» در «لَمَثُوبَةٌ»

3- پاداش‌هاى الهى، از هر چيز بهتر است. به دنبال كلمه «خير» چيزى نيامده كه اين نشانه‌ى برترى مطلق است، نه نسبى.

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَيْرٌ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ (103)

وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا: و اگر اين جماعت ايمان آرند و تصديق كنند به رسالت حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلم و قرآن: وَ اتَّقَوْا: و بپرهيزند از سحر و كيش يهود و مخالفت كتاب و نقض عهود و ساير معاصى، لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَيْرٌ: هر آينه پاداش و جزا و ثوابى كه از جانب خدا مى‌باشد بهتر است از رشوه در كتمان صفات پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلم و ساير افعال قبيحه مذكوره. لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ‌: اگر باشند كه بدانند ثواب بهتر است از تجاهل ايشان به جهت ترك تدبر، يا به سبب ترك عمل به علم، يعنى چون عمل به علم خود ننمايند، پس گويا هيچ علم به آن ندارند.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَيْرٌ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ (103)

ترجمه‌

و اگر آنكه آنان ايمان ميآوردند هر آينه پاداش در نزد خدا بهتر است اگر بودند كه ميدانستند.

تفسير

كلمه لمثوبة در آيه شريفه جواب شرط است و تقدير كلام آنستكه اگر آنها ايمان ميآوردند و تقوى را شعار خود مينمودند يعنى از سحر و نيرنگ و انكار فضائل و صفات اهل بيت نبوت و دوستى با دشمنان و دشمنى با دوستان ايشان و امثال اين معاصى اجتناب مينمودند هر آينه ثواب داده ميشدند ثوابى از نزد خدا بهتر از آنچه از اينطريق باطله رذيله بدست مى‌آورند ولى افسوس كه جاهلند و تكليف خود را نميدانند.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ لَو أَنَّهُم‌ آمَنُوا وَ اتَّقَوا لَمَثُوبَةٌ مِن‌ عِندِ اللّه‌ِ خَيرٌ لَو كانُوا يَعلَمُون‌َ (103)

و ‌اگر‌ ‌اينکه‌ يهود ايمان‌ مي‌آوردند و تقوي‌ اختيار مينمودند ‌هر‌ آينه‌ ثوابي‌ ‌که‌ ‌از‌ جانب‌ خداست‌ ‌براي‌ آنان‌ بهتر ‌بود‌ ‌اگر‌ ميدانستند.

ظاهرا مراد ‌از‌ ايمان‌ ‌در‌ ‌آيه‌ ايمان‌ بحضرت‌ سليمان‌ و انبياء ‌بعد‌ ‌از‌ ‌او‌ مانند حضرت‌ عيسي‌ «ع‌» و حضرت‌ خاتم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ و مراد ‌از‌ تقوي‌ پرهيز ‌از‌ سحر و جادوگري‌ و مطابعت‌ شياطين‌ ‌است‌، ‌هر‌ چند مانعي‌ ندارد ‌که‌ معني‌ ايمان‌ و تقوي‌ عام‌ّ ‌باشد‌ و ‌اينکه‌ مورد خاص‌ّ و ساير موارد ‌را‌ شامل‌ شود، و مراد ‌از‌ مثوبه‌ بقرينه‌ (‌من‌ عند اللّه‌) ظاهرا ثوابها و نعم‌ اخروي‌ ‌است‌ ولي‌ ممكن‌ ‌است‌ مطلق‌ پاداشهايي‌ ‌باشد‌ ‌که‌ ‌از‌ جانب‌ ‌خدا‌ ‌بر‌ ايمان‌ و اعمال‌ صالحه‌ و تقوي‌ مترتب‌ ميشود چنانچه‌ ‌در‌ ‌آيه‌ ديگر ميفرمايد وَ لَو أَن‌َّ أَهل‌َ القُري‌ آمَنُوا وَ اتَّقَوا لَفَتَحنا عَلَيهِم‌ بَرَكات‌ٍ مِن‌َ السَّماءِ وَ الأَرض‌ِ«1» و مفضل‌ ‌منه‌ خير محذوف‌ ‌است‌ ‌يعني‌ لمثوبة ‌من‌ عند اللّه‌ خير ‌من‌ المنافع‌ ‌الّتي‌ يقصدونها بالسحر، و حذف‌ مفضل‌ ‌منه‌ و نكره‌ آوردن‌ مثوبه‌ ‌براي‌ اشعار ‌به‌ اينكه‌

---

1‌-‌ سوره‌ اعراف‌ ‌آيه‌ 94

جلد 2 - صفحه 133

فرد ناچيزي‌ ‌از‌ ثوابهاي‌ الهي‌ بهتر ‌است‌ ‌از‌ عموم‌ منافعي‌ ‌که‌ ‌آنها‌ بوسيله‌ سحر بدست‌ مي‌آورند ولي‌ مثل‌ اينكه‌ يهود ‌به‌ هيچ‌ وجه‌ متوجه‌ ‌اينکه‌ معني‌ نميشوند و حاضر نيستند ايمان‌ و تقوي‌ اختيار كنند ‌کان‌ علم‌ و معرفت‌ باين‌ مطلب‌ ندارند ‌از‌ اينجهت‌ ميفرمايد لَو كانُوا يَعلَمُون‌َ

برگزیده تفسیر نمونه

---

اشاره

(آیه 103)- آنها آگاهانه به سعادت و خوشبختی خود پشت پا زدند و در گرداب کفر و گناه غوطه‌ور شدند «در حالی که اگر ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند پاداشی که نزد خدا بود برای آنان از همه این امور بهتر بود، اگر توجه داشتند» (وَ لَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَیْرٌ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ).

هیچ کس بدون اذن خدا قادر بر کاری نیست

در آیات فوق خواندیم که ساحران نمی‌توانستند بدون اذن پروردگار به کسی زیان برسانند این به آن معنی نیست که جبر و اجباری در کار باشد، بلکه اشاره به یکی از اصول اساسی توحید است که همه قدرتها در این جهان از قدرت پروردگار سر چشمه می‌گیرد، حتی سوزندگی آتش و برّندگی شمشیر بی‌اذن و فرمان او نمی‌باشد، چنان نیست که ساحر بتواند بر خلاف اراده خدا در عالم آفرینش دخالت کند و چنین نیست که خدا را در قلمرو حکومتش محدود نماید بلکه اینها خواص و آثاری است که او در موجودات مختلف قرار داده، بعضی از آن حسن استفاده می‌کنند و بعضی سوء استفاده، و این آزادی و اختیار که خدا به انسانها داده نیز وسیله‌ای است برای آزمودن و تکامل آنها.

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - کمترین پاداش الهى، برتر و با ارزشتر از هر منفعتى دیگر است. (لمثوبة من عنداللّه خیر) «مثوبة» به معناى پاداش است. وصف «کمترین» در برداشت فوق، از نکره آوردن کلمه «مثوبة» استفاده شده است. مفضل علیه «خیر» نیز ذکر نشده تا شامل هر چیز بشود. بنابراین «خیر»; یعنى، بهتر است از هر منفعتى که تصور شود.

۲ - پاداشهاى الهى در گرو ایمان و رعایت تقوا (پرهیز از گناهان) است. (و لو أنهم ءامنوا و اتقوا لمثوبة من عنداللّه خیر)

۳ - ایمان بدون پرهیز از گناهان و پرهیز از گناه بدون ایمان، موجب بهره مندى از پاداشهاى الهى نخواهد شد. (و لو أنهم ءامنوا و اتقوا لمثوبة)

۴ - یهودیان در صورت ایمان به پیامبر(ص) و قرآن و پرهیز از گناهان (سحر، بى اعتنایى به کتابهاى آسمانى و ...) از پاداشهاى الهى بهره مند مى شدند. (و لو أنهم ءامنوا و اتقوا لمثوبة من عنداللّه خیر) مراد از ضمیر در «أنهم» به قرینه آیه ۹۹ و ۱۰۱- یهودیان کافر به پیامبر و قرآن است. قابل ذکر است که جمله «لمثوبة ...» جانشین جواب شرط است و آن جواب جمله اى همانند «لأثیبوا» (همانا پاداش داده مى شدند) است.

۵ - یهودیان عصر بعثت، به دلیل وابستگى به دنیا و فسق پیشگى زمینه هاى ایمان و تقوا را از دست داده بودند. (لبئس ما شروا به أنفسهم ... و لو أنهم ءامنوا و اتقوا لمثوبة من عنداللّه خیر) به کارگیرى «لو» امتناعیه در جمله «لو أنهم ....» مى نمایاند که: ایمان آوردن یهود و پرهیز از گناهانى همانند سحر، امرى مشکل یا ممتنع بوده است. آیات پیشین - که سخن از دلبستگى شدید یهود به دنیا و فاسق بودن آنان داشت - مى تواند بیانگر علت به وجود آمدن این روحیه در ایشان باشد.

۶ - خداوند، خواهان آگاهى یافتن مردم به ارزش برتر پاداشهاى الهى بر منافع دنیوى (لمثوبة من عنداللّه خیر لو کانوا یعلمون) «لو» در «لو کانوا یعلمون» به معناى تمنى است و تمنى درباره خداوند به معناى اراده تشریعى است. مفعول «یعلمون» همه حقایقى است که در جمله هاى قبل بیان شده است. از آنهاست برترى پاداش دنیا بر دیگر منافع; یعنى: لیت هم یعلمون ان مثوبة اللّه خیر.

۷ - خداوند، خواهان آگاهى یافتن مردم به وابستگى پاداشهاى الهى به ایمان و تقوا (و لو أنهم ءامنوا و اتقوا لمثوبة ... لو کانوا یعلمون) در برداشت فوق مفعول «یعلمون» حقیقتى گرفته شده که جمله شرطیه «لو أنهم ...» آن را بیان مى دارد; یعنى: لیت هم یعلمون أن مثوبة اللّه مشروط بالایمان و التقوى.

۸ - تنها دانایان، وابستگى پاداشهاى الهى را به ایمان و تقوا و برترى آن را بر هر منفعتى دیگر، در مى یابند. (لمثوبة من عنداللّه خیر لو کانوا یعلمون) فعل «یعلمون» در جمله فوق مى تواند فعل لازم بوده و نیازى به مفعول نداشته باشد. بر این مبنا «لو کانوا یعلمون»; یعنى، اى کاش! اهل علم و دانش بودند تا حقایق مطرح شده را مى فهمیدند.

۹ - جهل انسانها به ارزش برتر پاداشهاى الهى، آنان را به منافع دنیوى دلبسته کرده و از ایمان و تقوا باز داشته است. (و لو أنهم ءامنوا و اتقوا ... لو کانوا یعلمون) برداشت فوق مبتنى بر این احتمال است که «لو» در جمله فوق شرطیه باشد. بر این اساس احتمالاتى قابل تصور است و از آنهاست اینکه مفعول «یعلمون» برترى پاداش الهى گرفته شود و جواب شرط از جمله «و لو أنهم ءامنوا» استفاده گردد; یعنى: «لو کانوا یعلمون ان ثواب اللّه خیر لأمنوا و اتقوا; اگر مى دانستند که پاداش الهى از منافع دنیوى برتر است، همانا ایمان مى آوردند و تقوا پیشه مى شدند.

موضوعات مرتبط

• ارزشها: ۶، ۸ جهل به ارزشها ۹
• امکانات دنیوى: ارزش امکانات دنیوى ۶
• ایمان: آثار ایمان ۲، ۳; اهمیّت ایمان ۷، ۸; ایمان به قرآن ۴; ایمان به محمّد(ص) ۴; ایمان بى تقوا ۳; متعلق ایمان ۴; موانع ایمان ۵، ۹
• پاداش: موجبات پاداش ۲، ۳، ۴، ۷
• تقوا: آثار تقوا ۲، ۳; اهمیّت تقوا ۷، ۸; تقوا ى بى ایمان ۳; موانع تقوا ۵، ۹
• جهل: آثار جهل ۹
• خدا: ارزش پاداشهاى خدا ۶، ۸، ۹; پاداشهاى خدا ۱; شرایط پاداشهاى خدا ۲، ۳، ۴، ۷، ۸
• دنیاطلبى: آثار دنیاطلبى ۵; عوامل دنیاطلبى ۹
• علما: ویژگیهاى علما ۸
• فسق: آثار فسق ۵
• گناه: اجتناب از گناه ۴
• یهود: آثار اسلام یهود ۴; آثار تقواى یهود ۴; دنیاطلبى یهود صدر اسلام ۵; فسق یهود صدر اسلام ۵