تفسیر:المیزان جلد۱۳ بخش۱۸: تفاوت میان نسخه‌ها
از الکتاب
| خط ۹۶: | خط ۹۶: | ||
<span id='link147'><span> | <span id='link147'><span> | ||
==نقد كلام | ==نقد كلام زمخشرى، كه قول بر تفضيل انسان بر ملك را مردود دانسته است == | ||
روايتى كه نقل كرده كه ملائكه از خدا خواستند در مقابل | روايتى كه نقل كرده كه ملائكه از خدا خواستند در مقابل دنيایى كه به بنى آدم اختصاص داده، آخرت را هم به ايشان اختصاص دهد، روايتى است كه از ابن عُمَر و انس بن مالك و زيد بن اسلم و جابر بن عبداللّه انصارى، از رسول خدا روايت شده. | ||
و در روايت آخرى آمده كه وقتى خداوند آدم | و در روايت آخرى آمده كه: وقتى خداوند آدم و ذرّيه او را خلق كرد، ملائكه گفتند: پروردگارا! اين ها را خلق كردى و همه گونه وسائل لذت مانند خوردن، آشاميدن و نكاح كردن و بر اسب سوار شدن برايشان فراهم نمودى، حال كه چنين كردى، پس دنيا را به ايشان بده و آخرت را به ما فرشتگان واگذار. خداى تعالى فرمود: من هرگز كسى را كه با دو دست خود خلقش كرده ام، با كسى كه با يك كلمۀ «كُن» او را آفريدم، برابر نمى كنم. | ||
صرف نظر از اين كه اصل مضمون روايت درست نيست، زيرا در اين روايت خوردن و آشاميدن و ازدواج كردن و امثال آن را لذّت و كمال خوانده، در حالى كه اين كارها در آدمى به منظور استكمال و بقاء انجام مى گيرد و ملائكه بدون اين اعمال آن را دارند. | |||
يعنى: ملائكه از ابتداء وجود، آن كمالاتى را كه بنى آدم با به كار بردن قواى مادى خود، و اعمال خسته كننده اش به دست مى آورد، واجد است. (او، بدون خوردن، سير است و بدون تلاش جهت خريدن و دوختن، لباس دارد)، ولى انسان مجبور است نظام جارى در عالم ماده را بپذيرد. | |||
بنابراين، چگونه ممكن است كه بگویيم: ملائكه از خدا چنين چيزهایى را خواسته اند. آرى، محال است چيزى را مسئلت و درخواست كنند كه داراى آن هستند و نسبت به امورى حرص به خرج دهند، كه از آن محروم نيستند. | |||
نظير اين اشكال به استدلال قبلی شان وارد است كه براى اثبات افضليت انسان از مَلَك، كرده و مى گفتند: وجود انسان مركب است از قوایى كه او را به اطاعت مى خواند و هم از قوایى كه او را به معصيت مى كشاند، و اگر اطاعت را بر معصيت ترجيح داده و به سوى اسلام و عبوديت گرايش پيدا كند، ارزش اطاعت او را از اطاعت ملائكه بيشتر است. چون اطاعت، فطرى ملائكه و ترك معصيت نيز از فطريات اوست. پس بنى آدم بيشتر از ملائكه مى تواند به خدا تقرب جويد و ثواب و اجر بيشترى كسب كند. | |||
و در | و اين حرف پايه و اساسش، يك اصل عقلایى است كه در جامعه بشرى معتبر شمرده شده، و آن، اين است كه: اطاعتى كه امتثال امر مولوى و يا نهى مولوى باشد، از معصيت بهتر است. اطاعت باعث استحقاق اجر، و معصيت موجب استحقاق عقاب است. و اما اجر و ثواب، هر وقت كه مورد استحقاق قرار گرفت، وقتى اثر خود را مى كند كه انسان مخاطب به آن تكليف، در شرائطى باشد كه هم بتواند اطاعت كند و هم بتواند نكند، فعل و ترك برايش مساوى باشد. و اما اگر مساوى الطرفين نبود، مثلا مخاطب، به اطاعت نزديك بود تا به معصيت و يا به عكس، حكم تفاوت مى كند. | ||
مثلا در تكليف اجتناب از زنا يك مرد عنين و يا پيرمرد فرتوت، كه تحصيل مقدمات چنين كارى برايش دشوار است، با يك جوان قوى كه اكثر موانع از پيش پايش برداشته و جز ترس از خدا هيچ مانعى ندارد، مساوى نيستند. اگر آن عنين زنا نكرد، نمى گویيم اطاعت كرده، ولى اگر آن پير فرتوت زنا نكرد، مى گویيم اطاعت كرده. و اگر آن جوان نكرد، مى گویيم اطاعت بيشترى كرده. و بر همين قياس ساير تكاليف را حساب مى كنند. | |||
بنابراين هيچ شرافت ذاتى | و در ملائكه، چون مى بينيم راهى به سوى معصيت ندارند، نه غريزه شهوت و غضب دارند و نه چون انسان دچار هواى نفس مى شوند. اگر اين ملائكه خطاب هاى مولوى خدا را اطاعت كنند، اطاعتشان نظير زنا نكردن عنين و يا زنا نكردن پير فرتوت است. بنابراين، انسان كه مجهز به وسائل گناه هست، ولى گناه نمى كند، از ملائكه برتر است. | ||
اين آن تقريب و آن حسابى است كه در جامعه بشرى اعتبار شده. ولى اشكالش اين است كه: اگر اين حرف تمام باشد، بايد اطاعت ملائكه اصلا ارزشى نداشته باشد. چون بنابراين نمى توانند گناه بكنند، و مانند آدميان، كردن و نكردن يك عمل برايشان يكسان نيست. | |||
بنابراين، هيچ شرافت ذاتى و ارزش جوهرى ندارند. زيرا اطاعتى اجر و شرافت دارد كه نافرمانی اش هم ممكن باشد، و در حقيقت انقياد ذاتى كه هيچ وقت از ذات تخلف نمى كند، اطاعت حقيقى نيست، و اگر هم اطاعتش بناميم، مجازى است. و اگر اين حرف درست باشد، ديگر علتى ندارد كه ملائكه مقرب درگاه خدا باشند و يا اطاعتشان ارزش داشته و باعث مقام و منزلتشان شود. | |||
<center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۲۲۵ </center> | <center> ترجمه تفسير الميزان جلد ۱۳ صفحه : ۲۲۵ </center> | ||
و حال | و حال آن كه مى بينيم خداى سبحان، ملائكه را داراى مقام قرب و زلفى دانسته و ايشان را در حظائر قدس و منازل انس جاى داده، خزينه هاى اسرار خود و حاملان امر و واسطه هاى ميان خود و خلقش قرار داده، و آيا اين همه مقام و منزلت ها، صرف گزاف و بدون شايستگى در خود ملائكه بوده؟ | ||
چطور ممكن است چنين سخنى را در باره ملائكه گفت؟ و حال آن كه خداى تعالى، در كتابش، ايشان را ثنا گفته. | |||
يك جا فرموده است: «بَل عِبَادٌ مُكَرمُونَ لَا يَسبِقُونَهُ بِالقَولِ وَ هُم بِأمرِهِ يَعمَلُون». و نيز فرموده: «لَا يَعصُونَ اللّهَ مَا أمَرَهُم وَ يَفعَلُونَ مَا يُؤمَرُون». به طورى كه ملاحظه مى كنيد، ذات ايشان را گرامى داشته است، بدون اين كه مقيد به قيدى كرده باشد، و اطاعتشان را و معصيت نكردنشان را مدح نموده است. (پس معلوم مى شود نسبت به هر امرى از اوامر خدایى؛ هم قدرت اطاعت دارند و هم قدرت معصيت). | |||
و نيز در مدح عبادت | و نيز در مدح عبادت و تذلّل در برابر پروردگارشان فرموده: «وَ هُم مِن خَشيَتِهِ مُشفِقُون». و نيز فرموده: «فَإن استَكبَرُوا فَالَّذِينَ عِندَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّيلِ وَ النَّهَارِ وَ هُم لَا يَسئَمُون». و نيز فرمود: «وَ لَا تَكُن مِنَ الغَافِلِينَ إنَّ الَّذِينَ عِندَ رَبِّكَ لَا يَستَكبِرُونَ عَن عِبَادَتِهِ وَ يُسَبِّحُونَهُ وَ لَهُ يَسجُدُون»، كه به پيغمبر گرامى خود دستور مى دهد خداى را ياد كند، آن طور كه ملائكه او را ياد مى كنند، و خداى را بندگى كند، آن طور كه فرشتگان عبادتش مى كنند. | ||
<span id='link148'><span> | <span id='link148'><span> | ||
==افضل بودن اطاعت انسان از جهت كشف صفاى باطن وحسن سريره اوست == | ==افضل بودن اطاعت انسان از جهت كشف صفاى باطن وحسن سريره اوست == | ||
پس حق مطلب اين است كه صرف امكان فعل وترك واينكه انسان بطور مساوى به آن دوقدرت دارد ملاك اصلى فضيلت وبهترى اطاعت اونيست ، بلكه اطاعت بشر از اين جهت افضل است كه از صفاى طينت وحسن سريرة اوكشف مى كند، به دليل اينكه مى بينيم عبادت واطاعت كسى كه مى دانيم داراى خبث سريرة وپليدى نفس است هيچ قيمتى ندارد، هر چند در تصفيه عمل وبذل منتهاى قدرت نهايت درجه سعى را كرده باشد. | پس حق مطلب اين است كه صرف امكان فعل وترك واينكه انسان بطور مساوى به آن دوقدرت دارد ملاك اصلى فضيلت وبهترى اطاعت اونيست ، بلكه اطاعت بشر از اين جهت افضل است كه از صفاى طينت وحسن سريرة اوكشف مى كند، به دليل اينكه مى بينيم عبادت واطاعت كسى كه مى دانيم داراى خبث سريرة وپليدى نفس است هيچ قيمتى ندارد، هر چند در تصفيه عمل وبذل منتهاى قدرت نهايت درجه سعى را كرده باشد. | ||
