روایت:من لايحضره الفقيه جلد ۴ ش ۷۲۱

آدرس: من لا يحضره الفقيه، جلد ۴، كِتَابُ الْفَرَائِضِ وَ الْمَوَارِيث

و روي سليمان بن داود المنقري عن حفص بن غياث قال :

سَأَلْتُ‏ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ ع‏ عَنْ طَائِفَتَيْنِ مِنَ اَلْمُؤْمِنِينَ إِحْدَاهُمَا بَاغِيَةٌ وَ اَلْأُخْرَى عَادِلَةٌ اِقْتَتَلُوا فَقَتَلَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ‏ اَلْعِرَاقِ‏ أَبَاهُ أَوْ اِبْنَهُ أَوْ أَخَاهُ أَوْ حَمِيمَهُ وَ هُوَ مِنْ أَهْلِ اَلْبَغْيِ وَ هُوَ وَارِثُهُ هَلْ يَرِثُهُ قَالَ نَعَمْ لِأَنَّهُ قَتَلَهُ بِحَقٍ‏

ترجمه

‏محمد جواد غفارى, من لا يحضره الفقيه - جلد ۶ - ترجمه على اكبر و محمد جواد غفارى و صدر بلاغى, ۲۲۶

و سليمان بن داود منقرى، از حفص بن غياث روايت كرده است كه گفت: از امام جعفر بن محمّد عليهما السلام در باره دو طايفه از مؤمنين سؤال كردم كه يكى از آن دو باغى [ستمكار] است، و ديگرى عادل است، و اين دو طايفه با يك ديگر جنگ كرده‏اند، و مردى از اهل عراق پدرش يا پسرش يا برادرش يا دوستش را كه از اهل بغى بوده كشته است، در حالى كه او وارث آن مقتول است در اين صورت آيا از او ارث ميبرد؟ امام فرمود: آرى، زيرا كه او مقتول را به آئين حقّ كشته است. فضل بن شاذان نيشابورى گفت: اگر مردى پسرش را بقصد تأديب بزند، بى‏آنكه آن زدن بمرز اسراف برسد، ولى پسر در اثر آن زدن بميرد، پدر از او ارث ميبرد، و كفّاره‏اى بر او لازم نميآيد، زيرا پدر حقّ دارد كه بچنين كارى اقدام كند، و او بتأديب فرزند خود مأمور است، از آن جهت كه او در اين مقام بمنزله امام است كه بر مردى اقامه حدّ كند، و آن مرد در اثر آن حدّ بميرد، پس ديه‏اى و كفّاره‏اى بر امام لازم نمى‏آيد، و امام چون حدّ خداى عزّ و جلّ را بر كسى اقامه كند، و او در اثر اجراء حدّ بميرد، قاتل ناميده نميشود، و اگر پدرى پسرش را بحدّ اسراف بزند، چندان كه آن پسر بميرد، پدر از او ارث نميبرد، و كفّاره بر ذمّه‏اش تعلّق ميگيرد، و هر كس كه از ميراث بهره‏اى داشته باشد، كفّاره بر ذمّه ندارد بر عكس غير وارث كه كفّاره بر ذمّه دارد. و اگر پسر جراحتى در بدن داشته، و پدر آن را بشكافد، و پسر در اثر آن بميرد، چنين شخص قاتل نيست، و از آن پسر ارث ميبرد، و كفّاره‏اى بر ذمّه ندارد، زيرا اين عمل بمنزله ادب و اصلاح و نياز فرزند به اين اقدام و معالجاتى از اين گونه است. و اگر مردى بر مركبى سوار باشد، و آن مركب پدر يا برادر او را زيرپا لگد كند، كه در اثر اين حادثه بميرد، آن‏ مرد از او ارث نميبرد، و ديه بر عاقله است، و كفّاره بر ذمّه او است، و اگر از عقب حيوان را براند يا از پيش آن برود و مهارش را بكشد و آن حيوان پدر و يا برادرش را زيرپا لگد كند، چندان كه بميرد، از او ارث ميبرد، و ديه‏اى كه بر عاقله است، متعلّق بورثه است، و كفّاره‏اى بر او لازم نمى‏آيد. و اگر مردى چاهى در محلّى بكند كه حقّ كندن چاه در آنجا را نداشته باشد يا حظيره‏اى براى چارپايان بسازد، يا سايه‏بانى بنا كند، و در آن ميان چيزى از آن بوارثى اصابت كند، و او را بكشد، كفّاره بر او لازم نمى‏آيد، و ديه بر عاقله است و آن شخص از مقتول ارث ميبرد، زيرا كه او قاتل نيست، آيا نمى‏بينى كه آن شخص اگر كارى از اين گونه را در محلّى كه حقّ او است بجا آورد قاتل نبوده است، و از اين جهت ديه‏اى و كفّاره‏اى بر او لازم نمى‏آمده‏ است؟ بنا بر اين بجا آوردن آن كار در غير محلّ استحقاقيش قتل نيست، زيرا كه عين اين عمل در محل استحقاقيش واقع مى‏شود، و قتل محسوب نميشود. و امّا لازم آمدن ديه بر عاقله در اين مورد، از نظر احتياط در دماء است، و براى آنست كه خون مرد مسلمانى تباه نشود، و مردم از مرز حقوق خودشان بجائى كه حقّى در آن ندارند گام فرا ننهند. و همچنين كودك و ديوانه اگر مرتكب قتلى شوند هر آينه ارث ميبرند، و ديه بر عاقله آنانست. و قاتل اگر چه ارث نبرد حاجب مى‏شود. آيا نمى‏بينى كه برادران مادر را محجوب ميسازند، و خود ارث نميبرند؟