العلق ٤

الَّذِي‌ عَلَّمَ‌ بِالْقَلَمِ‌

کپی متن آیه
الَّذِي‌ عَلَّمَ‌ بِالْقَلَمِ‌

ترجمه

همان کسی که بوسیله قلم تعلیم نمود،

همان كه به وسيله قلم آموخت

همان كس كه به وسيله قلم آموخت.

آن خدایی که بشر را علم نوشتن به قلم آموخت.

همان که به وسیله قلم آموخت،

خدايى كه به وسيله قلم آموزش داد،

همان که با قلم [و کتابت انسان را] آموزش داد

آن كه [نوشتن‌] با قلم بياموخت.

همان خدائی که به وسیله‌ی قلم (انسان را تعلیم داد و چیزها به او) آموخت.

کسی که با قلم آموزش داد.

آنکه بیاموخت قلم را

He who taught by the pen.

ترتیل:

ترجمه:

العلق ٣	آیه ٤	العلق ٥
سوره : سوره العلق نزول : ١ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٣ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«عَلَّمَ»: تعلیم داد. یاد داد. «بِالْقَلَمِ»: به وسیله قلم. به واسطه قلم.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

مَا يَسْطُرُونَ‌ (۱)

تفسیر

---

• آيات ۱ - ۱۹، سوره علق
• معناى ((قرائت )) و مفاد ((اقراء باسم ربّك الّذى خلق ...))
• معناى ((قرائت )) و مفاد ((اقراء باسم ربّك الّذى خلق ...))
• مراد از امر به قرائت در ((اقراء و ربّك الاكرام )) و مفاد توصيف خدا به ((الّذى علّمبالقلم )) بعد از امر به قرائت
• بى نياز دانستن خود، منشاء و علّت طغيان آدمى است
• توضيحى راجع به تشريع نماز قبل از شب معراج وقبل از نزول قرآن كه از آيه : ((اراءيت الذى عيدا اذا صلّى )) استفاده مى شود
• تهديد آنكه مانع نمازگزاردن پيامبر (صلى الله عليه و آله ) مى شده
• رواياتى در باره ماجراى نزول نخستين وحى بر پيامبر صلى الله عليه وآله وسلم :((اقرء باسمربك ...))
• و بيان اشكالى كه در اين روايت ديده مى شود
• شاءن نزول آيات : ((اءراءيت الذّى ينهى ...))، سجده نزديكترين حالت عبد به ربّ،سوره عزائم

---

• تفسیر آیات

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ «1» خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ «2» اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ «3» الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ «4» عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ «5»

بخوان به نام پروردگارت كه (هستى را) آفريد. (او كه) انسان را از خون بسته آفريد. بخوان كه پروردگار تو از همه گرامى‌تر است. او كه با قلم آموخت. آنچه را انسان نمى‌دانست به او آموخت.

نکته ها

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: اولين بار كه جبرئيل بر من ظاهر شد، فرمود: بخوان، گفتم: نمى‌توانم، بعد از سه بار مرا فشار داد، ديدم مى‌توانم بخوانم. «1»

در تفسير نوين مى‌خوانيم: آنجا كه به مسئله آفرينش انسان نظر دارد، خداوند، خود را كريم خوانده: «ما غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ الَّذِي خَلَقَكَ» «2» ولى آنجا كه موضوع خواندن و يادگيرى و قلم مطرح است، خود را اكرم خوانده است. «اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»

از افتخارات اسلام اين است كه كارش را با قرائت و علم و قلم شروع كرد و اولين فرمان خداوند به پيامبرش فرمان فرهنگى بود. خواندن لوحى كه براى اولين بار در برابر پيامبر باز شد، منظم و مكتوب بود.

---

«1». تفسير نمونه.

«2». انفطار، 6- 7.

جلد 10 - صفحه 534

در فرمان اقرء اين نكته نهفته است كه آنچه بر تو نازل خواهد شد، خواندنى است، نه فقط دانستنى.

براى كلمه‌ «عَلَقٍ» چند معنا شده است:

الف) چسبنده و مراد آن است كه حضرت آدم از گل چسبنده آفريده شد و يا نطفه مرد شبيه زالو به نطفه زن مى‌چسبد.

ب) به معناى خون غليظ و بسته باشد كه معمولًا اين معنا مطرح است.

آنكه از خون بسته انسان مى‌سازد، بر شخص درس ناخوانده فرمان اقرء مى‌دهد.

آغاز تحصيل علم بايد با نام خدا باشد. «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ» فارغ التحصيلان نيز بايد در راه او باشند. «فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ وَ إِلى‌ رَبِّكَ فَارْغَبْ»

پیام ها

1- قرائت قرآن بايد با نام خداوند آغاز شود. «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ»

2- اولين فرمان اسلام، فرمان فرهنگى است. «اقْرَأْ»

3- خواندن بايد جهت الهى داشته باشد. «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ»

4- خواندن قرآن وسيله رشد است. «اقْرَأْ وَ رَبُّكَ»

5- پرورش الهى هم مادّى است، «رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ‌- خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ» هم معنوى. «رَبُّكَ الْأَكْرَمُ‌- الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»

6- پروردگار، همان آفريننده است. (بنابراين سخن مشركان كه خالق بودن خدا را پذيرفته بودند ولى بت‌ها را ربّ مى‌دانستند باطل است.) «رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ»

7- بيان آفرينش انسان از خون بسته شده، هم يك پيشگوئى علمى است و هم راهى براى تربيت انسان كه بداند مبدء او از چيست و گرفتار غرور نشود.

«خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ»

8- آفرينش همه هستى در يكسو «الَّذِي خَلَقَ» و آفرينش انسان در يك سوى ديگر. «خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ»

9- معلم اصلى انسان خداست. «عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ»

جلد 10 - صفحه 535

10- قلم، بهترين وسيله انتقال دانش است. «عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»

11- وحى الهى سرچشمه علوم بشرى است. «عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ»

12- خالقيّت، ربوبيّت، كريم بودن و معلم بودن خداوند، مستلزم قرائت كتاب اوست. اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ‌ ... خَلَقَ‌ ... الْأَكْرَمُ‌ ... عَلَّمَ‌ ...

13- خداوند كارهاى خود را از طريق اسباب انجام مى‌دهد. «عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»

14- رهائى از جهل با استفاده از قلم، جلوه‌اى از كرم و ربوبيّت اوست و نويسندگى هنر مطلوب و مورد ترغيب اسلام است. «عَلَّمَ بِالْقَلَمِ»

15- خداوند هم جسم انسان را رشد مى‌دهد و هم روح او را. (كلمه‌ «رَبِّكَ» ميان دو كلمه‌ «خَلَقَ» و «اقْرَأْ» آمده است.) «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ «4»

الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ‌: آن خدائى كه بياموخت جنس آدمى را نوشتن به قلم، تا علم را قيد كنند به قلم و غايبان را به نامه آگاهى دهند.

جلد 14 - صفحه 280

در تبيان- فرمايد مراد آدم است كه حق تعالى علم خط را تعليم او فرمود «1».

و اشهر آن است كه اول كسى كه خط نوشت، حضرت ادريس عليه السلام بود. «2» ابن عباس گويد از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پرسيدم رخصت باشد كه آنچه از احاديث از شما مى‌شنوم بنويسم؟ فرمود: «نعم فان اللّه علم بالقلم» «3»

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ «1» خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ «2» اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ «3» الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ «4»

عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ «5» كَلاَّ إِنَّ الْإِنْسانَ لَيَطْغى‌ «6» أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى‌ «7» إِنَّ إِلى‌ رَبِّكَ الرُّجْعى‌ «8» أَ رَأَيْتَ الَّذِي يَنْهى‌ «9»

عَبْداً إِذا صَلَّى «10» أَ رَأَيْتَ إِنْ كانَ عَلَى الْهُدى‌ «11» أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوى‌ «12» أَ رَأَيْتَ إِنْ كَذَّبَ وَ تَوَلَّى «13» أَ لَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرى‌ «14»

كَلاَّ لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِيَةِ «15» ناصِيَةٍ كاذِبَةٍ خاطِئَةٍ «16» فَلْيَدْعُ نادِيَهُ «17» سَنَدْعُ الزَّبانِيَةَ «18» كَلاَّ لا تُطِعْهُ وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِبْ «19»

ترجمه‌

بخوان بنام پروردگارت آنكه آفريد

آدمى را از خون بسته‌

بخوان و پروردگار تو كريم‌تر است از هر كريمى‌

آنكه تعليم نمود نوشتن را بقلم‌

تعليم نمود بانسان چيزى را كه نميدانست‌

نبايد چنين بود همانا آدمى هر آينه تجاوز ميكند

براى آنكه ببيند خود را كه بى‌نياز شده‌

همانا بسوى پروردگار تو است بازگشت‌

آيا ديدى آن كس را كه نهى ميكند

بنده‌ئى را وقتى نماز بخواند

آيا دانستى اگر بود بر راه حق‌

يا امر مينمود بپرهيزكارى‌

آيا دانستى اگر تكذيب كند و روى گرداند

آيا نميداند كه خدا ميبيند

نبايد چنين كند هر آينه اگر باز نايستد هر آينه بگيريم و بقهر بكشيم موى جلو سر او را

موى جلو سر دروغگوى خطا كار را

پس بايد بخواند اهل انجمن خود را

زود باشد كه بخوانيم موكّلان دوزخ را

نبايد چنين كند اطاعت مكن او را و سجود نما و بخدا نزديك شو.

تفسير

قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه اين اول سوره‌اى است كه نازل شده بر پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم جبرئيل نازل شد و عرضه داشت اى محمّد (ص) بخوان حضرت فرمود چه بخوانم عرضه داشت بخوان بنام پروردگارت كه خلق فرمود يعنى نور قديم تو را پيش از موجودات و ظاهرا مراد آن باشد كه ابتدا نما در

---

جلد 5 صفحه 410

تلاوت قرآن بنام خداوند رحمن رحيم و بعضى گفته‌اند با زائده است يعنى بخوان اسم پروردگارت را و مقصود خواندن خدا است به اسماء جمال و جلال آن ذات مقدّسى كه خلق فرمود موجودات را بمقتضاى حكمت و بيرون آورد از كتم عدم بكمال قدرت و آفريد انسان را كه اشرف موجودات است از خون بسته شده كه قبلا نطفه بوده و از پست‌ترين اشياء است در نظر يا از حيوان كوچك ذره‌بينى شبيه بزالو كه اخيرا كشف نموده‌اند و ميگويند مبدء نشو آدمى است بخوان قرآن را بر خلق و حقائق را از لوح محفوظ الهى و مپندار كه خوانا نيستى پروردگار تو كريم‌ترين صاحبان كرم است كه كرم هر كريمى منتهى بكرامت او است آن ذات مقدسى كه تعليم نمود نويسندگان را كه بنويسند بقلم ميتواند هر ناخوانده‌اى را خوانا نماند چنانچه قمّى ره نقل نموده كه مراد تعليم خداوند است كتابت را بانسان كه بآن تمام ميشود امور دنيا در مشارق زمين و مغاربش و گفته‌اند معلمين خط انبياء بوده‌اند بتعليم الهى و تعليم فرمود بانسان چيزى را كه نميدانست از علوم و معارف و هدايات و دلالات و ظاهرا مقصود بيان نعم الهيّه است كه از بدو پيدايش انسان و اصل باو شده تا از حضيض ذلّت باوج عزّت رسيده براى تقرير ربوبيت و تحقيق اكرميّت و ايجاب شكر نعمت و لذا ميفرمايد كلّا يعنى نبايد كفران نعمت خدا را نمود همانا انسان تجاوز ميكند از وظيفه عبوديت و سركشى مينمايد از فرامين صادره از مقام ربوبيّت وقتى كه خود را مستغنى و بى‌نياز ببيند اى انسان ناسپاس بدانكه بازگشت و مرجع تو در آخر عمر بحكم پروردگار تو است و جزاى اعمال تو را خواهد داد و چون بعضى از كفار مكّه منع مينمودند مسلمانان را از نماز خداوند به پيغمبر خود بر سبيل تعجب ميفرمايد آيا ديدى تو آن كافرى را كه نهى ميكند بنده خدائى را وقتى كه نماز بخواند و ميدانى جزاء او را چنانچه قمّى ره نقل فرموده كه وليد بن مغيره نهى مينمود مردم را از نماز و اطاعت خدا و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پس اين آيه نازل شد و در مجمع نقل نموده كه ابو جهل گفت آيا محمّد صورت خود را بخاك ميگذارد در ميان شما مردم گفتند بلى پس سوگند ياد نمود كه اگر ببينم اين كار را ميكند پاى بر گردن او ميگذارم پس گفتند الآن مشغول است و او رفت كه‌

---

جلد 5 صفحه 411

لگد كند پس ناگهان با اضطراب برگشت گفتند چرا برگشتى گفت ما بين خود و او خندقى از آتش ديدم و هياكل هولناك بال دارى و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سوگند ياد فرمود كه اگر نزديك بمن ميشد ملائكه يك يك اعضاء او را ربوده بودند پس اين آيه نازل شد تا آخر سوره و نيز در مجمع نقل نموده از بيشتر مفسرين كه اين سوره پنج آيه از اول آن اول قرآنى است كه بر پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نازل شده و بنابر اين خداوند ميفرمايد بگو بدانم اگر آن شخص نماز گزار كه پيغمبر اكرم است ثابت بر هدايت الهى باشد و امر بتقوى و پرهيز از شرك و معاصى نمايد چگونه خواهد بود حال كسى كه او را منع از نماز نمايد كه ابو جهل است بگو بدانم اگر آن شخص مانع از نماز تكذيب كند پيغمبر خدا را و روى گرداند از ايمان و اطاعت احكام خدا چيست مجازات او آيا نميداند كه خدا مى‌بيند كه چه ميكند و ميداند كه چه قدر بد است كار او نبايد چنين كارى كند تا مستحق عقاب گردد اگر از اين كار دست بر ندارد هر آينه ميگيريم موى جلو سر او را و ميكشانيمش بجهنّم چون سفع گرفتن و جذب نمودن بشدت است چيزى را و نسفعن صيغه متكلم مع الغير از فعل مضارع مؤكّد بنون تأكيد خفيفه است و در قرآن معمولا برأى بصريون با الف نوشته ميشود آن موى جلو سرى كه دروغگوئى و خطا كارى صاحبش بقدرى است كه آنرا هم دروغگو و خطا كار نموده و مستحق توهين و عذاب كرده و شايد اشاره باشد بمعامله اصحاب با سر بريده او در جنگ بدر پس بايد اهل انجمن خود را بخواند و از آنها كمك بطلبد چون روايت شده كه روزى ابو جهل بر پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم گذشت ديد او نماز ميخواند گفت مگر من نگفتم بتو كه نماز مخوان و حضرت باو تندى نمود و او گفت مرا تهديد ميكنى با آنكه ياوران من در اين وادى از همه بيشتر است پس اين آيه نازل شد و قمّى ره نقل نموده كه چون حضرت ابو طالب وفات نمود ابو جهل و وليد خواندند اهل مكّه را براى قتل پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و گفتند آن كس كه از او حمايت ميكرد فوت نمود پس خدا فرمود فليدع ناديه سندع الزّبانيه يعنى پس بايد بخواند اهل شهر خود را ما هم در آتيه ملائكه موكّل دوزخ را ميخوانيم براى كشيدن او بآتش و زبانيه كه بمعناى صاحب منصبان لشگرى ميباشد بر نوزده نفر زمامداران‌

---

جلد 5 صفحه 412

امور جهنّم از ملائكه اطلاق ميشود و در خاتمه باز براى تأكيد فرموده نبايد چنين غلطى بكند اطاعت منما اى پيغمبر يا اى انسان او را در نهى از نماز و سجده كن و نماز بخوان و باقى باش بر طريقه خود و تقرّب جوى بخدا در سجود خود و نمازت در كافى و عيون از امام رضا عليه السّلام نقل نموده كه نزديك‌ترين اوقات از بنده بخدا وقتى است كه او ساجد باشد و اين مراد از قول خداوند است و اسجد و اقترب و در فقيه از امام صادق عليه السّلام و در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اين معنى تأييد شده و در خصال و مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه چهار سوره‌اى كه از قرآن سجده واجب دارد اقرء باسم ربّك الّذى خلق و النّجم و الم سجده و حم سجده است و در سابق اشاره باحكام آن شد و در مجمع علاوه نقل نموده كه ما سواى اين چهار در تمام قرآن مستحب است و واجب نيست و در عيون از امام رضا عليه السّلام نقل نموده كه اول سوره‌اى كه نازل شد بسم اللّه الرّحمن الرّحيم اقرء باسم ربك است و آخر سوره‌اى كه نازل شد اذا جاء نصر اللّه است و در كافى از امام صادق عليه السّلام هم اين معنى نقل شده و در ثواب الاعمال و مجمع از آن حضرت نقل نموده كه كسيكه در روز يا شب خود قرائت نمايد سوره اقرء باسم ربك را پس بميرد در آن روز يا در آن شب شهيد مرده و خداوند او را مبعوث ميفرمايد شهيد و زنده مينمايد او را مانند كسيكه با شمشير خود در راه خدا جهاد نموده با پيغمبرش صلّى اللّه عليه و آله و الحمد للّه و سلام على عباده الّذين اصطفى.

---

جلد 5 صفحه 413

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

الَّذِي‌ عَلَّم‌َ بِالقَلَم‌ِ «4»

‌آن‌ خدايي‌ ‌که‌ تعليم‌ فرمود بقلم‌. مفسرين‌ اقوال‌ زيادي‌ دارند ‌در‌ تفسير ‌اينکه‌ جمله‌ و ‌ما قبل‌ ‌از‌ نقل‌ ‌آنها‌ آنچه‌ بنظر نزديكتر ‌است‌ تذكر ميدهيم‌ و ‌آن‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ خداوند لوح‌ و قلم‌ ‌را‌ خلق‌ فرمود و امر شد بقلم‌ ‌که‌ ‌در‌ لوح‌ بنويسد آنچه‌ ‌در‌ عالم‌ ‌از‌ بدو خلقت‌ ‌الي‌ انقضاء خلقه‌ واقع‌ ميشود، و ‌اينکه‌ لوح‌ محفوظ ‌است‌ ‌که‌ تغيير پذير نيست‌ و علم‌ ملائكه‌ و انبياء ‌در‌ همان‌ عالم‌ بتوسط ‌اينکه‌ قلم‌ و لوح‌ بوده‌ و ‌اينکه‌ ‌غير‌ ‌از‌ لوح‌ محو و اثبات‌ ‌است‌ ‌که‌ جز خودش‌ احدي‌ نميداند، و اولين‌ نزول‌ قرآن‌ ‌در‌ همين‌ لوح‌ بتوسط همين‌ قلم‌ ثبت‌ ‌شده‌ و اولين‌ مشاهد ‌اينکه‌ لوح‌ نور مقدس‌ پيغمبر اكرم‌ بوده‌ ‌که‌ ميفرمايد:

بَل‌ هُوَ قُرآن‌ٌ مَجِيدٌ فِي‌ لَوح‌ٍ مَحفُوظٍ بروج‌ ‌آيه‌ 21 و 22.

و اما مفسرين‌ گفتند: خداوند علم‌ كتابت‌ ‌را‌ تعليم‌ انسان‌ كرده‌ ‌که‌ بتوسط قلم‌ ‌بر‌ صفحات‌ مقاصد قلبي‌ ‌خود‌ ‌را‌ اظهار كند، و اول‌ كسي‌ ‌که‌ علم‌ كتابت‌ ‌را‌ پيدا كرد آدم‌ ‌بود‌، و بعضي‌ گفتند ادريس‌ ‌بود‌.

اقول‌: بنا ‌بر‌ ‌اينکه‌ معني‌ آنچه‌ ‌خدا‌ تعليم‌ فرمود علم‌ كتابت‌ ‌است‌ و علم‌ كتابت‌ بقلم‌ نبوده‌ انسان‌ ‌پس‌ ‌از‌ آنكه‌ باو علم‌ كتابت‌ افاضه‌ شد ‌او‌ مقاصد ‌خود‌ ‌را‌ بقلم‌ تعليم‌ ميكند و ‌آيه‌ ميگويد. خداوند بقلم‌ تعليم‌ فرمود ‌اينکه‌ اولا، و ثانيا انسان‌ مقاصد ‌خود‌ ‌را‌ منحصر نيست‌ ‌که‌ بقلم‌ اظهار كند چه‌ بسيار بزبان‌ اظهار ميكند ‌که‌ قوه‌ ناطقه‌ باو عنايت‌ ‌شده‌ ‌که‌ ‌در‌ تعريف‌ انسان‌ گفتند: حيوان‌ ناطق‌ نگفتند حيوان‌ كاتب‌، و چه‌ بسيار باشاره‌ مقاصد ‌خود‌ ‌را‌ اظهار ميدارد چنانچه‌ انسان‌ لال‌ ‌با‌ اشاره‌ بيان‌ ميكند، و چه‌ بسيار نفس‌ اعمال‌ و افعال‌ كاشف‌ ‌از‌ بواطن‌ و مقاصد انسان‌ ‌است‌، بعضي‌ گفتند:

ثبات‌ دين‌ و تعليم‌ غائبين‌ و تعليم‌ ‌غير‌ موجودين‌ بكتاب‌ ‌است‌ مثل‌ صحف‌ انبياء و تورات‌ و زبور و انجيل‌ و كتب‌ اخبار و احكام‌ و اخلاق‌ ‌که‌ علماء اعلام‌ نوشته‌اند شكر اللّه‌ سعيهم‌

جلد 18 - صفحه 166

و تمام‌ اينها بقلم‌ بوده‌.

اقول‌: اولا كتب‌ آسماني‌ مثل‌ صحف‌ انبياء و كتب‌ اربعة ‌را‌ ‌خدا‌ بقلم‌ ننوشته‌ همين‌ نحو مكتوبا ‌ يا ‌ مثل‌ قرآن‌ مقروءا نازل‌ ‌شده‌، ثانيا تعليم‌ بكتاب‌ ‌است‌ نه‌ بقلم‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 4)- سپس به توصیف خداوندی که اکرم الاکرمین است پرداخته، می‌فرماید: «همان کسی که به وسیله قلم تعلیم نمود» (الذی علم بالقلم).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - خداوند، معلم انسان ها است. (الذى علّم)

۲ - قلم، وسیله اى کارآمد در آموزش (الذى علّم بالقلم)

۳ - توانایى انسان بر خواندن نوشته ها و آموختن معارف مکتوب، هدیه خداوند و نعمت او است. (الذى علّم بالقلم)

۴ - تراوشات قلم نویسندگان و تأثیر آن در انتقال اطلاعات به دیگران، وابسته به خداوند است. (الذى علّم بالقلم)

۵ - توجه به وابستگى تمام آموخته ها به خداوند، مایه اطمینان پیامبر(ص) به توانایى بر عمل به وظیفه دریافت و قرائت قرآن (اقرأ ... الذى علّم بالقلم) با توجّه به «امّى» و بى سواد بودن پیامبر(ص) تا زمان بعثت، خداوند پس از فرمان دادن آن حضرت به قراءت، خود را معلم تمام اهل قلم معرفى کرده است تا آن حضرت را به امدادهاى خویش امیدوار سازد.

۶ - توجّه به آموزگار بودن خداوند و وابستگى قرائت و کتابت به قدرت او، برانگیزاننده انسان به تلاوت کلام او است. (اقرأ ... الذى علّم بالقلم)

۷ - ربوبیت خداوند بر انسان ها، جلوه گر در توانا ساختن آنان بر خواندن و نوشتن (و ربّک الاکرم . الذى علّم بالقلم)

۸ - توانا ساختن انسان بر خواندن و نوشتن و آموختن علوم به او، برخاسته از کرم والاى خداوند است. (و ربّک الأکرم . الذى علّم بالقلم)

۹ - علل و عوامل طبیعى، تجلّى گاه افعال خداوند و مجراى انجام یافتن آنها است. (علّم بالقلم)

۱۰ - نویسندگى هنرى مطلوب و مورد ترغیب از آغاز ظهور اسلام (الذى علّم بالقلم) نزول این آیات در نخستین ساعات بعثت، گویاى برداشت یاد شده است.

۱۱ - نزول قرآن به صورت قابل نوشتن، وعده خداوند به پیامبر(ص) در لحظات آغازین بعثت (اقرأ ... الذى علّم بالقلم) طرح امورى که مربوط به قلم است، به دنبال فرمان قرائت قرآن در نخستین لحظات آغاز وحى، بیانگر نکته یاد شده است.

موضوعات مرتبط

• اطلاع رسانى: اطلاع رسانى با قلم ۴
• انسان: معلم انسان ها ۱; منشأ استعداد انسان ۸; منشأ علم انسان ۸
• انگیزش: عوامل انگیزش ۶
• تعلیم: ابزار تعلیم ۲
• تلاوت: منشأ تلاوت ۷
• خدا: آثار ربوبیت خدا ۷; اهمیت قدرت خدا ۶; تعالیم خدا ۱; کرامت خدا ۸; مجارى افعال خدا ۹; نعمتهاى خدا ۳; نقش خدا ۴; وعده هاى خدا ۱۱
• ذکر: آثار ذکر تعالیم خدا ۶; ذکر منشأ تعلم ۵
• عوامل طبیعى: نقش عوامل طبیعى ۹
• قرآن: زمینه تلاوت قرآن ۶; کتابت قرآن ۱۱; منشأ تلاوت قرآن ۶; ویژگیهاى قرآن ۱۱
• قلم: منشأ کتابت قلم ۴; نقش قلم ۲، ۴
• کتابت: اهتمام اسلام به کتابت ۱۰; تشویق به کتابت ۱۰; منشأ کتابت ۶، ۷
• محمد(ص): تلاوت قرآن محمد(ص) ۵; عوامل اطمینان محمد(ص) ۵; وعده نزول قرآن به محمد(ص) ۱۱
• نعمت: منشأ نعمت علم ۳