الشعراء ٦٠

فَأَتْبَعُوهُمْ‌ مُشْرِقِينَ‌

کپی متن آیه
فَأَتْبَعُوهُمْ‌ مُشْرِقِينَ‌

ترجمه

آنان به تعقیب بنی اسرائیل پرداختند، و به هنگام طلوع آفتاب به آنها رسیدند.

|پس هنگام برآمدن آفتاب از پى آنها رسيدند

پس هنگام برآمدن آفتاب، آنها را تعقيب كردند.

پس صبحگاه فرعونیان موسی و بنی اسرائیل را تعقیب کردند.

فرعونیان هنگام طلوع آفتاب آنان را دنبال کردند.

فرعونيان به هنگام برآمدن آفتاب از پى آنها رفتند.

سپس ایشان را به هنگام طلوع آفتاب دنبال کردند

پس [سپاه فرعون‌] آفتابدم از پى ايشان رفتند.

(فرعون و فرعونیان) بنی‌اسرائیل را تعقیب کردند و به هنگام طلوع آفتاب بدیشان رسیدند.

پس (فرعونیان) در حال برآمدن آفتاب، آنان را تعقیب کردند.

پس از پی ایشان بیامدند به هنگام خورشید تابان‌

And they pursued them at sunrise.

ترتیل:

ترجمه:

الشعراء ٥٩	آیه ٦٠	الشعراء ٦١
سوره : سوره الشعراء نزول : ٣ بعثت اطلاعات آماری تعداد کلمات : ٢ تعداد حروف :

معنی کلمات و عبارات

«مُشْرِقِینَ»: به طلوع خورشید رسیدگان. از مصدر (إشراق) به معنی رسیدن به وقت شُروق که به معنی طُلوع است. همان گونه که (إصباح) به معنی داخل شدن در (صَباح) و (إمساء) به معنی رسیدن به (مَساء) است. (مُشرِقِینَ) می‌تواند حال ضمیر (و) و یا (هم) باشد.

آیات مرتبط (تعداد ریشه‌های مشترک)

وَ لَقَدْ أَوْحَيْنَا إِلَى‌ مُوسَى‌... (۰)

تفسیر

---

• آيات ۱۰ - ۶۸، سوره شعراء
• غرض اين آيات : مقايسه قوم خاتم الانبياء (صلى اللّه عليه و آله وسلم ) با قوم موسى وهارون ، ابراهيم و نوح و...
• اشاره به معناى ((خوف )) و فرق آن با ((خشيت ))
• بيان اينكه جمله : ((فارسل الى هارون اخى )) حاكى ازتعلل و شانه خالى كردن از مسئوليت نيست
• معناى ((ذنب )) و مراد از اينكه موسى عليه السّلام فرمود: ((و لهم على ذنب ))
• دلگرمى مى دادند خداوند به موسى و هارون : ما با شمائيم !
• گفتگوى موسى عليه السّلام با فرعون
• مفاد جمله : ((و انت من الكافرين )) كه در خطاب فرعون به موسى عليه السّلام آمده است
• پاسخ موسى عليه السّلام به سه اشكال و اعتراض فرعون بر آن حضرت
• مقصود از ضلالت در سخن موسى عليه السّلام :((قال فعلتها اذا و اءنا من الضالين ...))
• رد گفتار مفسرين در معناى ضلالت در آيه شريفه
• مراد از حكمى كه بعد از گريختن موسى عليه السّلام از مصر به او داده شده (فوهب لىربى حكما)
• توضيح مفاد (وجعلنى من المرسلين ) كه جواب اعتراضاول فرعون در استبعاد رسالت موسى عليه السّلام است
• توضيح مفاد (و تلك نعمة تمنها على ...) كه پاسخ اعتراض ديگر فرعون است
• بيان گفتار مفسرين درباره جمله ((الم نربك )) و اشكالات و توجهات مترتب برگفتارشان
• اشاره به معتقدات بت پرستان درباره خداى سبحان و ارباب و آلهه
• بيان علت اينكه فرعون گفت : ((رب العالمين چيست ؟))
• تقرير و توضيح جواب موسى عليه السّلام بهسوال فرعون (قال رب السموات و الارض و ما بينهما...)
• دو نكته در ارتباط با پاسخ موس عليه السّلام به فرعون و بيان فساد گفتار بعضىمفسرين در اين زمينه
• جواب دوم موسى عليه السّلام به فرعون به سؤال فرعون از حقيقت رب العالمين : ((قال ربكم و رب آبائكم الاولين ))
• فرعون به موسى عليه السّلام بر چسپ ديوانگى مى زند
• فرعون موسى عليه السّلام را به زندان تهديد مى كند
• موسى عليه السّلام با پيشنهاد اظهار معجزه مى كند
• معجزه عصى و يد بيضاء را نشان مى دهد و فرعون او را متهم به توطئه مى كند
• پيشنهاد بزرگان قوم به فرعون در برابر ارائه معجزات موسى عليه السّلام
• واكنش فرعون در مقابل ايمان آوردن ساحران
• قسمت ديگر داستان موسى عليه السّلام : كوچ شبانه بنىاسرائيل از مصر و غرق و هلاك فرعون و فرعونيان
• نتيجه گيرى از حكايت موسى عليه السّلام و فرعون

---

• آيه ۶۰- ۶۸
• آيه و ترجمه
• تفسير:
• نكته ها:
• ۲ - چگونگى نجات بنى اسرائيل و غرق فرعونيان .
• ۳ - در عين قدرت رحيم است

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

كَذلِكَ وَ أَوْرَثْناها بَنِي إِسْرائِيلَ «59» فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِينَ «60»

(تدبير ما) اين چنين بود كه (بعد از غرق كردن فرعونيان،) بنى‌اسرائيل را وارث آنها قرار دهيم. پس هنگام طلوع خورشيد، سپاه فرعون به تعقيب آنان برخاستند.

نکته ها

كلمه‌ى «شرذمة» به معناى گروهى محدود است كه از اصل جدا شده باشد. فرعون در تبليغات خود، مخالفان را گروه كوچكى معرّفى مى‌كرد. امّا در تفاسير از ابن عباس روايت كرده‌اند: افرادى كه با حضرت موسى حركت كردند حدود 600000 نفر بوده‌اند، و فرعون به‌

جلد 6 - صفحه 320

اين جمعيّت زياد مى‌گويد: «إِنَّ هؤُلاءِ لَشِرْذِمَةٌ قَلِيلُونَ» «1»

كلمه‌ى‌ «حاذِرُونَ» از «حذر» به معناى وسيله‌ى دفاعى است، بنابراين‌ «إِنَّا لَجَمِيعٌ حاذِرُونَ» يعنى همه‌ى ما براى انتقام آماده و مسلّح هستيم.

فرعونيان در تبليغات، خود را گروهى متّحد مى‌دانستند، «إِنَّا لَجَمِيعٌ حاذِرُونَ» ولى بنى‌اسرائيل را «قَلِيلُونَ» مى‌خواندند، نه «قليله»، يعنى آنان گروه گروه بوده و با هم متّحد و منسجم نيستند و ما خيلى زود آنها را قلع و قمع مى‌كنيم. غافل از آنكه انسجام آنان به قدرى است كه با يك اشاره وفرمان حضرت موسى، همگى شبانه هجرت كردند.

پیام ها

1- طاغوت‌ها حركت‌هاى مردمى را ناچيز مى‌انگارند. «لَشِرْذِمَةٌ قَلِيلُونَ»

2- منحرف كردن افكار مردم، شيوه‌اى طاغوتى است. «لَشِرْذِمَةٌ قَلِيلُونَ»

3- طاغوت‌ها بدانند كه مورد تنفّرند. «وَ إِنَّهُمْ لَنا لَغائِظُونَ»

4- بغض و خشم نسبت به طاغوت‌ها و تبرّى از آنان، لازمه‌ى ايمان به خداست.

«وَ إِنَّهُمْ لَنا لَغائِظُونَ»

5- كاخ‌ها ابدى نيست، ظلم كليد زوال قدرت است. فَأَخْرَجْناهُمْ‌ ...

6- فرعونيان در مصر داراى تمدّن بودند. «وَ كُنُوزٍ وَ مَقامٍ كَرِيمٍ»

7- يكى از سنّت‌هاى الهى، جايگزين كردن مستضعفان به جاى مستبكران است.

«كَذلِكَ وَ أَوْرَثْناها بَنِي إِسْرائِيلَ»

8- ثروت‌ها، كاخ‌ها و باغ‌هاى فرعونيان، به بنى‌اسرائيل رسيد. «اورثنا»

9- خروج فرعونيان به دنبال بنى‌اسرائيل، يك تدبير الهى براى غرق شدن آنان بود. «فَأَخْرَجْناهُمْ‌- فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِينَ»

---

«1». تفاسير مجمع البيان و كبير فخررازى.

تفسير نور(10جلدى)، ج‌6، ص: 321

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِينَ (60)

فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِينَ‌: پس پيروى كردند بنى اسرائيل را در حالتى كه قصد كنندگان بودند به طرف مشرق، زيرا بنى اسرائيل به آن طرف رفته بودند. اكثر علماى مفسرين برآنند كه معنى آنست كه داخل‌شدگان بودند در وقت طلوع آفتاب، يعنى بنى اسرائيل رسيدند و در آن زمان لشگر موسى به كنار درياى قلزم رسيده، تدبير مرور مى‌كردند كه ناگاه اثر فرعونيان پديد آمد «2» و ظاهر شد.

---

«1». تفسير قمى، ج 2، ص 121. چاپ كتابفروشى علّامه قم. و نيز در تفسير منهج الصادقين، ج 6، ص 448 و 449، چاپ كتابفروشى اسلاميّه.

«2». تفسير منهج الصادقين، ج 6، ص 449. چاپ: كتابفروشى اسلاميّه.

جلد 9 - صفحه 430

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ أَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌ أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي إِنَّكُمْ مُتَّبَعُونَ (52) فَأَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِي الْمَدائِنِ حاشِرِينَ (53) إِنَّ هؤُلاءِ لَشِرْذِمَةٌ قَلِيلُونَ (54) وَ إِنَّهُمْ لَنا لَغائِظُونَ (55) وَ إِنَّا لَجَمِيعٌ حاذِرُونَ (56)

فَأَخْرَجْناهُمْ مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ (57) وَ كُنُوزٍ وَ مَقامٍ كَرِيمٍ (58) كَذلِكَ وَ أَوْرَثْناها بَنِي إِسْرائِيلَ (59) فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِينَ (60) فَلَمَّا تَراءَا الْجَمْعانِ قالَ أَصْحابُ مُوسى‌ إِنَّا لَمُدْرَكُونَ (61)

قالَ كَلاَّ إِنَّ مَعِي رَبِّي سَيَهْدِينِ (62) فَأَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌ أَنِ اضْرِبْ بِعَصاكَ الْبَحْرَ فَانْفَلَقَ فَكانَ كُلُّ فِرْقٍ كَالطَّوْدِ الْعَظِيمِ (63) وَ أَزْلَفْنا ثَمَّ الْآخَرِينَ (64) وَ أَنْجَيْنا مُوسى‌ وَ مَنْ مَعَهُ أَجْمَعِينَ (65) ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِينَ (66)

إِنَّ فِي ذلِكَ لَآيَةً وَ ما كانَ أَكْثَرُهُمْ مُؤْمِنِينَ (67) وَ إِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ (68)

ترجمه‌

و وحى كرديم بموسى كه بشب ببر بندگان مرا همانا شمائيد متابعت كرده شدگان‌

پس فرستاد فرعون در شهرها جمع كنندگانرا

همانا اين گروه فرقه‌ئى باشند اندك‌

و همانا آنها مر ما را بخشم آورندگانند

و همانا ما همگى احتياط كارانيم‌

پس بيرون كرديمشان از بوستانها و چشمه‌سارها

و گنجها و جاى خوب‌

همچنين و بميراث داديم آنرا به بنى اسرائيل‌

پس از پس درآمدند ايشانرا وارد شوندگان وقت طلوع آفتاب‌

پس چون ديدند يكديگر را آندو جماعت گفتند ياران موسى همانا ما دريافته شدگانيم‌

گفت نه چنين است همانا با من است پروردگارم زود است كه راه نمايد مرا

پس وحى كرديم بموسى كه بزن بعصايت دريا را پس شكافت از هم پس بود هر پاره‌ئى چون كوهى بزرگ‌

و جمع كرديم آنجا ديگران را

و نجات داديم موسى را و و هر كه با او بود همگى‌

پس غرق كرديم ديگران را

همانا در اين هر آينه آيتى است و نباشند بيشترشان گروندگان‌

و همانا پروردگار تو هر آينه او است تواناى مهربان.

تفسير

بعد از وقوع وقايع سابقه گفته شده كه حضرت موسى سالها در

---

جلد 4 صفحه 108

مصر اقامت فرمود و مردم را دعوت بدين حق ميكرد و معجزات ارائه ميداد ولى قوم فرعون ايمان نميآوردند بلكه بر انكار و استكبار خود مى‌افزودند تا خداوند بآنحضرت وحى فرمود كه بنى اسرائيل را شبانه از مصر خارج فرمايد و بفوريّت بروند چون فرعونيان آنها را تعقيب خواهند نمود و حضرت بدستور الهى عمل فرمود و چون اين خبر بفرعون رسيد بشهرهاى مصر مأمورانى روانه نمود تا براى تعقيب بنى اسرائيل لشگر مهمّى جمع‌آورى نمايد و چون از تمام بلاد يكجا جمع شدند بآنها گفت اينها يعنى بنى اسرائيل جماعت كمى هستند و كارهائى كردند كه ما را بغيظ و غضب آوردند و ما مردمى هستيم كه اجتماع نموديم براى حذر نمودن از فتنه و فساد آنها با استعداد كامل و مراعات احتياط و با عساكر خود از مصر حركت كرد و چون بيرون رفتن آنها از ديار خودشان بخواست خدا بود و ديگر برنگشتند خداوند فرموده پس بيرون كرديم آنها را از باغها و چشمه- سارها و گنجها و اقامتگاه پسنديده اين طور بيرون كردن كه باختيار و سعى خودشان بود و تمام آنها را مانند مال موروث بتصرّف بنى اسرائيل در آورديم پس تعقيب نمودند فرعونيان ايشانرا تا ادراك نمودند وقت طلوع آفتاب و تابش شعاع آنرا و چون دو لشگر نزديك بهم شدند بطوريكه يكديگر را ميديدند اصحاب حضرت موسى گفتند آنها بما رسيدند و ما مقهور شديم و حضرت موسى فرمود نه چنين است شما مقهور آنها نخواهيد شد خدا بمن وعده داده كه شما را از جنگ فرعونيان خلاص فرمايد و پروردگار من همه جا حاضر و ناظر است و با من كمك ميفرمايد و هدايت مينمايد مرا براه نجات و خدا فرموده پس وحى فرموديم ما بموسى كه بزن عصاى خود را بدريا و او زد پس شكافت دريا و دوازده پاره شد كه بود هر پاره‌ئى از آن مانند كوه بزرگ ثابتى براى عبور قبائل آنها بشرحى كه در سوره بقره ذيل آيه و اذ فرقنا بكم البحر گذشت و فرق بكسر اسم مصدر است كه آن فرق بفتح است و نزديك نموديم فرعون و قومش را در آنجا بيكديگر كه از او تحلّف ننمايند و همه وارد دريا شوند و در عقب بنى اسرائيل بيايند و نگهدارى نموديم دريا را بهمين كيفيّت و نجات داديم موسى و تمام اصحابش را بعبور نمودن از غرق و غرق نموديم فرعون و تمام اتباعش را ببرهمزدن‌

---

جلد 4 صفحه 109

وضع دريا و فرو گرفتن آب آنها را و اين يكى از معجزات بزرگ حضرت موسى و آيات قدرت الهى بود و با وجود اين بيشتر آنها كه چنين امر عجيبى را مشاهده نمودند از بنى اسرائيل و غيرهم مؤمن واقعى نشدند لذا قبطيانى كه داخل عسكر فرعون نبودند ايمان بحضرت موسى نياوردند و بنى اسرائيل هر روز يك ايراد و اشكالى پيش ميآوردند براى مخالفت امر آنحضرت تا آنكه در غياب او گوساله پرست شدند و گفتند ما ايمان نميآوريم تا خدا را ببينيم پس نبايد پيغمبر خاتم از قومش گله داشته باشد كه چرا ايمان نميآورند اين سيره غير مرضيّه سلف است كه بخلف رسيده ولى خداوند توانا است و از آنها انتقام خواهد كشيد و مهربان است كه دوستانش را در دنيا و آخرت از آفات و بليّات محفوظ و بمقامات عاليه خواهد رسانيد و شرح اين قضايا در سوره بقره و يونس و طه مفصّلا ذكر شده است.

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

فَأَتبَعُوهُم‌ مُشرِقِين‌َ (60)

‌پس‌ فرعونيان‌ ‌در‌ تعقيب‌ قوم‌ موسي‌ آمدند موقعي‌ ‌که‌ آفتاب‌ ‌در‌ آمده‌ ‌بود‌.

و ‌با‌ سرعت‌ ‌هر‌ چه‌ تمامتر حركت‌ كردند ‌که‌ زودتر قوم‌ موسي‌ ‌را‌ درك‌ كنند و بقتل‌ برسانند غافل‌ ‌از‌ اينكه‌ بسرعت‌ رو بمرگ‌ و هلاكت‌ ميروند قوم‌ موسي‌ رسيدند كنار درياي‌ نيل‌ ديگر راه‌

جلد 14 - صفحه 35

نداشتند بروند ‌از‌ ‌آن‌ طرف‌ ‌هم‌ فرعونيان‌ بسرعت‌ مي‌آيند ‌تا‌ رسيدند نزديك‌ قوم‌ موسي‌.

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 60)- عاقبت دردناک فرعونیان! در این آیات آخرین صحنه از این بخش از داستان موسی و فرعون مطرح است، و آن چگونگی نابودی فرعونیان و پیروزی و نجات بنی اسرائیل است.

چنانکه در آیات گذشته خواندیم، فرعون مأموران خود را به شهرهای مصر گسیل داشت، و به اندازه کافی لشکر و نیرو آماده ساخت. و به دنبال آنها حرکت کردند.

چنانکه آیه می‌گوید: «پس فرعونیان آنها را تعقیب کردند و به هنگام طلوع آفتاب به آنها رسیدند» (فَأَتْبَعُوهُمْ مُشْرِقِینَ).

---

• تفسیر آیات

نکات آیه

۱ - نزدیک شدن سپاه فرعون به بنى اسرائیل، به هنگام طلوع آفتاب (فأتبعوهم مشرقین) واژه «مشرقین» از مصدر «اشراق» (داخل شدن در وقت طلوع خورشید) مشتق شده است و حال از ضمیر فاعل «أتبعوهم» مى باشد; یعنى، «فلحقوا بهم حالکونهم داخلین فى وقت طلوع الشمس». گفتنى است که «إتباع» (مصدر «أتبعوا») در این جا به معناى ملحق شدن است.

۲ - خط سیر بنى اسرائیل، از مصر به سمت مشرق بود. * (فأتبعوهم مشرقین) برداشت یاد شده بدان احتمال است که «مشرقین» - چنان که برخى از مفسران گفته اند - به معناى «قاصدین جهة الشرق» باشد.

موضوعات مرتبط

• بنى اسرائیل: تاریخ بنى اسرائیل ۱، ۲; تعقیب بنى اسرائیل ۱; مسیر هجرت بنى اسرائیل ۲
• خورشید: طلوع خورشید ۱
• سرزمینها: هجرت به مشرق سرزمین مصر ۲
• فرعون: وقت برخورد سپاه فرعون با بنى اسرائیل ۱